متاستاز چیست و چرا، چگونه و در چه قسمت هایی از بدن رخ می دهد؟

متاستاز، به انتقال و گسترش سلول های سرطانی از محل اولیه سرطان به ناحیه دیگری از بدن اشاره دارد. سرطان ها می توانند تقریباً به هر ناحیه ای از بدن متاستاز بدهند، اما متاستاز به استخوان ها، ریه ها، کبد و مغز شایع تر می باشد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل متاستاز و نحوه درمان آن ارائه می شود.

متاستاز چیست؟

همانطور که اشاره شد، "متاستاز" اصطلاحی است که برای توصیف مجموعه ای از سلول های سرطانی استفاده می شود که از محل اولیه خود به ناحیه (نواحی) دیگری منتشر شده اند. سرطانی که به این صورت گسترش یافته است، سرطان متاستاتیک نامیده می شود. سرطان متاستاتیک بر اساس محلی که سرطان شروع شده است نامگذاری می شود. برای مثال، اگر سرطان ریه به استخوان ها گسترش یابد، به آن سرطان استخوان نمی گویند، بلکه آن را سرطان متاستاتیک ریه به استخوان می نامند. در این مورد، وقتی سلول های متاستاتیک استخوان زیر میکروسکوپ بررسی می شوند، سلول های سرطانی ریه هستند.

برخی از سرطان ها در زمان تشخیص متاستاتیک هستند، در حالی که برخی دیگر پس از پیشرفت سرطان، متاستاتیک می شوند یا عود می کنند. زمانی که سرطان از بین رفته باشد (یا حداقل در آزمایش های تصویربرداری قابل تشخیص نباشد) و بعداً در محلی دور از سرطان اصلی عود کند، به آن "عود دوردست" می گویند. در مرحله بندی سرطان، توموری که متاستاز داده است معمولاً مرحله 4 در نظر گرفته می شود.

اهمیت متاستاز

توانایی متاستاز یکی از شاخصه های بسیار مهم است که تومورهای بدخیم (سرطانی) را از تومورهای خوش خیم (غیر سرطانی) متمایز می کند. برخی از تومورهای خوش خیم می توانند بسیار بزرگ شوند و مشکلات قابل توجهی ایجاد کنند (به خصوص اگر در فضای بسته مانند مغز بروز کنند)؛ با این حال این تومورها به سایر مناطق بدن گسترش نمی یابند.

متاستازها مسئول 90 درصد مرگ و میرهای ناشی از سرطان هستند، و تحقیقاتی که در حال انجام است که راه های درمان متاستاز و پیشگیری از رخداد آن را در قدم اول بررسی می کنند.

چرا سرطان ها گسترش می یابند؟

سلول های سالم به طور طبیعی از ناحیه ای که به آن تعلق دارند جدا نمی شوند و به قسمت دیگری نمی روند، به عنوان مثال، سلول های ریه با وجود آن که در کنار قلب قرار دارند، به سمت قلب حرکت نمی کنند. دلیل این ثبات این است که سلول های طبیعی دارای "مواد شیمیایی چسبنده" هستند که تا حدودی مانند چسب عمل کرده و سلول های مختلف را در محل اصلی خود کنار هم نگه می دارند. فرآیند متاستاز هنوز به طور کامل شناخته نشده است با این حال به نظر می رسد گاهی اوقات سلول های سرطانی، این مواد شیمیایی چسبنده را از دست داده و از تومور جدا می شوند که ممکن است از طریق عروق لنفاوی یا جریان خون به سایر نواحی بدن منتقل شوند.

به طور کلی، سلول های طبیعی به طور مداوم تحت کنترل هستند. برخی از سلول های سرطانی راه هایی برای نادیده گرفتن این کنترل ابداع کرده اند و در نتیجه می توانند آزادانه حرکت و به بافت های مجاور حمله کنند. تفاوت دیگری که بین سلول های سرطانی و سلول های طبیعی وجود دارد این است که به سلول های سرطانی که جا به جا شده اند اجازه داده می شود در یک محل جدید مستقر شوند.

سرطان ها چگونه گسترش پیدا می کنند؟

چندین راه مختلف برای گسترش سلول های سرطانی وجود دارد:

• به صورت منطقه ای (لوکال): رشد توده های خوش خیم به صورت بافتی جامد با حدودی مشخص است. در مقابل، سلول های سرطانی به صورت تهاجمی و مانند چنگک به بافت های مجاور حمله می کنند. در واقع این گسترش پنجه مانند سرطان به بافت های دیگر است که این نام از آن سرچشمه گرفته است. سرطان از کلمه لاتین پنجه یا خرچنگ گرفته شده است.
• از طریق جریان خون: سلول های سرطانی می توانند وارد جریان خون شده و به سایر مناطق بدن بروند.
• از طریق سیستم لنفاوی: سیستم لنفاوی شبکه انتقالی دیگری است که سلول های سرطانی می توانند از طریق آن حرکت کنند.
• از طریق راه های هوایی (سرطان ریه): علاوه بر روش های متاستاز فوق، مطالعات اخیر نشان می دهد که در موارد نادری، سرطان ریه از طریق راه های هوایی ریه ها نیز گسترش می یابد (متاستاز آئروژن) و گاهی این مورد برای افراد مبتلا به آدنوکارسینوم ریه می تواند حتی مهم تر از متاستاز از راه جریان خون باشد.

یکی از ضروریات در تکثیر و رشد سلول های سرطانی، تشکیل عروق خونی جدید برای تغذیه تومور است، فرآیندی که آنژیوژنز نامیده می شود. داروهایی به نام مهارکننده های آنژیوژنز این فرآیند را مختل کرده و در نتیجه تشکیل و رشد تومورها را در مناطق جدید با دشواری روبرو می کنند.

سرطان ها به کجا پخش می شوند؟

بیشتر سرطان ها توانایی انتشار به هر ناحیه از بدن را دارند، اما برخی از محل های متاستاز شایع تر از سایرین هستند.

• شایع ترین محل های متاستاز به طور کلی، استخوان ها، کبد و ریه ها می باشد.
• شایع ترین محل متاستاز سرطان پستان، استخوان ها، مغز، کبد و ریه ها هستند.
• شایع ترین محل انتشار سرطان ریه، غدد فوق کلیوی، استخوان ها، مغز، کبد و سایر نقاط ریه هستند.
• شایع ترین محل های متاستاز سرطان روده بزرگ، کبد، ریه ها و صفاق (غشاهای پوشاننده حفره شکمی) است.
• شایع ترین نقاط دوردستی که سرطان پروستات به آن گسترش می یابد، غدد فوق کلیوی، استخوان، کبد و ریه ها هستند.

علائم متاستاز

علائم سرطان متاستاتیک در نتیجه درگیری ناحیه ای ایجاد می شود که سرطان به آن گسترش یافته است به علاوه معمولاً علائمی کلی مانند کاهش وزن ناگهانی و خستگی نیز بروز می کند. برخی از علائم متاستاز عبارتند از:

• متاستازهای ریه می توانند باعث سرفه مداوم، تنگی نفس یا درد قفسه سینه شوند.
• متاستازهای مغزی نیز می توانند باعث سردرد، تغییر بینایی، تشنج، بی حسی یا ضعف بازوها یا پاها و از دست دادن تعادل شوند.
• متاستازهای استخوانی ممکن است باعث درد در ناحیه استخوان درگیر و همچنین افزایش سطح کلسیم در خون (هایپرکلسمی در نتیجه بدخیمی) شود. زمانی که توموری در استخوان وجود داشته باشد، احتمال شکستگی آن بیشتر می شود؛ اولین مورد نشانه متاستاز استخوان ممکن است به صورت یک شکستگی پاتولوژیک باشد (شکستگی استخوان آسیب دیده توسط تومور). هنگامی که سرطان به ستون فقرات گسترش می یابد، می تواند باعث فشار به نخاع و در نتیجه ضعف پاها و اختلال عملکرد روده یا مثانه شود.
• متاستازهای کبدی باعث یرقان (زرد رنگ شدن پوست)، نفخ، درد شکم و کاهش وزن می شوند.
• متاستازهای غده فوق کلیوی، اغلب بدون علامت هستند اما درمان آن ها اهمیت دارد.

درمان سرطان متاستاتیک

درمان سرطان متاستاتیک به محل تومور اولیه بستگی دارد. سرطان متاستاتیک معمولا قابل علاج قطعی نیست، اما می توان علائم را بهبود بخشید. داروهای جدیدتر مانند درمان های دارویی هدفمند و ایمونوتراپی نرخ بقای برخی از افراد مبتلا به سرطان متاستاتیک را بهبود می بخشند. با این حال، درمان برخی از نواحی متاستاز دشوارتر از سایرین است. به عنوان مثال، به دلیل شبکه درهم پیچیده ای از سلول ها به نام سد خونی مغزی (سدی که از وارد شدن سموم به سیستم عصبی مرکزی جلوگیری می کند)، بسیاری از داروهای شیمی درمانی و برخی داروهای هدفمند قادر به رسیدن به مناطق متاستاز در مغز نیستند. مطالعاتی درباره ی داروهایی که قادر به نفوذ بهتر به مغز هستند به علاوه ی سایر روش های درمان این متاستازها، در حال انجام است.

برای برخی از افرادی که در یک یا تنها چند محل متاستاز دارند (الیگومتاستازها)، برداشتن متاستاز با جراحی یا پرتودرمانی می تواند بقا و کیفیت زندگی را بهبود بخشد. اصطلاح متاستازکتومی برای توصیف حذف متاستازها استفاده می شود و در مورد برخی از انواع سرطان با چند متاستاز به مغز، کبد یا ریه در نظر گرفته می شود.