هایپوپاراتیروئیدیسم یک بیماری نادر غدد درون ریز است که در آن تعادل حیاتی کلسیم و فسفر در بدن بر هم می خورد. این اختلال زمانی رخ می دهد که غدد پاراتیروئید نتوانند به اندازه کافی هورمون مورد نیاز برای تنظیم این مواد معدنی کلیدی را تولید کنند. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز هایپوپاراتیروئیدیسم، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
هایپوپاراتیروئیدیسم چیست؟
هایپوپاراتیروئیدیسم یک بیماری نادر است که در آن بدن سطح غیرطبیعی پایینی از هورمون پاراتیروئید (PTH) را تولید می کند. هورمون پاراتیروئید نقش کلیدی در تنظیم و حفظ تعادل دو ماده معدنی حیاتی کلسیم و فسفر، در بدن دارد.
تولید ناکافی PTH در هایپوپاراتیروئیدیسم منجر به کاهش غیرطبیعی سطح کلسیم در خون (هایپوکلسمی) و افزایش سطح فسفر در خون (هایپرفسفاتمی) می شود.
خوشبختانه، این بیماری با مصرف مکمل هایی برای نرمال سازی میزان کلسیم و فسفر قابل کنترل است. طول مدت مصرف این مکمل ها بسته به علت هایپوپاراتیروئیدیسم مشخص می شود.
علائم هایپوپاراتیروئیدیسم
علائم و نشانه های کم کاری پاراتیروئید می توانند متنوع باشند و معمولاً ناشی از کاهش سطح کلسیم در خون هستند. این علائم می توانند شامل موارد زیر باشند:
- سوزن سوزن شدن یا احساس سوزش در نوک انگشتان، انگشتان پا و لب ها (که به آن پارستزی می گویند).
- درد یا گرفتگی عضلات در پاها، شکم یا صورت.
- کشیدگی یا اسپاسم عضلات (تتانی)، به ویژه در اطراف دهان، دست ها، بازوها و گلو.
- خستگی یا ضعف عمومی.
- دوره های قاعدگی دردناک در زنان.
- موهای ضعیف و ریزش موی فراوان.
- پوست خشک و پوسته پوسته.
- ناخن های شکننده.
- علائم روانی، از جمله افسردگی یا اضطراب.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت تجربه هر یک از علائم یا نشانه های مرتبط با هایپوپاراتیروئیدیسم، برای بررسی بیشتر به پزشک خود مراجعه کنید.
در صورت بروز تشنج یا مشکل تنفسی، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. این دو مورد می توانند از عوارض جدی و نیازمند فوریت پزشکی هایپوپاراتیروئیدیسم باشند.
علل بیماری هایپوپاراتیروئیدیسم
هایپوپاراتیروئیدیسم زمانی اتفاق می افتد که غدد پاراتیروئید به اندازه کافی هورمون پاراتیروئید ترشح نکنند. چهار غده پاراتیروئید کوچک در گردن، پشت غده تیروئید قرار دارند.
عواملی که می توانند باعث کم کاری پاراتیروئید شوند عبارتند از:
- جراحی گردن: این شایع ترین علت هایپوپاراتیروئیدیسم است که معمولاً پس از آسیب تصادفی یا برداشتن غدد پاراتیروئید در حین جراحی ایجاد می شود. جراحی گردن ممکن است برای درمان بیماری های غده تیروئید یا پاراتیروئید، یا برای درمان سرطان گلو یا گردن انجام شود.
- بیماری خودایمنی: در برخی موارد، سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به بافت های پاراتیروئید حمله می کند، طوری که انگار آن ها اجسام خارجی هستند. در این روند، غدد پاراتیروئید تولید هورمون خود را متوقف می کنند.
- هایپوپاراتیروئیدیسم ارثی: در این حالت، فرد مادرزادی بدون غدد پاراتیروئید به دنیا می آید یا این غدد به درستی کار نمی کنند. برخی از انواع هایپوپاراتیروئیدیسم ارثی با کمبود غدد تولیدکننده هورمون دیگر نیز همراه است.
- سطح پایین منیزیم در خون: سطح پایین منیزیم (هایپومنیزمی) می تواند بر عملکرد غدد پاراتیروئید تأثیر منفی بگذارد. سطح طبیعی منیزیم برای تولید طبیعی هورمون پاراتیروئید ضروری است.
- درمان با پرتو برای سرطان های سر یا گردن: تابش اشعه می تواند منجر به تخریب غدد پاراتیروئید شود. برخی موارد نادر از درمان با ید رادیواکتیو برای پرکاری تیروئید نیز ممکن است به هایپوپاراتیروئیدیسم منجر شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که می توانند خطر ابتلا به هایپوپاراتیروئیدیسم را افزایش دهند عبارتند از:
- جراحی اخیر گردن: به ویژه اگر این جراحی شامل غده تیروئید یا پاراتیروئید باشد (مثلاً جراحی تیروئیدکتومی یا برداشتن غدد پاراتیروئید). این شایع ترین علت هایپوپاراتیروئیدیسم است که ناشی از آسیب تصادفی یا برداشتن غدد پاراتیروئید در حین عمل است.
- سابقه خانوادگی: اگر سابقه کم کاری پاراتیروئید در خانواده شما وجود داشته باشد.
- بیماری های خودایمنی یا غدد درون ریز خاص: ابتلا به برخی بیماری ها مانند بیماری آدیسون که باعث کاهش تولید هورمون ها در غدد فوق کلیه می شود، می تواند خطر هایپوپاراتیروئیدیسم را افزایش دهد، زیرا ممکن است سیستم ایمنی به غدد پاراتیروئید نیز حمله کند.
عوارض بیماری
سطح پایین کلسیم ناشی از هایپوپاراتیروئیدیسم می تواند منجر به عوارض متعددی شود که خوشبختانه بیشتر آن ها با درمان مناسب بهبود می یابند:
- اسپاسم و گرفتگی عضلات (تتانی): این اسپاسم ها می توانند بسیار دردناک و طولانی مدت باشند و معمولاً در دست ها و انگشتان رخ می دهند. همچنین ممکن است عضلات صورت، گلو (که می تواند باعث مشکلات تنفسی و یک وضعیت اضطراری شود) یا بازوها را درگیر کند.
- احساس سوزن سوزن شدن (پارستزی): یا احساس بی حسی و سوزش در لب ها، زبان، انگشتان و انگشتان پا.
- تشنج: در موارد شدید کاهش کلسیم.
- بدشکلی دندان ها: اگر هایپوپاراتیروئیدیسم در سنین پایین و هنگام رشد دندان ها رخ دهد، می تواند مینای دندان و ریشه ها را تحت تأثیر قرار داده و منجر به ناهنجاری شود.
- مشکلات عملکرد کلیه: از جمله تشکیل سنگ کلیه.
- مشکلات قلبی: شامل آریتمی (ضربان قلب نامنظم) و غش، و در موارد نادر، نارسایی قلبی.
عوارض جبران ناپذیر
در حالی که تشخیص و درمان دقیق می توانند از بسیاری از عوارض هایپوپاراتیروئیدیسم جلوگیری کنند، برخی عوارض در صورت بروز، حتی با مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین D، قابل بهبود نیستند. این عوارض معمولاً ناشی از کمبود کلسیم مزمن و کنترل نشده در طولانی مدت هستند و شامل موارد زیر می شوند:
- کندی رشد و قد کوتاه: در کودکان.
- رشد ذهنی کُند: در کودکان.
- رسوب کلسیم در مغز (کلسیفیکاسیون گانگلیون های قاعده ای): که می تواند باعث مشکلات تعادل، اختلالات حرکتی و تشنج شود.
- تاری دید ناشی از آب مروارید: که به دلیل رسوب کلسیم در عدسی چشم ایجاد می شود.
تشخیص هایپوپاراتیروئیدیسم
اگر پزشک به هایپوپاراتیروئیدیسم مشکوک باشد، ابتدا سابقه پزشکی بیمار را به دقت بررسی کرده و یک معاینه بالینی کامل انجام می دهد.
آزمایش خون
آزمایش خون نقش کلیدی در تشخیص هایپوپاراتیروئیدیسم دارد. یافته های زیر در آزمایش خون می توانند نشان دهنده این بیماری باشند:
- سطح پایین کلسیم در خون (هایپوکلسمی).
- سطح پایین هورمون پاراتیروئید (PTH).
- سطح بالای فسفر خون (هایپرفسفاتمی).
- سطح پایین منیزیم خون (هیپومنیزمی): این می تواند نشان دهنده علت زمینه ای یا عاملی تشدیدکننده باشد، زیرا منیزیم برای عملکرد طبیعی هورمون پاراتیروئید ضروری است.
علاوه بر آزمایش خون، ممکن است پزشک انجام آزمایش ادرار را نیز تجویز کند تا تعیین کند که آیا بدن بیش از حد کلسیم از طریق ادرار دفع می کند یا خیر. این به تمایز هایپوپاراتیروئیدیسم از سایر علل هایپوکلسمی کمک می کند.
درمان هایپوپاراتیروئیدیسم
هدف اصلی از درمان هایپوپاراتیروئیدیسم، تسکین علائم و متعادل سازی سطح کلسیم و فسفر در بدن است. یک رژیم درمانی معمولاً شامل موارد زیر است:
- قرص های خوراکی کربنات کلسیم: این مکمل های خوراکی می توانند سطح کلسیم را در خون افزایش دهند. با این حال، مصرف مکمل های کلسیم در دوزهای بالا می تواند در برخی افراد عوارض گوارشی مانند یبوست ایجاد کند.
- ویتامین D: دوزهای بالای ویتامین D، به طور کلی به صورت کلسی تریول، تجویز می شود که به بدن کمک می کند تا کلسیم را بهتر جذب کرده و فسفر را دفع کنند.
- منیزیم: اگر سطح منیزیم پایین است و علائم هایپوپاراتیروئیدیسم را تجربه می کنید، پزشک ممکن است توصیه کند که مکمل منیزیم نیز مصرف کنید. سطح طبیعی منیزیم برای عملکرد صحیح هورمون پاراتیروئید حیاتی است.
- داروهای ادرارآور تیازیدی: این دیورتیک ها (ادرارآورها) حتی اگر سطح کلسیم خون با درمان های دیگر پایین باشد، می توانند به کاهش دفع کلسیم از طریق ادرار کمک کنند و در نتیجه به حفظ سطح کلسیم در بدن یاری رسانند. با این حال، برخی از افراد مبتلا به هایپوپاراتیروئیدیسم، از جمله افرادی که این بیماری را به ارث برده اند، نباید از داروهای ادرارآور تیازید استفاده کنند.
- هورمون پاراتیروئید (ناتپارا): سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) تزریق روزانه این دارو را برای درمان سطح پایین کلسیم خون ناشی از کم کاری پاراتیروئید تایید کرده است. به دلیل خطر احتمالی سرطان استخوان (استئوسارکوم)، حداقل در مطالعات حیوانی، این دارو فقط از طریق یک برنامه محدود در دسترس افرادی قرار می گیرد که سطح کلسیم آن ها با مکمل های کلسیم و ویتامین D قابل کنترل نیست و خطرات آن را به طور کامل درک می کنند.
رژیم غذایی
پزشک ممکن است توصیه کند که با یک متخصص تغذیه نیز مشورت کنید تا رژیم غذایی مناسبی برای شما تنظیم شود. رژیم های غذایی توصیه شده معمولاً شامل موارد زیر هستند:
- سرشار از کلسیم: این رژیم شامل محصولات لبنی، سبزیجات با برگ سبز (مانند کلم پیچ، اسفناج)، کلم بروکلی و غذاهای غنی شده با کلسیم مانند برخی آب پرتقال ها و غلات صبحانه است.
- فسفر کم: به معنای پرهیز از مصرف نوشابه های گازدار (حاوی فسفر به شکل اسید فسفریک) و محدود کردن مصرف گوشت ها و غلات کامل است که غنی از فسفر هستند.
تزریق وریدی
در صورت نیاز به تسکین فوری علائم شدید، پزشک ممکن است بستری شدن در بیمارستان را توصیه کند. در این شرایط، کلسیم به صورت تزریق وریدی (IV) و همچنین قرص های خوراکی کلسیم به شما داده می شود. پس از ترخیص از بیمارستان نیز، باید به مصرف خوراکی کلسیم و ویتامین D ادامه دهید تا سطح کلسیم شما پایدار بماند.
نظارت و پیگیری
پزشک معمولاً به طور منظم خون را چک می کند تا سطح کلسیم و فسفر را کنترل کند. در ابتدا، این آزمایش ها احتمالاً هفتگی تا ماهانه خواهد بود. با پایدار شدن وضعیت، ممکن است فقط دو بار در سال به آزمایش خون نیاز داشته باشید.
از آنجا که هایپوپاراتیروئیدیسم معمولاً یک اختلال طولانی مدت و مادام العمر است، درمان آن نیز به طور کلی دائمی است و آزمایش های منظم خون برای بررسی و حفظ کلسیم در سطح طبیعی ضروری است. اگر سطح کلسیم خون افزایش یا کاهش یابد، پزشک دوز کلسیم مکمل و سایر داروها را تنظیم خواهد کرد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
شما احتمالاً در ابتدا به پزشک خانواده مراجعه خواهید کرد. سپس ممکن است به متخصص غدد ارجاع داده شوید.
در اینجا برخی از اطلاعات برای کمک به شما در آماده شدن برای این ملاقات ها آورده شده است:
آن چه می توانید انجام دهید
قبل از ملاقات، در مورد کارهایی که باید قبل از شروع درمان (مانند ناشتا بودن برای یک آزمایش خاص) انجام دهید، سوال کنید. لیستی از این موارد تهیه کنید:
- تمام علائمی که تجربه می کنید را یادداشت کنید، حتی علائمی که به نظر می رسد ارتباطی با دلیل بیماری فعلی نداشته باشند.
- اطلاعات شخصی کلیدی را بنویسید، از جمله استرس های عمده یا تغییرات اخیر زندگی.
- نام و مقدار تمام داروها، ویتامین ها یا سایر مکمل هایی که اخیراً مصرف کرده اید را یادداشت کنید.
- سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را از قبل آماده کنید.
- یکی از اعضای خانواده یا دوست خود را همراه داشته باشید. گاهی اوقات یادآوری تمام اطلاعات ارائه شده در هنگام قرار ملاقات دشوار است. شخصی که شما را همراهی می کند، می تواند در یادآوری نکات پزشک به شما کمک کند.
در مورد کم کاری پاراتیروئید، سوالاتی که بهتر است از پزشک بپرسید عبارتند از:
- علت ایجاد علائم من چیست؟
- دلایل احتمالی دیگر چیست؟
- به چه آزمایش هایی نیاز دارم؟
- شرایط من موقتی است یا مزمن و مداوم؟
- چه روش های درمانی موجود است و کدام یک را برای من پیشنهاد می کنید؟
- چگونه می توانم این شرایط را با سایر بیماری های خود به بهترین وجه مدیریت کنم؟
- آیا لازم است رژیم غذایی خود را تغییر دهم؟
- چه منابع (مانند مجلات، بروشورها) و وب سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سوال از شما خواهد پرسید تا به تشخیص دقیق و برنامه ریزی درمان کمک کند. سوالاتی که پزشک ممکن است بپرسد:
- آیا اخیراً جراحی گردن انجام داده اید؟ (به ویژه در ناحیه تیروئید یا پاراتیروئید)
- آیا پرتودرمانی به سر یا گردن خود برای درمان مشکلات تیروئید یا سرطان انجام داده اید؟
- آیا کسی در خانواده شما علائم مشابهی داشته است؟
- آیا علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه ظاهر شده اند؟
- شدت علائم شما چقدر است؟
- چه مواردی به نظر می رسد علائم شما را بهبود می بخشد؟
- چه مواردی به نظر می رسد علائم شما را بدتر می کند؟
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.