تومورهای مغزی | علل بروز، نشانه ها، روش تشخیص و درمان

عناوین مقاله

تومور مغزی به مجموعه ای از سلول های غیرطبیعی اطلاق می شود که در مغز رشد کرده و می توانند خوش خیم یا بدخیم باشند. این توده ها، بسته به مکان و سرعت رشد، می توانند بر عملکردهای حیاتی مغز تأثیر بگذارند و طیف وسیعی از علائم را ایجاد کنند. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز تومورهای مغزی، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

تومور مغزی چیست؟

تومور مغزی به رشد و توده سلول های غیرعادی در مغز گفته می شود. این تومورها انواع مختلفی دارند: برخی خوش خیم (غیرسرطانی) و برخی بدخیم (سرطانی) هستند. تومورهای مغزی همچنین می توانند به دو دسته اولیه یا ثانویه تقسیم شوند. تومورهای اولیه از خود مغز منشأ می گیرند، در حالی که تومورهای ثانویه (یا تومورهای متاستاتیک مغزی) از سایر نقاط بدن به مغز گسترش یافته اند.

سرعت رشد تومور مغزی می تواند بسیار متفاوت باشد. میزان رشد و همچنین محل قرارگیری تومور مغزی، نحوه تأثیرگذاری آن بر عملکرد سیستم عصبی را مشخص می کند. روش های درمان تومور مغزی به نوع تومور، اندازه و محل قرارگیری آن بستگی دارد.

تومور های مغزی چیست؟

انواع تومورهای مغزی

تومورهای مغزی طیف وسیعی از بیماری ها را شامل می شوند که برخی از رایج ترین آن ها عبارتند از:

انواع تومور های سرطانی مغزی

علائم تومور مغزی

علائم و نشانه های تومور مغزی می تواند بسیار متفاوت باشد و به اندازه، محل و سرعت رشد تومور بستگی دارد. علائم و نشانه های متداول ناشی از تومورهای مغزی می تواند شامل موارد زیر باشد:

شروع سردرد جدید یا تغییر الگوی آن
سردردهایی که به مرور مداوم و شدید می شوند
حالت تهوع یا استفراغ بی دلیل و شدید
مشکلات بینایی، مانند تاری دید، دو بینی یا نابینایی محیطی
کاهش تدریجی حس و حرکت دست ها و پاها
عدم تعادل و هماهنگی
اختلال تکلم
گیجی در امور روزمره
تغییر رفتار و شخصیت
تشنج، به خصوص در فردی که تا به حال تشنج را تجربه نکرده باشد
مشکلات شنوایی

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر علائم و نشانه ها دائمی بودند، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.

علل ابتلا به تومور مغزی

علت تومور مغزی در بیشتر افراد مشخص نیست. با این حال، پزشکان برخی موارد را به عنوان عوامل افزایش دهنده خطر تومور مغزی شناسایی کرده اند.

تومورهای مغزی که از خود مغز نشأت می گیرند (تومورهای اولیه مغز)

تومورهای اولیه مغز یا از خود مغز یا از بافت های نزدیک به آن، مانند غشای پوشاننده مغز (مننژ)، اعصاب جمجمه، غده هیپوفیز یا غده صنوبری (غده پینه آل) نشأت می گیرند.

زمانی که سلول های طبیعی دچار جهش در DNA شوند، تومورهای اولیه مغز شکل می گیرند. این جهش ها باعث می شوند سلول ها به سرعت رشد کرده و تقسیم شوند و طول عمر طولانی تری از سلول های سالم داشته باشند. در نهایت، توده ای از سلول های غیرعادی ایجاد می شود که تومور را تشکیل می دهد.

در بزرگسالان، تومورهای اولیه مغز کمتر از تومورهای ثانویه مغز شایع هستند. تومورهای اولیه مغز انواع مختلفی دارند که هر کدام بر اساس نوع سلول درگیر، نام گذاری می شوند:

گلیوما: این تومورها از مغز یا نخاع شروع شده و شامل آستروسیتوما، اپاندیموما، گلیوبلاستوما، اولیگواستروسایتوما و اولیگودندروگلیوما می باشند.
مننژیوم: توموری است که از غشای اطراف مغز و نخاع (مننژ) ایجاد می شود و اغلب غیرسرطانی (خوش خیم) است.
شوانوما: مانند آکوستیک نوروما. این تومورهای خوش خیم، بر روی اعصابی ایجاد می شوند که از قسمت گوش داخلی به مغز، تعادل و شنوایی را هدایت می کنند.
آدنوم های هیپوفیز: این تومورها اغلب خوش خیم هستند و در غده هیپوفیز در پایه مغز به وجود می آیند. این تومورها بر روی هورمون های هیپوفیز و در نهایت بر روی بدن تأثیر می گذارند.
مدولوبلاستوما: این تومور از متداول ترین تومورهای مغزی در کودکان است. مدولوبلاستوما از قسمت پایین پشت مغز شروع می شود و می تواند از طریق مایع نخاعی گسترش پیدا کند. این تومورها در بزرگسالان کمتر دیده می شود، اما ابتلا به آن نیز در این افراد اتفاق می افتد.
تومورهای سلول جنینی: تومورهای سلول های زایا در دوران کودکی در جایی که بیضه ها یا تخمدان ها تشکیل می شوند، ایجاد می شوند. اما گاهی، تومورهای سلول های جنینی روی سایر قسمت های بدن مانند مغز تأثیر می گذارند.
کرانیوفارنژیوم: این تومورهای نادر و خوش خیم از مجاورت غده هیپوفیز مغز شروع می شوند. همانطور که کرانیوفارنژیوم به آهستگی رشد می کند، می تواند بر غده هیپوفیز و سایر ساختارهای مجاور مغز تأثیر بگذارد.

سرطانی که از بخش دیگری از بدن شروع می شود و به مغز منتشر می شود (تومورهای ثانویه یا متاستاتیک مغز)

این تومورها، از سرطان های نواحی دیگری از بدن منشأ گرفته و سپس به مغز متاستاز می دهند. تومورهای ثانویه مغز اغلب در افرادی رخ می دهد که سابقه سرطان داشته باشند. اما در موارد نادری، تومور متاستاتیک مغز می تواند اولین نشانه از سرطانی باشد که از قسمت دیگری از بدن آغاز شده است.

در بزرگسالان، تومورهای ثانویه مغز بسیار متداول تر از تومورهای اولیه مغز می باشند. هر سرطانی می تواند به مغز منتشر شود، اما انواع متداول آن عبارتند از:

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

علت تومور مغزی در بیشتر افراد مشخص نیست. اما پزشکان از برخی موارد به عنوان عوامل افزایش دهنده خطر تومور مغزی نام می برند. این عوامل عبارتند از:

قرارگیری در معرض اشعه: احتمال ابتلا به تومور مغزی در افرادی که در معرض اشعه یونیزان قرار گرفته اند، افزایش پیدا می کند. از انواع پرتوهای یونیزان می توان به پرتوهایی که در پرتودرمانی برای درمان سرطان استفاده می شود و اشعه ناشی از سلاح ها و نیروگاه ها اتمی اشاره کرد.
سابقه خانوادگی ابتلا به تومورهای مغزی: بعضی از تومورهای مغزی در افرادی با سابقه ابتلا به تومورهای مغزی یا برخی سندرم های ژنتیکی بروز می کند.

تشخیص تومور مغزی

در صورتی که پزشک به تومور مغزی مشکوک شود، تعدادی روش تشخیصی را توصیه می کند:

معاینه عصبی: این معاینه می تواند شامل بررسی بینایی، شنوایی، تعادل، هماهنگی، قدرت و رفلکس های بیمار باشد. مشکل در یک یا چند مورد از این ها می تواند نشانه ای از تومور مغزی باشد.

آزمایش های تصویربرداری:

ام آر آی (MRI): معمولاً از ام آر آی برای تشخیص تومورهای مغزی استفاده می شود. در بعضی موارد، در طول ام آر آی، ماده حاجب از طریق ورید بازویی تزریق می شود تا تصاویر واضح تری به دست آید. انواع تخصصی اسکن ام آر آی می توانند به پزشک در ارزیابی تومورها و طراحی درمان کمک کنند.
سی تی اسکن (CT Scan): گاهی اوقات سی تی اسکن نیز توصیه می شود.
پت اسکن (PET Scan): پت اسکن نیز می تواند برای تصویربرداری از مغز استفاده شود، اما به طور کلی در تشخیص تومورهای مغزی به اندازه سایر سرطان ها در نواحی دیگر بدن، مفید و مؤثر نیست.

آزمایش هایی برای تشخیص سرطان در نواحی دیگر بدن: اگر پزشک به تومور مغزی مشکوک شده و احتمال دهد که این سرطان نتیجه متاستاز از ناحیه دیگری است، انجام آزمایش ها و تست هایی را تجویز می کند. یک نمونه می تواند سی تی اسکن یا پت اسکن برای بررسی احتمال ابتلا به سرطان ریه باشد.

نمونه برداری (بیوپسی): بیوپسی را می توان در حین عمل جراحی تومور مغزی یا به کمک یک سوزن انجام داد.

از نمونه برداری به کمک سوزن استریوتاکتیک می توان برای تومورهای مغزی در مناطقی که دسترسی به آن ها سخت بوده یا مناطق بسیار حساس درون مغز استفاده کرد. به همین منظور، جراح مغز و اعصاب سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد کرده و سپس سوزن نازکی را از طریق سوراخ وارد می کند. بافت با کمک سوزن برداشته می شود؛ این کار اغلب با کمک سی تی اسکن یا ام آر آی انجام می شود.

پس از آن، خوش خیمی یا بدخیمی نمونه بیوپسی زیر میکروسکوپ بررسی می شود.

درمان تومور مغزی

درمان تومور مغزی به نوع، اندازه و محل قرارگیری تومور و همچنین سلامت عمومی فرد بستگی دارد.

۱. عمل جراحی

اگر تومور مغزی در محل نسبتاً در دسترسی باشد، جراح سعی می کند تا حد امکان تمام آن را بردارد. در بعضی موارد، تومورها کوچک بوده و می توان به راحتی آن ها را از بافت اطراف مغز جدا کرد، که در نتیجه می توان با جراحی تمام آن را برداشت. در موارد دیگری که نمی توان تومورها را از بافت اطراف آن جدا کرد یا در نزدیکی مناطق حساسی از مغز قرار دارند که جراحی آن ها بسیار خطرناک است، پزشک تومور را تا حد ممکن و بدون ایجاد خطری برمی دارد.

حتی برداشتن بخشی از تومور مغزی نیز می تواند باعث کاهش علائم و نشانه های فرد شود. جراحی برداشتن تومور مغزی خطراتی مانند عفونت و خونریزی را به همراه دارد. سایر خطرات احتمالی می تواند به بخشی از مغز که تومور در آن واقع شده است، بستگی داشته باشد. به عنوان مثال، جراحی بر روی تومور در نزدیکی اعصاب چشمی می تواند خطر کاهش بینایی را به همراه داشته باشد.

۲. پرتودرمانی

در پرتودرمانی از پرتوهای پرقدرتی مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. پرتودرمانی می تواند با استفاده از دستگاهی در خارج از بدن انجام شود (پرتودرمانی خارجی)، یا به ندرت، تابش پرتوها می تواند از درون بدن فرد نزدیک به تومور مغزی اعمال شود (براکی تراپی).

تابش پرتوی خارجی می تواند فقط بر روی ناحیه درگیر مغز یا به کل مغز تابانده شود. معمولاً برای درمان سرطان های متاستاتیک یا چندین تومور در سر، پرتو به کل مغز تابانده می شود.

استفاده از پرتوهای پروتون جهت درمان تومور مغزی در حال بررسی است. برای تومورهایی که بسیار به مناطق حساس مغز نزدیک هستند، پروتون درمانی می تواند خطر عوارض جانبی پرتودرمانی را کاهش دهد. اما هنوز مؤثرتر بودن پروتون درمانی نسبت به پرتودرمانی استاندارد با اشعه ایکس به طور کامل اثبات نشده است.

عوارض جانبی پرتودرمانی به نوع و مقدار تابش پرتو بستگی دارد. عوارض جانبی متداول در طول یا بلافاصله پس از تابش اشعه عبارت است از: خستگی، سردرد، از دست دادن حافظه و تحریک پوست سر.

۳. استرئوتاکتیک رادیوسرجری (SRS)

رادیوسرجری استریوتاکتیک، جراحی نیست. رادیوسرجری با کمک پرتوهای متعدد، به شکل متمرکز، سلول های سرطانی را در یک منطقه بسیار کوچک هدف قرار می دهد. هر یک از پرتوها به تنهایی قدرت زیادی ندارد، اما اگر دسته ای از پرتوها به یک ناحیه از تومور تابیده شوند، می توانند باعث از بین رفتن سلول های سرطانی شوند.

انواع مختلفی از روش های جدید برای رادیوسرجری جهت درمان تومورهای مغزی وجود دارد، مانند گامانایفیا سایبرنایف. رادیوسرجری به طور معمول در یک جلسه درمان انجام می شود و در اغلب موارد فرد می تواند همان روز به منزل بازگردد.

۴. شیمی درمانی

در شیمی درمانی از داروهایی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. داروهای شیمی درمانی را می توان به صورت خوراکی و قرص مصرف کرد و یا از طریق وریدی تزریق کرد. بیشتر اوقات داروی شیمی درمانی به نام تموزولوماید که به شکل قرص است، برای درمان تومورهای مغزی استفاده می شود. بسیاری از داروهای شیمی درمانی دیگری نیز موجود دارد که بسته به نوع سرطان می تواند به فرد تجویز شود.

عوارض جانبی شیمی درمانی به نوع و مقدار داروهایی که به فرد تجویز می شود، بستگی دارد. شیمی درمانی می تواند باعث حالت تهوع، استفراغ و ریزش مو شود. نوع تومور مغزی در تعیین لزوم شیمی درمانی مؤثر است.

۵. درمان دارویی هدفمند

درمان های دارویی هدفمند بر روی ناهنجاری های خاص سلول های سرطانی تأثیر می گذارد. با هدف قرار دادن این ناهنجاری ها، درمان های دارویی هدفمند می توانند سلول های سرطانی را از بین ببرند. مطالعات بر روی داروهای درمان هدفمند در حال انجام است و این داروها برای انواع خاصی از تومورهای مغزی در دسترس می باشند.

توانبخشی پس از درمان سرطان

از آنجا که ممکن است تومورهای مغزی در قسمت هایی از مغز ایجاد شوند که مهارت های حرکتی، گفتاری، بینایی و تفکر را کنترل می کنند، توانبخشی لازمه بهبودی است. بسته به نیاز بیمار، پزشک ممکن است فرد را به متخصصان زیر ارجاع دهد:

فیزیوتراپی: جهت کمک به بازیابی مهارت های حرکتی یا قدرت عضلانی از دست رفته.
کاردرمانی: جهت کمک برای بازگشت به فعالیت های روزمره بعد از درمان تومور مغزی یا بیماری های دیگر.
گفتاردرمانی: به کمک گفتار درمانگر، جهت کمک به اختلالات تکلمی.
تدریس خصوصی برای کودکان: جهت کمک به آن ها برای کنار آمدن با تغییرات حافظه و قدرت تفکر پس از درمان تومور مغزی.

درمان های جایگزین

مطالعات اندکی در مورد درمان های تکمیلی و جایگزین تومور مغزی انجام شده است. هیچ درمان جایگزینی برای بهبود تومورهای مغزی هنوز به اثبات نرسیده است. در هر حال، درمان های تکمیلی می توانند به شما کمک کنند تا با استرسی که از تشخیص تومور مغزی نشأت گرفته است، کنار بیایید.

برخی از درمان های تکمیلی که می تواند به شما کمک کند تا با این بیماری کنار بیایید، شامل موارد زیر است:

طب سوزنی
هنردرمانی
ورزش
مدیتیشن
موزیک درمانی
تمرینات آرامش بخش

همواره با پزشک خود در مورد تمامی روش های درمانی و مکمل خود مشورت کنید.

آمادگی جهت ملاقات با پزشک

در صورت بروز علائم و نشانه های نگران کننده، باید به پزشک مراجعه کنید. در صورت تشخیص تومور مغزی، احتمالاً به متخصصان مختلفی ارجاع داده خواهید شد، از جمله:

متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)
پزشکان معالج سرطان (انکولوژیست ها)
پزشکان متخصص در سرطان های سیستم عصبی (نوروانکولوژیست ها)
جراحان مغز و اعصاب
فیزیوتراپیست (و سایر متخصصان توانبخشی مانند کاردرمانگر یا گفتاردرمانگر)

بهتر است که برای قرار ملاقات خود آماده باشید. در اینجا برخی از اطلاعات برای کمک به شما در آماده شدن و انتظاراتی که از پزشک دارید، آورده شده است:

آن چه می توانید انجام دهید

از هرگونه محدودیت قبل از قرار ملاقات آگاه باشید: در زمان تعیین وقت، حتماً سؤال کنید که آیا باید از قبل محدودیتی (مانند محدودیت رژیم غذایی) را رعایت کنید.

علائمی را که تجربه می کنید بنویسید؛ حتی علائمی که به نظر مرتبط نمی آیند.

اطلاعات شخصی اصلی شامل استرس های شدید یا تغییرات اخیر در زندگی خود را یادداشت کنید.

لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید تهیه کنید.

یکی از اعضای خانواده یا دوست خود را با خود به قرار ملاقات ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمام اطلاعات داده شده در هنگام قرار ملاقات کار سختی است. شخصی که شما را همراهی می کند می تواند مواردی را که فراموش کرده اید به شما یادآوری کند.

سؤالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید بنویسید. قرار ملاقات شما با پزشک کوتاه است، بنابراین تهیه لیستی از سؤالات از مهم ترین تا کم اهمیت ترین می تواند به شما کمک کند تا از وقت خود نهایت استفاده را ببرید. در مورد تومور مغزی، برخی از سؤالاتی که باید از پزشک بپرسید شامل موارد زیر است:

تومور مغزی کجا قرار گرفته است؟
این تومور چقدر بزرگ است؟
این بیماری چقدر شدید است؟
آیا به آزمایش های اضافی نیاز است؟
انتخاب های درمانی چه هستند؟
آیا روش درمانی وجود دارد که بتواند تومور مغزی را درمان کند؟
مزایا و معایب هر روش درمانی چیست؟
آیا درمانی وجود دارد که برای من بهترین گزینه باشد؟
آیا باید به متخصص دیگری مراجعه کنم؟ هزینه آن چقدر می شود و آیا بیمه من آن را پرداخت می کند؟
آیا بروشوری وجود دارد که بتوانم با خود ببرم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟

علاوه بر سؤالاتی که برای پرسیدن از پزشک خود آماده کرده اید، در پرسیدن سؤالات دیگری که در طول ملاقات به ذهنتان می رسد، تردید نکنید.

از پزشک چه انتظاری می رود

پزشک احتمالاً تعدادی سؤال خواهد پرسید. آمادگی برای پاسخ دهی به آن ها می تواند زمان را برای بررسی سایر نکات حفظ کند. پزشک معمولاً موارد زیر را می پرسد: