آب مروارید، عارضه ای شایع در چشم است که با کدر شدن تدریجی عدسی چشم آغاز می شود. در مواردی این کدر شدن باعث تاری دید و دشواری در انجام کارهای روزمره می شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز آب مروارید، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
آب مروارید چیست؟
آب مروارید به کدر شدن عدسی چشم اطلاق می شود. افراد مبتلا به این عارضه، دیدی شبیه به نگاه کردن از پشت یک پنجره مه گرفته را تجربه می کنند. تاری دید ناشی از آب مروارید می تواند مشکلاتی در انجام فعالیت های روزمره مانند مطالعه، رانندگی (به ویژه در شب) یا تشخیص حالت های چهره افراد ایجاد کند.
بیشتر موارد آب مروارید به آرامی پیشرفت می کنند و در مراحل اولیه باعث از دست رفتن بینایی نمی شوند. اما با گذشت زمان، آب مروارید به تدریج در بینایی فرد اختلال ایجاد می کند. در ابتدا، استفاده از نور قوی تر و عینک ممکن است به بهبود دید کمک کند، اما با پیشرفت بیماری، این نقص بینایی منجر به ایجاد اختلال در انجام فعالیت های عادی می شود. در برخی موارد، انجام جراحی آب مروارید ضروری است که خوشبختانه این جراحی بسیار ایمن و مؤثر است.
علائم آب مروارید
علائم و نشانه های آب مروارید عبارتند از:
- تاری و کدری دید
- دشواری دید در هنگام شب
- حساسیت به نور
- نیاز به نور بیشتر برای انجام فعالیت هایی مانند مطالعه
- دیدن هاله اطراف نور
- تغییرات مکرر در عینک ها و لنزهای طبی تجویز شده
- محو شدن یا زرد شدن رنگ ها
- دوبینی
در ابتدا، کدری دید ناشی از آب مروارید تنها بخش های کوچکی از عدسی را درگیر می کند و مشکلات بینایی جدی ایجاد نخواهد کرد. همزمان با پیشرفت آب مروارید، کدری عدسی نیز بیشتر می شود و نور عبوری از عدسی را تحریف می کند که منجر به بروز علائم و نشانه های قابل توجهی خواهد شد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر متوجه هرگونه تغییری در بینایی خود شده اید، برای انجام یک معاینه از پزشک وقت بگیرید. در صورت ایجاد تغییرات ناگهانی بینایی مانند دوبینی، چشم درد یا سردردهای ناگهانی، فوراً به پزشک مراجعه نمایید.
علل ابتلا به آب مروارید
شایع ترین علل ایجاد آب مروارید، افزایش سن یا جراحت در بافت عدسی است. اختلالات ژنتیکی نیز می توانند باعث ایجاد سایر بیماری ها و افزایش خطر ابتلا به آب مروارید شوند. همچنین، عوامل دیگری مانند بیماری های چشمی مختلف، جراحی های چشمی که در گذشته انجام شده، استفاده از داروهای خاص (مانند استفاده طولانی مدت از داروهای استروئیدی) یا ابتلا به بیماری دیابت، می توانند باعث وقوع آب مروارید شوند.
شکل گیری آب مروارید
عدسی (ناحیه ای که آب مروارید در آنجا شکل می گیرد) در کنار قسمت رنگی چشم (عنبیه) قرار گرفته است. عدسی باعث متمرکز شدن نور و تشکیل یک تصویر واضح بر روی شبکیه (عضو حساس به نور در داخل چشم که مانند فیلم در دوربین عمل می کند) می شود.
با افزایش سن، انعطاف پذیری، شفافیت و ضخامت عدسی کاهش پیدا می کند. عوامل مربوط به سن و سایر بیماری ها موجب تخریب و تجمع بافت های داخل عدسی و در نتیجه ایجاد نواحی کدر کوچک درون عدسی می شوند. در صورت تداوم پیشرفت آب مروارید، نواحی کدر متراکم تر شده و قسمت های بیشتری از عدسی را اشغال می کنند. پراکندگی آب مروارید بر روی عدسی باعث می شود که نور نتواند به درستی از عدسی عبور کند و تصویر واضحی بر روی شبکیه تشکیل نشود و در نهایت، تاری دید ایجاد شود.
آب مروارید به تدریج هر دو چشم را درگیر می کند (اما نه به شکل یکنواخت). آب مروارید یک چشم ممکن است بسیار پیشرفته تر از آب مروارید چشم دیگر باشد که موجب تفاوت بینایی بین دو چشم می شود.
انواع آب مروارید
آب مروارید بر اساس محل شکل گیری و نحوه پیشرفت در عدسی چشم، به انواع مختلفی تقسیم می شود:
- آب مروارید مرکزی (Nuclear Cataract): این نوع آب مروارید مرکز عدسی را تحت تأثیر قرار می دهد. در ابتدا ممکن است باعث افزایش نزدیک بینی یا حتی بهبود موقتی بینایی در هنگام مطالعه شود. اما با گذشت زمان، عدسی به تدریج متراکم تر و زردتر شده و بینایی را محدودتر می کند. با پیشرفت آهسته، عدسی ها حتی ممکن است به رنگ قهوه ای درآیند. زردی شدید یا قهوه ای شدن عدسی می تواند منجر به عدم توانایی تشخیص رنگ های مختلف شود.
- آب مروارید قشری (Cortical Cataract): این نوع آب مروارید کناره های عدسی (قشر خارجی) را تحت تأثیر قرار می دهد. به صورت لکه های کدر سفید یا گوه ای شکل در لبه خارجی قشر عدسی آغاز می شود. با پیشرفت آهسته بیماری، این لکه ها تا مرکز گسترش می یابند و در عبور نور از مرکز عدسی، اختلال ایجاد می کنند.
- آب مروارید زیر کپسول خلفی (Posterior Subcapsular Cataract): این نوع آب مروارید به شکل یک ناحیه کوچک و مات، پشت عدسی و دقیقاً در مسیر نور تشکیل می شود. این عارضه اغلب بر توانایی مطالعه تأثیر می گذارد و حتی باعث کاهش قدرت بینایی در روشنایی و مشاهده هاله و تشعشع در اطراف چراغ ها در هنگام شب می شود. این نوع آب مروارید نسبت به انواع دیگر، با سرعت بیشتری پیشرفت می کند.
- آب مروارید مادرزادی (Congenital Cataract): برخی از افراد با این بیماری متولد می شوند یا در دوران کودکی شان این بیماری پیشرفت می کند. این نوع آب مروارید ممکن است ارثی باشد یا به دلیل وجود عفونت ها یا ضربه های داخل رحمی ایجاد شده باشد. این نوع آب مروارید همچنین می تواند در ارتباط با بیماری های خاصی مانند دیستروفی میوتونیک، گالاکتوزمی، نوروفیبروماتوز تیپ ۲ یا سرخجه باشد. آب مروارید مادرزادی همیشه بر بینایی اثر نمی گذارد، اما در صورت تأثیرگذاری، معمولاً پس از شناسایی، اقدام به درمان آن می شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عوامل خطرسازی که احتمال ابتلا به آب مروارید را افزایش می دهند عبارتند از:
- افزایش سن
- دیابت
- قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید (پرتوهای فرابنفش)
- سیگار کشیدن
- چاقی
- فشار خون بالا
- جراحت های چشمی که سابقاً رخ داده اند یا التهاب مزمن چشم
- جراحی های چشمی که سابقاً انجام شده است
- استفاده طولانی مدت از داروهای استروئیدی
- مصرف بیش از اندازه نوشیدنی های الکل دار
پیشگیری از بروز بیماری
هیچ روش کاملاً اثبات شده ای برای پیشگیری قطعی از آب مروارید یا توقف کامل پیشرفت آن وجود ندارد. با این حال، پزشکان معتقدند که استراتژی های زیر می توانند در کاهش خطر ابتلا یا کند کردن روند پیشرفت آن مؤثر باشند:
- معاینات منظم چشم: معاینات دوره ای چشم به تشخیص زودهنگام آب مروارید و سایر بیماری های چشمی کمک می کند. درباره فواصل زمانی مناسب معاینات با پزشک خود مشورت کنید.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن یک عامل خطر شناخته شده برای آب مروارید است. از پزشک خود بخواهید تا روش های ترک سیگار، از جمله داروها و مشاوره ها را به شما پیشنهاد دهد.
- مدیریت بیماری های زمینه ای: اگر به دیابت یا سایر بیماری هایی که خطر ابتلا به آب مروارید را افزایش می دهند، مبتلا هستید، پیروی دقیق از برنامه درمانی تجویز شده بسیار مهم است.
- رژیم غذایی سالم و غنی از سبزیجات و میوه ها: مقدار زیادی میوه ها و سبزیجات رنگارنگ را به رژیم غذایی خود اضافه کنید تا انواع ویتامین ها و مواد مغذی را دریافت کنید. میوه ها و سبزیجات سرشار از آنتی اکسیدان ها هستند که به حفظ سلامت چشم ها کمک می کنند.
- نکته: مطالعات، اثربخشی آنتی اکسیدان های موجود در قرص ها را برای پیشگیری از آب مروارید اثبات نکرده اند. اما تحقیقات اخیر در مقیاس وسیع نشان داده اند که داشتن یک رژیم غذایی غنی از ویتامین ها و مواد معدنی با کاهش خطر ابتلا به آب مروارید همراه است. میوه ها و سبزیجات فواید اثبات شده ای دارند و راهی ایمن برای افزایش ویتامین ها و مواد معدنی دریافتی هستند.
- استفاده از عینک آفتابی: امواج فرابنفش (UV) ساطع شده از خورشید باعث پیشرفت آب مروارید می شوند. استفاده از عینک آفتابی استاندارد که ۹۹ تا ۱۰۰ درصد اشعه های UVA و UVB را مسدود کند، می تواند محافظت مؤثری ایجاد کند.
- کاهش مصرف نوشیدنی های الکلی: مصرف بیش از حد الکل، خطر ابتلا به آب مروارید را افزایش می دهد.
تشخیص آب مروارید
برای تشخیص آب مروارید، ابتدا باید توسط چشم پزشک معاینه شوید و سوابق پزشکی و علائم خود را با او در میان بگذارید. پزشک ممکن است آزمایش های مختلفی را تجویز کند که عبارتند از:
- آزمایش حدت بینایی: در این آزمایش از یک نمودار چشمی (نموداری که حروف با اندازه های متفاوت بر روی آن نوشته شده اند) برای سنجش توانایی چشم ها در دیدن و خواندن حروف از فاصله ای مشخص استفاده می شود. هر چشم به طور جداگانه معاینه می شود تا پزشک قدرت بینایی شما را (مثلاً ۲۰/۲۰) تعیین کند.
- معاینه با استفاده از میکروسکوپ اسلیت لمپ (Slit Lamp Examination): چشم پزشک با کمک این میکروسکوپ می تواند ساختارهای جلویی چشم را با بزرگنمایی بالا مشاهده کند. این میکروسکوپ از یک باریکه نوری بسیار شدید برای روشن کردن قرنیه، عنبیه، عدسی و فضای بین عنبیه و قرنیه استفاده می کند. این نور متمرکز به پزشک اجازه می دهد تا ساختارهای چشم را به صورت مقطعی بررسی کرده و ناهنجاری های کوچک را تشخیص دهد.
- معاینه شبکیه: برای این آزمایش، پزشک قطره ای را در چشم می ریزد که باعث گشاد شدن مردمک چشم (اتساع) می شود. این کار امکان معاینه راحت تر قسمت پشتی چشم (شبکیه) را فراهم می کند. چشم پزشک با استفاده از اسلیت لمپ یا دستگاه مخصوصی به نام افتالموسکوپ، عدسی را معاینه می کند تا علائم آب مروارید یا هرگونه ناهنجاری در شبکیه را تشخیص دهد.
درمان آب مروارید
هنگامی که عینک های تجویزی نتوانند بینایی را بهبود بخشند، جراحی تنها درمان مؤثر برای آب مروارید خواهد بود.
چه زمانی باید جراحی آب مروارید را انجام داد؟
با چشم پزشکتان صحبت کنید تا متوجه شوید که آیا انجام این جراحی برای شما مناسب است یا خیر. بیشتر چشم پزشک ها توصیه می کنند که در صورت تأثیرگذاری بیماری آب مروارید بر کیفیت زندگی شما و عدم توانایی لازم برای انجام فعالیت های روزانه، مانند مطالعه یا رانندگی در شب، جراحی را در نظر بگیرید.
اینکه عمل جراحی آب مروارید را انجام دهید یا خیر، تنها به شما و پزشکتان بستگی دارد. به دلیل اینکه این عارضه معمولاً به چشم ها صدمه جدی وارد نمی کند، اکثر افراد عجله ای برای انجام آن ندارند. با این حال، در افراد مبتلا به دیابت، آب مروارید ممکن است با شدت بیشتری پیشرفت کند.
به تأخیر انداختن این روش و تصمیم به انجام جراحی در زمان بعدی، بر بهبودی نهایی بینایی شما تأثیری نخواهد گذاشت. درباره فواید و خطرات انجام این جراحی مطالعه کرده و برای تصمیم گیری بهتر با پزشکتان مشورت کنید. اگر تصمیم گرفته اید که فعلاً عمل جراحی را انجام ندهید، چشم پزشکتان احتمالاً توصیه می کند که به طور منظم و دوره ای برای معاینات چشمی مراجعه کنید. دفعات مراجعه شما به پزشک، بستگی به وضعیتتان دارد.
در طول جراحی آب مروارید چه اتفاقی خواهد افتاد؟
در طول جراحی آب مروارید، عدسی کدر شده برداشته می شود و به جای آن یک عدسی شفاف مصنوعی قرار داده می شود. این عدسی، عدسی داخل چشمی (Intraocular Lens - IOL) نامیده می شود و دقیقاً در همان موقعیت و مکانی که عدسی طبیعی قرار داشت، جایگذاری خواهد شد. این عدسی به طور دائمی در چشم باقی می ماند و بخشی از آن خواهد شد. در برخی افراد، به دلیل وجود بیماری های چشمی دیگر، استفاده از عدسی های مصنوعی ممکن است ممنوع باشد. در این شرایط از عینک ها و لنزهای طبی برای بهبود بینایی استفاده می شود.
جراحی آب مروارید عموماً به صورت سرپایی انجام می شود، به این معنی که نیازی به بستری شدن بیمار پس از جراحی در بیمارستان نیست. چشم پزشک در طول جراحی برای بی حسی ناحیه مورد عمل، از بی حس کننده های موضعی استفاده می کند، اما معمولاً شخص بیمار در حین جراحی بیدار و هوشیار است.
جراحی آب مروارید یک جراحی ایمن محسوب می شود، اما گاهی اوقات خطراتی مانند عفونت و خونریزی را نیز به دنبال دارد. همچنین این جراحی خطر انفصال شبکیه را نیز کمی افزایش می دهد. پس از جراحی باید چندین روز استراحت کنید. بهبودی کامل عموماً در طی ۸ هفته اتفاق می افتد. اگر فردی نیاز به انجام عمل جراحی آب مروارید در هر دو چشم خود را دارد، پس از بهبودی کامل یکی از چشم ها و طبق برنامه زمانی که پزشک معالج تعیین کرده است، جراحی چشم دیگر نیز انجام خواهد شد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
تا زمانی که تصمیم به انجام عمل جراحی نگرفته اید، برای مدیریت علائم و نشانه های آب مروارید می توانید موارد زیر را انجام دهید:
- اطمینان حاصل کنید که عینک ها و لنزهای طبی که برایتان تجویز شده اند، کاملاً مناسب شما هستند.
- اگر هنگام مطالعه نیاز به کمک بیشتری داشتید، از عینک های ذره بینی برای مطالعه استفاده نمایید.
- با چراغ ها و لامپ های پرنورتر، فضای داخلی خانه را روشن تر کنید.
- زمانی که قصد بیرون آمدن از منزل را دارید، از عینک های آفتابی و کلاه های لبه دار (برای کاهش تابش خورشید به چشم) استفاده کنید.
- در شب رانندگی نکنید، به خصوص اگر با تابش نور و هاله اطراف چراغ ها مشکل دارید.
این اقدامات خود مراقبتی، برای مدتی می توانند مفید واقع شوند، اما با پیشرفت بیماری، بینایی نیز ضعیف تر خواهد شد. زمانی که آب مروارید در انجام فعالیت های روزمره شما اختلال ایجاد کرد، آنگاه به فکر انجام عمل جراحی باشید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر متوجه ایجاد تغییراتی در بینایی خود شده اید، با پزشکتان یک قرار ملاقات ترتیب دهید. اگر پزشک تشخیص دهد که مبتلا به آب مروارید هستید، شما را به یک چشم پزشک متخصص در جراحی ارجاع خواهد داد.
به دلیل محدود بودن زمان ملاقات و زیاد بودن تعداد سوالات، باید کاملاً خودتان را برای ملاقات آماده کنید. در اینجا اطلاعاتی آورده شده است که به آمادگی شما کمک خواهد کرد.
آن چه می توانید انجام دهید
تمام علائمی که تا به حال تجربه کرده اید را یادداشت کنید، حتی اگر به نظر نامربوط به دلیل مراجعه شما به پزشک باشد.
لیستی از تمامی داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرفی تان تهیه کنید.
یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان را همراه با خود ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن همه سخنان پزشک در طول زمان ملاقات، کار دشواری است. در این هنگام بهتر است شخصی را همراه با خود ببرید تا اگر قسمت هایی از سخنان پزشکتان را فراموش کردید، او به خاطر بسپارد.
تمام سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را یادداشت کنید. برای بیماری آب مروارید این سوالات عبارتند از:
- آیا این بیماری بر بینایی من تأثیری خواهد گذاشت؟
- دادن چه نوع آزمایش هایی ضروری است؟
- آیا جراحی آب مروارید بینایی من را بهبود می بخشد؟
- خطرات انجام عمل جراحی آب مروارید چیست؟ آیا به تعویق انداختن جراحی خطری به دنبال دارد؟
- هزینه های جراحی آب مروارید چه مقدار است و آیا بیمه من آن را پرداخت خواهد کرد؟
- چه مقدار پس از جراحی باید استراحت کرد تا بهبودی حاصل شود؟
- آیا انجام فعالیت های عادی پس از این جراحی ممنوع می شود؟ برای چه مدت؟
- پس از انجام عمل جراحی چقدر باید صبر کنم تا بتوانم از عینک جدیدم استفاده کنم؟
- اگر در حال حاضر قصد انجام عمل جراحی را نداشته باشم برای سازگاری با تغییراتی که در بینایی ام ایجاد شده است، چه کارهایی می توانم انجام دهم؟
- چگونه متوجه شوم که بیماری آب مرواریدم در حال بدتر شدن است؟
- من مبتلا به بیماری های دیگری نیز هستم، چگونه همه آنها را با یکدیگر مدیریت کنم؟
- آیا بروشوری وجود دارد که آن را همراه با خود ببرم؟ چه نوع وب سایتی را برای مطالعه بیشتر توصیه می کنید؟
اگر هرگونه سوال دیگری برایتان پیش آمد و یا متوجه مطلبی نشدید، آن را از پزشکتان بپرسید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشکتان احتمالاً از شما تعدادی سوال می پرسد. آماده بودن برای آنها باعث می شود تا زمان کافی داشته باشید و بتوانید بیشتر با او صحبت کنید. برخی از این سوالات عبارتند از:
- چه زمانی برای اولین بار علائم را تجربه کردید؟
- علائمتان گاه و بی گاه هستند یا دائمی؟
- آیا در صورت وجود نور کافی هم مشکلات بینایی دارید؟
- آیا علائمتان در حال بدتر شدن هستند؟
- آیا مشکلات بینایی مانع از رانندگی می شوند؟
- آیا مشکلات بینایی مانع از مطالعه می شوند؟
- آیا مشکلات بینایی در شغل یا فعالیت های روزمره اختلالی ایجاد کرده است؟
- آیا تا به حال به چشم هایتان صدمه ای وارد شده است؟ یا جراحی در ناحیه چشم داشته اید؟
- آیا درگیر مشکلات چشمی دیگری مانند التهاب عنبیه هستید؟
- آیا تا به حال در ناحیه سر یا گردن، پرتو درمانی انجام داده اید؟
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.