خشکی چشم

خشکی چشم، عارضه ای شایع که با احساس سوزش، خارش یا وجود شن در چشم ها خود را نشان می دهد، زمانی رخ می دهد که تولید اشک کافی نبوده یا کیفیت اشک تولید شده مناسب نباشد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز خشکی چشم، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

خشکی چشم چیست؟

خشکی چشم یک عارضه شایع است که زمانی رخ می دهد که اشک ها به طور مؤثر قادر به روان کردن سطح داخلی چشم نباشند. این کمبود رطوبت می تواند ناشی از تولید ناکافی اشک یا تولید اشک با کیفیت پایین باشد.

خشکی چشم می تواند احساس ناراحتی، سوزش، خارش و خراشیدگی در چشم ها ایجاد کند. این علائم ممکن است در شرایط خاصی مانند قرار گرفتن در معرض هوای خشک داخل هواپیما یا اتاق هایی با تهویه های بسیار قوی، هنگام دوچرخه سواری یا پس از خیره شدن طولانی مدت به صفحه رایانه، تشدید شوند. درمان خشکی چشم با هدف تسکین علائم و حفظ سلامت سطح چشم انجام می شود و شامل تغییرات در سبک زندگی و استفاده از انواع قطره های چشمی است.

علائم خشکی چشم

علائم و نشانه های خشکی چشم معمولاً هر دو چشم را تحت تأثیر قرار می دهند و عبارتند از:

• احساس سوزش، خارش، خراشیدگی یا تیر کشیدن در چشم ها.
• تشکیل مخاط چسبناک در داخل یا اطراف چشم ها.
• حساسیت به نور (فتوفوبیا).
• قرمزی چشم ها.
• احساس وجود جسم خارجی یا شن در چشم ها.
• مشکل در استفاده از لنزهای تماسی.
• مشکل در رانندگی در شب.
• آبریزش بیش از حد چشم ها (که یک واکنش دفاعی به خشکی است).
• تاری دید یا خستگی چشم.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر علائم و نشانه های خشکی چشم مانند قرمزی، التهاب، خستگی و درد چشم ها برای مدت طولانی ادامه داشت، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک می تواند علت این عارضه را تشخیص داده و در صورت لزوم شما را به یک چشم پزشک ارجاع دهد.

علل ابتلا به خشکی چشم

خشکی چشم می تواند ناشی از عدم وجود اشک کافی در چشم ها، تبخیر بیش از حد اشک یا عدم تعادل در ترکیب شیمیایی اشک باشد. اشک یک ترکیب پیچیده از آب، چربی ها (لیپیدها) و موکوس است که به حفظ شفافیت و صافی سطح چشم کمک کرده و آن را در برابر عفونت محافظت می کند.

کاهش تولید اشک: خشکی چشم زمانی رخ می دهد که چشم ها قادر به تولید اشک کافی نباشند. اصطلاح پزشکی این عارضه "کراتوکونژکتیویت سیکا" (Keratoconjunctivitis Sicca) است. دلایل شایع کاهش تولید اشک عبارتند از:

• افزایش سن: با افزایش سن، تولید اشک معمولاً کاهش می یابد.
• بیماری های خاص: برخی بیماری ها مانند دیابت، روماتیسم مفصلی، لوپوس، اسکلرودرمی، سندرم شوگرن، بیماری های تیروئید و کمبود ویتامین A می توانند تولید اشک را تحت تأثیر قرار دهند.
• مصرف برخی داروها: داروهایی مانند آنتی هیستامین ها، دکونژستانت ها (ضد احتقان ها)، داروهای جایگزینی هورمون، داروهای ضد افسردگی و داروهای مورد استفاده برای فشار خون بالا، آکنه، پیشگیری از بارداری و بیماری پارکینسون می توانند تولید اشک را کاهش دهند.
• جراحی های چشم با لیزر: خشکی چشم پس از این جراحی ها معمولاً موقتی است.
• آسیب به غدد اشکی: التهاب یا قرار گرفتن در معرض اشعه می تواند به غدد اشکی آسیب برساند.

افزایش تبخیر اشک: دلایل افزایش تبخیر اشک عبارتند از:

• قرار گرفتن در معرض باد، دود سیگار و هوای خشک.
• کاهش دفعات پلک زدن هنگام تمرکز بر کارهایی مانند مطالعه، رانندگی و کار با کامپیوتر.
• مشکلات پلک زدن مانند اکتروپیون (چرخش پلک به سمت بیرون) و انتروپیون (چرخش پلک به سمت داخل).

عدم تعادل در ترکیب شیمیایی اشک: لایه اشک از سه لایه اصلی تشکیل شده است: لایه چربی (لیپیدی)، لایه آبکی و لایه موکوسی. اشکال در هر یک از این لایه ها می تواند منجر به خشکی چشم شود. برای مثال، لایه چربی توسط غدد کوچک کنار پلک (غدد میبومین) تولید می شود. انسداد این غدد، که بیشتر در افراد مبتلا به بلفاریت (التهاب لبه پلک)، روزاسه یا سایر بیماری های پوستی شایع است، می تواند باعث تبخیر سریع تر لایه آبکی اشک شود.

عوامل خطرساز(ریسک فاکتورها)

عواملی که افراد را بیشتر در معرض خطر خشکی چشم قرار می دهند عبارتند از:

• سن بالاتر از 50 سال: تولید اشک با افزایش سن کاهش می یابد و خشکی چشم در افراد بالای 50 سال شایع تر است.
• جنسیت زن: خشکی چشم در زنان نسبت به مردان شایع تر است، به ویژه به دلیل تغییرات هورمونی در دوران بارداری، استفاده از قرص های ضد بارداری یا یائسگی.
• کمبود برخی مواد مغذی در رژیم غذایی: کمبود ویتامین A (موجود در جگر، هویج و کلم بروکلی) و کمبود اسیدهای چرب امگا 3 (موجود در ماهی، گردو و روغن های گیاهی) می تواند خطر خشکی چشم را افزایش دهد.
• استفاده از لنزهای تماسی: لنزهای تماسی می توانند سطح چشم را خشک کرده و علائم خشکی چشم را تشدید کنند.

عوارض خشکی چشم

افراد مبتلا به خشکی چشم ممکن است عوارض زیر را تجربه کنند:

• عفونت های چشمی: اشک ها از سطح چشم در برابر عفونت ها محافظت می کنند. کمبود اشک کافی می تواند خطر ابتلا به عفونت های چشمی را افزایش دهد.
• آسیب به سطح چشم: در صورت عدم درمان، خشکی شدید چشم می تواند منجر به التهاب چشم، سایش سطح قرنیه، زخم قرنیه و سایر مشکلات بینایی شود.
• کاهش کیفیت زندگی: خشکی چشم می تواند انجام فعالیت های روزمره مانند مطالعه، کار با کامپیوتر و حتی رانندگی را دشوار کند.

پیشگیری از خشکی چشم

اگر مستعد خشکی چشم هستید، به موقعیت هایی که علائم شما را تشدید می کنند توجه کنید و سعی کنید تا حد امکان از قرار گرفتن در آن شرایط اجتناب کنید. برای مثال:

• از دمیده شدن مستقیم هوا به چشم های خود جلوگیری کنید: سعی کنید چشم هایتان در معرض مستقیم باد سشوار، بخاری ماشین، دستگاه تهویه هوا و پنکه قرار نگیرند.
• افزودن رطوبت به هوا: در فصل های خشک، به ویژه در زمستان، از دستگاه بخور برای مرطوب کردن هوای داخل منزل استفاده کنید.
• استفاده از عینک آفتابی با پوشش جانبی: عینک های آفتابی با محافظ های جانبی می توانند از تبخیر اشک ناشی از باد جلوگیری کنند. این محافظ ها را می توانید از فروشگاه های عینک تهیه کنید.
• استراحت دادن به چشم ها در حین فعالیت های طولانی مدت: اگر در حال مطالعه یا انجام هرگونه فعالیت دیگری که نیاز به تمرکز بصری دارد هستید، به طور منظم استراحت کنید. چشم هایتان را برای چند دقیقه ببندید یا چندین بار پشت سر هم پلک بزنید تا اشک به طور یکنواخت روی سطح چشم پخش شود.
• آگاهی از محیط اطراف: هوا در ارتفاعات، مناطق بیابانی و داخل هواپیماها معمولاً بسیار خشک است. در این محیط ها، به طور مکرر برای مدت کوتاهی چشم هایتان را ببندید تا از تبخیر بیش از حد اشک جلوگیری کنید.
• تنظیم ارتفاع صفحه رایانه: صفحه رایانه را طوری تنظیم کنید که پایین تر از سطح چشم هایتان قرار بگیرد. این کار باعث می شود هنگام نگاه کردن به صفحه، کمتر چشم هایتان را باز نگه دارید و تبخیر اشک کاهش یابد.
• ترک سیگار و اجتناب از دود سیگار: سیگار کشیدن و قرار گرفتن در معرض دود سیگار می تواند علائم خشکی چشم را تشدید کند. اگر سیگاری هستید، برای ترک آن از پزشک کمک بگیرید و اگر سیگار نمی کشید، از افراد سیگاری دوری کنید.
• استفاده منظم از اشک مصنوعی: اگر دچار خشکی چشم مزمن هستید، به طور منظم از قطره های اشک مصنوعی استفاده کنید، حتی زمانی که احساس می کنید چشم هایتان مشکلی ندارند. این قطره ها به حفظ رطوبت سطح چشم کمک می کنند.

تشخیص خشکی چشم

آزمایش ها و روش هایی که برای تعیین علت خشکی چشم استفاده می شوند عبارتند از:

• معاینه کامل چشم: یک معاینه کامل چشم که شامل بررسی سوابق پزشکی و سلامت چشم شما می شود، می تواند به پزشک در تشخیص علت خشکی چشم کمک کند.
• اندازه گیری حجم اشک (تست شیرمر): برای اندازه گیری میزان اشک تولید شده توسط چشم، نوارهای کاغذی مخصوصی زیر پلک پایین قرار داده می شود. پس از 5 دقیقه، پزشک میزان رطوبت جذب شده توسط نوار را اندازه گیری می کند.
• ارزیابی کیفیت اشک (تست زمان شکست اشک - TBUT): در این آزمایش، از رنگ های مخصوصی در قطره های چشمی استفاده می شود تا وضعیت سطح چشم ها بررسی شود. پزشک، مدت زمانی را که طول می کشد تا لایه اشک روی سطح چشم ناپایدار شده و شروع به شکستن کند، اندازه گیری می کند. این زمان نشان دهنده کیفیت اشک است.

درمان خشکی چشم

در بسیاری از افراد با خشکی چشم خفیف یا گهگاهی، استفاده منظم از قطره های چشمی روان کننده (اشک مصنوعی) کافی است. اما اگر علائم مزمن و جدی تر باشند، بسته به علت زمینه ای خشکی چشم، گزینه های درمانی مختلفی وجود دارد.

برخی از درمان ها بر کنترل یا معکوس کردن عارضه ای که باعث خشکی چشم شده است تمرکز دارند. سایر درمان ها می توانند کیفیت اشک را بهبود بخشند یا از تخلیه سریع اشک از چشم جلوگیری کنند.

درمان علت اصلی خشکی چشم

در برخی موارد، درمان مشکلات سلامتی دیگر می تواند به بهبود خشکی چشم نیز کمک کند. به عنوان مثال، اگر دارویی باعث خشکی چشم شود، پزشک ممکن است داروی جایگزینی را توصیه کند که این عارضه جانبی را نداشته باشد. اگر مشکلات پلکی مانند اکتروپیون (بیرون برگشتگی پلک چشم) وجود داشته باشد، ممکن است جراحی پلاستیک پلک (جراحی چشم) توصیه شود. در صورت وجود بیماری های سیستمیک مانند روماتیسم مفصلی، درمان بیماری زمینه ای می تواند به کاهش خشکی چشم کمک کند.

داروها

داروهای تجویزی برای درمان خشکی چشم عبارتند از:

• داروهای کاهنده التهاب پلک: التهاب در امتداد لبه پلک می تواند مانع از عملکرد صحیح غدد چربی (غدد میبومین) شود و در نتیجه ترکیب شیمیایی اشک مختل شود. پزشک ممکن است برای کاهش التهاب، آنتی بیوتیک تجویز کند که معمولاً به صورت خوراکی است، اگرچه گاهی قطره یا پماد چشمی نیز تجویز می شود.
• قطره های چشمی برای کنترل التهاب قرنیه: التهاب سطح چشم (قرنیه) می تواند با قطره های چشمی تجویزی حاوی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (مانند سیکلوسپورین یا لیفیتگراست) یا کورتیکواستروئیدها کنترل شود. با این حال، کورتیکواستروئیدها به دلیل خطر عوارض جانبی، معمولاً برای استفاده طولانی مدت توصیه نمی شوند.
• اینسرت های چشمی: این وسیله های کوچک شبیه به اشک مصنوعی عمل می کنند. اگر خشکی چشم متوسط تا شدید دارید و اشک مصنوعی به تنهایی کافی نیست، ممکن است پزشک استفاده از یک اینسرت چشمی بسیار نازک به اندازه یک دانه برنج شفاف را توصیه کند. این اینسرت هیدروکسی پروپیل سلولز یک بار در روز بین پلک پایین و چشم قرار داده می شود و به آرامی حل شده و ماده روان کننده را آزاد می کند.
• داروهای اشک آور: داروهایی مانند پیلوکارپین و سویمولین می توانند تولید اشک را افزایش دهند. این داروها به شکل قرص، قطره چشمی یا ژل در دسترس هستند و ممکن است عوارض جانبی مانند تعریق زیاد داشته باشند.
• قطره های چشمی با منشأ خون خود فرد: این قطره ها می توانند یک گزینه درمانی برای موارد شدید خشکی چشم باشند که به سایر درمان ها پاسخ نداده اند. برای تهیه این قطره ها، نمونه ای از خون شما پردازش شده و پس از حذف گلبول های قرمز، با یک محلول نمکی مخلوط می شود.

سایر روش های درمانی

• بستن مجرای تخلیه اشک: پزشک ممکن است این روش را برای جلوگیری از تخلیه سریع اشک از چشم توصیه کند. در این روش، مجرای اشکی که اشک را از چشم تخلیه می کند، به طور جزئی یا کامل مسدود می شود. این کار را می توان با قرار دادن درپوش های سیلیکونی کوچک در مجراهای اشکی انجام داد که قابل برداشتن هستند. همچنین می توان مجراهای اشکی را با استفاده از گرما مسدود کرد (Cautery)، که یک راه حل دائمی تر است.
• استفاده از لنزهای مخصوص: از پزشک خود در مورد جدیدترین لنزهای تماسی طراحی شده برای خشکی چشم سوال کنید. افراد مبتلا به خشکی چشم شدید ممکن است از لنزهای اسکلرال یا لنزهای بانداژی استفاده کنند که سطح چشم را می پوشانند و رطوبت را حفظ می کنند.
• رفع انسداد غدد چربی: استفاده روزانه از کمپرس گرم یا چشم بند گرم می تواند به پاکسازی غدد چربی (غدد میبومین) کمک کند. روش دیگر برای تخلیه این غدد، استفاده از دستگاه ضربان حرارتی است، اگرچه هنوز مشخص نیست که آیا این روش مزایای بیشتری نسبت به کمپرس گرم دارد یا خیر.
• استفاده از نور درمانی و ماساژ پلک ها (Intense pulsed light - IPL): تکنیک نور پالس شدید و به دنبال آن ماساژ پلک ها ممکن است به افراد مبتلا به خشکی چشم شدید ناشی از اختلال عملکرد غدد میبومین کمک کند.

سبک زندگی و درمان های خانگی

با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و استفاده منظم از قطره های چشمی یا سایر روان کننده های چشم، می توانید علائم خشکی چشم را کنترل کنید. در صورت مزمن شدن این عارضه، استفاده مداوم از قطره های چشمی برای حفظ رطوبت چشم، حتی در صورت عدم احساس مشکل، توصیه می شود.

انتخاب و استفاده از داروهای بدون نسخه برای خشکی چشم

تعداد زیادی داروهای بدون نسخه (OTC) برای خشکی چشم، از جمله قطره های چشمی (اشک مصنوعی)، ژل ها، اینسرت های ژلی و پمادها در دسترس هستند. برای انتخاب مناسب ترین دارو برای شرایط خود، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

قطره های چشمی (اشک مصنوعی): این قطره ها برای انواع خشکی چشم، از خفیف تا شدید، مناسب هستند. برخی افراد ممکن است نیاز به استفاده برای چندین بار در روز داشته باشند، در حالی که برای برخی دیگر یک بار در روز کافی است.

• قطره های دارای نگهدارنده و بدون نگهدارنده: برخی قطره های چشمی حاوی مواد نگهدارنده هستند که ماندگاری آن ها را افزایش می دهد. قطره های دارای نگهدارنده را معمولاً تا 4 بار در روز می توان استفاده کرد، اما استفاده مکرر آن ها می تواند باعث تحریک چشم شود. قطره های چشمی فاقد نگهدارنده در بسته بندی های حاوی ویال های یکبار مصرف عرضه می شوند و پس از استفاده باید دور انداخته شوند. اگر نیاز به استفاده بیش از 4 بار در روز از قطره چشمی دارید، قطره های فاقد نگهدارنده گزینه ایمن تری هستند.
• قطره ها و پمادها: پمادهای روان کننده چشمی چشم ها را می پوشانند و تسکین طولانی تری ایجاد می کنند. با این حال، به دلیل غلیظ تر بودن پمادها نسبت به قطره های چشمی، می توانند باعث تاری دید شوند، بنابراین بهتر است از آن ها قبل از خواب استفاده کنید. قطره های چشمی را می توان در هر زمانی استفاده کرد و معمولاً باعث تاری دید نمی شوند.
• قطره های کاهش دهنده قرمزی چشم: بهتر است از مصرف زیاد این قطره ها برای درمان خشکی چشم خودداری کنید، زیرا استفاده طولانی مدت آن ها می تواند باعث تحریک چشم شود.

شستشوی پلک ها برای جلوگیری از التهاب

در افراد مبتلا به بلفاریت (التهاب لبه پلک) یا سایر شرایطی که باعث التهاب چشم می شوند، تجمع چربی و مواد زائد در لبه پلک می تواند علائم خشکی چشم را تشدید کند. شستشوی منظم و ملایم پلک ها می تواند به جلوگیری از این امر کمک کند:

1. کمپرس گرم: یک پارچه تمیز را با آب گرم مرطوب کنید و به مدت 5 دقیقه روی چشم های بسته خود قرار دهید. وقتی پارچه سرد شد، دوباره آن را با آب گرم خیس کنید.
2. ماساژ ملایم: به آرامی پارچه گرم را روی پلک های خود (از جمله در امتداد پایه مژه ها) بکشید تا هرگونه مواد زائد را پاک کنید.
3. شستشو با صابون ملایم: از شامپو بچه یا سایر صابون های ملایم استفاده کنید. انگشت تمیز خود را به مقدار کمی از ماده تمیز کننده آغشته کنید و به آرامی پلک های بسته خود را در نزدیکی مژه ها ماساژ دهید. سپس چشم های خود را کاملاً با آب بشویید.

چشم پزشک ممکن است توصیه کند این کار را به صورت روزانه انجام دهید، حتی پس از بهبود علائم، زیرا قطع این روند می تواند منجر به بازگشت علائم شود.

درمان های جایگزین

اگرچه تحقیقات بیشتری مورد نیاز است، برخی روش های طب جایگزین ممکن است به کاهش علائم خشکی چشم کمک کنند. قبل از امتحان هر یک از این درمان ها، در مورد فواید و خطرات احتمالی آن ها با پزشک خود صحبت کنید:

• اسیدهای چرب امگا 3: افزودن مکمل های امگا 3 یا مصرف غذاهای غنی از امگا 3 مانند ماهی سالمون، ساردین و دانه کتان ممکن است به کاهش علائم خشکی چشم کمک کند.
• طب سوزنی: برخی افراد گزارش داده اند که علائم خشکی چشم پس از انجام طب سوزنی بهبود یافته است.

آن چه می توانید انجام دهید

در ابتدا ممکن است به پزشک خانواده خود مراجعه کنید. او ممکن است شما را به یک چشم پزشک ارجاع دهد. به دلیل محدود بودن زمان ملاقات، سعی کنید از زمانی که در اختیار دارید به بهترین نحو استفاده کنید.

آنچه می توانید انجام دهید

فهرستی از تمام علائمی که تجربه کرده اید تهیه کنید، حتی علائمی که ممکن است به نظر شما بی ربط باشند.

اطلاعات شخصی کلیدی خود را یادداشت کنید، از جمله هرگونه تغییرات اخیر در زندگی یا شرایط استرس زا.

لیستی از تمام داروها، ویتامین ها و مکمل هایی که مصرف می کنید تهیه کنید، همراه با دوز آن ها.

سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را یادداشت کنید.

برای خشکی چشم، برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید عبارتند از:

• چه چیزی به احتمال زیاد باعث خشکی چشم من شده است؟
• آیا به آزمایش های خاصی نیاز دارم؟
• آیا خشکی چشم من به طور خود به خود بهبود می یابد؟
• گزینه های درمانی من چیست؟
• عوارض جانبی احتمالی هر یک از این گزینه ها چیست؟
• من بیماری های دیگری نیز دارم. چگونه می توانم آن ها را به بهترین شکل با هم مدیریت کنم؟
• آیا بروشور یا مطالب چاپی دیگری در مورد این وضعیت دارید که بتوانم با خود ببرم؟
• آیا وب سایت خاصی را برای کسب اطلاعات بیشتر توصیه می کنید؟
• آیا نیاز به مراجعه مجدد دارم؟

در طول ملاقات خود، از پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش می آید، تردید نکنید.

از پزشک چه انتظاری می رود

پزشک احتمالاً سوالاتی از شما خواهد پرسید، از جمله:

• علائم خود را چگونه توصیف می کنید؟
• چه زمانی برای اولین بار متوجه علائم خود شدید؟
• آیا علائم شما مداوم هستند یا گهگاهی رخ می دهند؟
• آیا سابقه خشکی چشم در خانواده شما وجود دارد؟
• آیا تا به حال از قطره های چشمی بدون نسخه استفاده کرده اید؟ اگر بله، آیا مؤثر بوده اند؟
• آیا علائم شما در ساعات خاصی از روز (مثلاً صبح زود یا آخر شب) بدتر می شوند؟
• چه داروهایی مصرف می کنید؟
• آیا سر یا گردن شما تحت پرتودرمانی قرار گرفته است؟

در این بین چه کارهایی می توان انجام داد

در مدتی که منتظر ملاقات با پزشک هستید، می توانید برای تسکین علائم از قطره های چشمی بدون نسخه (اشک مصنوعی) استفاده کنید. از قطره های چشمی که برای رفع قرمزی چشم استفاده می شوند، خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث تحریک چشم شوند.