آیا لنزهای تماسی چشم واقعاً بی‌خطر هستند؟ راهنمای مراقبت از چشمان در هنگام استفاده از آن ها

لنزهای تماسی ابزارهایی کارآمد در زمینه اصلاح بینایی هستند که آزادی و راحتی بیشتری را برای کاربران فراهم می کنند. این لنزها با ارائه دیدی شفاف و واضح، کیفیت زندگی میلیون ها نفر را بهبود بخشیده اند. با این حال، استفاده از آن ها نیازمند رعایت دقیق بهداشت است.

چشم ها عضو بسیار حساسی هستند و سهل انگاری در رعایت بهداشت لنزهای تماسی، می تواند به عواقب جدی و گاهی جبران ناپذیری مانند عفونت های چشمی، زخم قرنیه و حتی از دست دادن بینایی منجر شود.

این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع و کامل، تمامی جنبه های ضروری برای استفاده ایمن و بهداشتی از لنزهای تماسی را پوشش می دهد. هدف ما این است که شما را با اصول کلیدی و راهکارهای عملی آشنا کنیم تا بتوانید با اطمینان کامل و بدون نگرانی از سلامت چشمان خود، از تمامی مزایای لنزهای تماسی بهره مند شوید.

۱. بهداشت دست ها: اولین و حیاتی ترین خط دفاعی

اغلب افراد فکر می کنند شستن دست ها یک کار ساده و پیش پا افتاده است. اما در مورد لنزهای تماسی، این کار اولین و مهم ترین سد دفاعی شما در برابر عفونت های خطرناک چشمی است. دست های ما در طول روز با سطوح مختلفی تماس دارند و منبع اصلی انتقال میکروب ها، باکتری ها و قارچ ها به چشم هستند. رعایت دقیق نکات زیر می تواند این خطر را به حداقل برساند.

روش صحیح شستشوی دست ها

• مدت زمان کافی: دست های خود را حداقل ۲۰ ثانیه با آب و صابون بشویید. این مدت زمان برای از بین بردن اکثر میکروب ها کافی است.
• استفاده از صابون مناسب: از صابون مایع بدون عطر، روغن یا لوسیون استفاده کنید. صابون های بسیار عطری می توانند باقیمانده هایی را روی دست ها بگذارند که پس از تماس با لنز، وارد چشم شده و باعث تحریک یا حتی واکنش های آلرژیک شوند.
• پوشش کامل: مطمئن شوید که تمام قسمت های دست، از جمله پشت دست ها، بین انگشتان و به خصوص زیر ناخن ها، به خوبی شسته شده اند. ناخن ها به دلیل وجود فضای مناسب، محل تجمع میکروب ها هستند.
• استفاده از آب روان: دست ها را زیر آب روان بشویید تا آلودگی ها کاملاً پاک شوند.

خشک کردن صحیح برای جلوگیری از آلودگی مجدد

• حوله تمیز و بدون پرز: پس از شستشو، دست ها را با یک حوله تمیز و خشک و بدون پرز خشک کنید. حوله های قدیمی ممکن است خود منبع میکروب باشند. حوله های پرزدار نیز می توانند پرزهایی را به دست شما منتقل کنند که به لنز می چسبند و باعث آزار چشم می شوند.
• گزینه های دیگر: اگر در محیطی هستید که حوله تمیز در دسترس نیست، می توانید از دستمال کاغذی استفاده کنید.

اجتناب از تماس با سطوح

• مراقب باشید: پس از شستن و خشک کردن دست ها، قبل از لمس لنز، از لمس سطوح دیگری مانند دستگیره های در، شیر آب، تلفن همراه یا سطوح میز خودداری کنید. این سطوح می توانند دوباره دست های شما را آلوده کنند.
• یک روتین ثابت: برای کاهش این خطر، بهتر است یک روتین ثابت برای خود ایجاد کنید. مثلاً پس از شستشوی دست ها، بلافاصله لنزها را بردارید و در چشم قرار دهید.

۲. مدیریت صحیح محلول ها و جا لنزی: اساس بهداشت لنزهای تماسی

مدیریت صحیح محلول های تمیزکننده و جا لنزی، بخش جدایی ناپذیر و شاید مهم ترین بخش از روتین بهداشتی لنزهای تماسی است. هرگونه سهل انگاری در این زمینه می تواند به طور مستقیم سلامت چشم های شما را به خطر بیندازد.

انتخاب محلول مناسب

انتخاب محلول مناسب، فراتر از خرید یک محلول از قفسه داروخانه است. هر لنز ممکن است به محلول خاصی نیاز داشته باشد.

• محلول های چندمنظوره: این محلول ها به دلیل راحتی استفاده، محبوب ترین نوع هستند. همان طور که از نامشان پیداست، چند وظیفه را به طور همزمان انجام می دهند: تمیز کردن، شستشو دادن، ضدعفونی کردن و نگهداری از لنزها. این محلول ها حاوی مواد فعال سطحی (سورفکتانت) برای پاک کردن رسوبات از روی لنز و مواد ضدعفونی کننده برای از بین بردن میکروب ها هستند.
• محلول های پراکساید هیدروژن: این محلول ها به دلیل قدرت ضدعفونی کنندگی فوق العاده بالا، برای از بین بردن باکتری ها و قارچ ها بسیار مؤثر هستند. این محلول ها برای افرادی که به مواد نگهدارنده در محلول های چندمنظوره حساسیت دارند و دچار قرمزی یا سوزش چشم می شوند، گزینه ای عالی محسوب می شوند.

همچنین بخوانید: محلول شستشوی لنز چیست و چه موادی در آن وجود دارد؟

اخطار بسیار مهم: این محلول ها به دلیل وجود پراکسید هیدروژن، به هیچ وجه نباید مستقیماً با چشم تماس پیدا کنند. لنز باید در جا لنزی مخصوص خود که حاوی یک دیسک خنثی کننده است، برای مدت زمان مشخصی (معمولاً حداقل ۶ ساعت) قرار داده شود تا پراکسید هیدروژن به آب و اکسیژن تبدیل شود. در غیر این صورت، تماس محلول خنثی نشده با چشم منجر به سوزش و سوختگی شدید قرنیه خواهد شد.

مشورت با متخصص: هرگز بدون مشورت با چشم پزشک خود، نوع محلول لنز را تغییر ندهید. محلول های مختلف با انواع مختلف لنزها (سیلیکون هایدروژل، هایدروژل) سازگاری متفاوتی دارند و ممکن است محلول جدید شما با لنزتان ناسازگار باشد.

قوانین کلیدی استفاده از محلول لنز

رعایت دقیق این قوانین، تضمین می کند که محلول شما کارایی لازم را داشته باشد.

• همیشه از محلول تازه استفاده کنید: این قانون از اهمیت بالایی برخوردار است. محلول قدیمی که لنز در آن نگهداری شده، حاوی رسوبات و میکروب های جمع آوری شده از لنز است. استفاده مجدد از این محلول، نه تنها لنز را به درستی ضدعفونی نمی کند، بلکه میکروب ها را به چشم شما بازمی گرداند.
• رعایت تاریخ انقضا: تاریخ انقضا روی بطری محلول لنز را جدی بگیرید. پس از باز شدن، محلول ها معمولاً تنها برای چند ماه (اغلب ۳ تا ۶ ماه) قابل استفاده هستند. پس از این مدت، قدرت ضدعفونی کنندگی آن ها کاهش می یابد.

بهداشت جا لنزی

جا لنزی، اگر به درستی نگهداری نشود، می تواند به کانونی برای رشد میکروب ها تبدیل شود.

• شست و شو و خشک کردن: پس از قرار دادن لنزها در چشم، جا لنزی را با محلول تازه بشویید. از آب شیر استفاده نکنید، زیرا می تواند حاوی میکروب هایی باشد که به جا لنزی می چسبند. پس از شستشو، جا لنزی را به صورت وارونه و بدون درپوش بگذارید تا در معرض هوا به طور کامل خشک شود. این کار از رشد قارچ ها و باکتری ها در محیط مرطوب جلوگیری می کند.
• تعویض منظم: هر سه ماه یک بار یا زودتر، جا لنزی خود را تعویض کنید. بر روی سطوح جا لنزی، با گذشت زمان، یک لایه میکروسکوپی به نام بیوفیلم تشکیل می شود. این بیوفیلم از اجتماع میکروب هایی مانند باکتری ها، قارچ ها و انگل ها تشکیل شده است و حتی با شستشوی منظم هم از بین نمی رود و منبع اصلی آلودگی و عفونت های چشمی است. تعویض منظم جا لنزی، یک اقدام پیشگیرانه ساده اما فوق العاده مؤثر است.

۳. عادت های پرخطر و راهکارهای پیشگیرانه

الف) خوابیدن با لنز

خوابیدن با لنزهای تماسی یکی از مهم ترین دلایل عفونت های شدید چشمی است. درک دلایل این خطر بسیار مهم است:

• کاهش اکسیژن رسانی به قرنیه: قرنیه برای سالم ماندن، اکسیژن خود را مستقیماً از هوا دریافت می کند. لنزها مانند یک سد عمل می کنند و میزان اکسیژن دریافتی را کاهش می دهند. هنگام خواب، پلک ها بسته می شوند و جریان اکسیژن به قرنیه به شدت کم می شود. این کمبود اکسیژن، قرنیه را ضعیف کرده و آن را در برابر عفونت ها آسیب پذیر می سازد.
• تجمع باکتری ها: لنزهای تماسی می توانند به باکتری ها و میکروب ها اجازه دهند که در فضای بین لنز و چشم به دام بیفتند و در طول شب تکثیر شوند. این امر می تواند منجر به التهاب و عفونت های دردناک شود.

راهکار: تنها در صورتی که چشم پزشک شما لنزهای "مخصوص خواب" (Extended-wear) را تجویز کرده باشد، می توانید با آن ها بخوابید. این لنزها از مواد خاصی ساخته شده اند که اکسیژن بیشتری را از خود عبور می دهند. در غیر این صورت، همیشه و بدون استثنا، پیش از خواب لنزهای خود را خارج کنید.

ب) تماس آب با لنز

تماس لنزهای تماسی با هر نوع آب، یکی از جدی ترین اشتباهات است که می تواند به عواقب فاجعه باری منجر شود.

• خطر آکانتامبا: آب لوله کشی، آب استخر، رودخانه و دریا حاوی میکروب ها و انگل هایی مانند آکانتامبا است. این انگل می تواند به لنز بچسبد و وارد چشم شود. عفونتی که این انگل ایجاد می کند، به نام کراتیت آکانتامبایی، بسیار نادر اما به شدت دردناک است و در بسیاری از موارد به کوری دائمی منجر می شود. درمان این عفونت بسیار دشوار و طولانی است.
• تورم لنز: آب باعث می شود که لنزهای نرم تماسی متورم شوند و شکل خود را از دست بدهند، که می تواند باعث ناراحتی و خراشیدگی قرنیه شود.

راهکار: هرگز با لنز به استخر، جکوزی، سونا یا زیر دوش آب نروید. همچنین برای تمیز کردن یا شستشوی جا لنزی یا خود لنز، از آب شیر استفاده نکنید. همیشه از محلول های استریل مخصوص لنز استفاده کنید.

پ) استفاده از محلول های نامناسب

در مواقع اضطراری یا برای صرفه جویی، برخی افراد ممکن است به سراغ مایعاتی غیر از محلول مخصوص لنز بروند. این کار می تواند بسیار خطرناک باشد.

• عدم استریل بودن: آب شیر، آب مقطر، سرم نمکی خانگی و بزاق دهان استریل نیستند و حاوی انواع میکروب ها، قارچ ها و انگل ها هستند که می توانند باعث عفونت های چشمی شوند.
• عدم توانایی در ضدعفونی: این مایعات فاقد مواد ضدعفونی کننده مورد نیاز برای از بین بردن میکروب ها و پاکسازی رسوبات پروتئینی و لیپیدی از روی سطح لنز هستند.

راهکار: همیشه یک محلول لنز کوچک و مسافرتی همراه خود داشته باشید تا در مواقع اضطراری نیازی به استفاده از محلول های نامناسب نداشته باشید. اگر محلول لنز در دسترس نیست، لنزها را خارج کرده و تا زمانی که محلول جدید تهیه نکرده اید، از آن ها استفاده نکنید.

ت) فرسودگی لنز و تجمع آلودگی

هر لنز تماسی دارای یک برنامه تعویض مشخص است که توسط سازنده و چشم پزشک تعیین می شود. نادیده گرفتن این برنامه می تواند عواقب جدی داشته باشد.

• تجمع رسوبات: با گذشت زمان، پروتئین ها، لیپیدها و ذرات خارجی از سطح اشک چشم روی لنز جمع می شوند. این رسوبات نه تنها کیفیت دید را کاهش می دهند، بلکه محیطی ایده آل برای رشد باکتری ها فراهم می کنند.
• فرسودگی ماده لنز: ماده ای که لنز از آن ساخته شده، به تدریج با گذشت زمان فرسوده می شود و اکسیژن رسانی آن کاهش می یابد. این فرسودگی می تواند باعث آسیب فیزیکی به قرنیه و التهاب آن شود.

راهکار: به شدت به برنامه تعویض لنزهای خود (روزانه، دو هفته ای یا ماهانه) پایبند باشید. لنزهای یکبار مصرف روزانه به هیچ وجه نباید برای بیش از یک روز استفاده شوند. تقویم یا یادآوری های تلفن همراه می توانند در این زمینه به شما کمک کنند.

ث) آرایش و لنز

استفاده از آرایش و لنزهای تماسی نیازمند رعایت ترتیب و نکات خاصی است تا از ورود ذرات آرایشی به چشم جلوگیری شود.

• ترتیب صحیح: همیشه ابتدا لنزها را در چشم قرار دهید، سپس آرایش کنید. این کار مانع از آن می شود که ذرات آرایشی به سطح لنز بچسبند. برای پاک کردن آرایش، ابتدا لنزها را خارج کنید و سپس از پاک کننده آرایش استفاده نمایید.
• انتخاب محصولات: از ریمل ها و خط چشم های بر پایه آب استفاده کنید که احتمال ریزش کمتری دارند. از استفاده از آرایش های پودری نزدیک به چشم خودداری کنید، زیرا ذرات پودر به راحتی زیر لنز گیر می کنند و باعث تحریک و خراشیدگی می شوند.

۴. مراقبت های دوره ای و علائم هشداردهنده

این بخش از راهنما، به قدری حیاتی است که می توان آن را به عنوان ستون نهایی و اصلی در حفظ سلامت چشم در نظر گرفت. حتی اگر تمامی نکات بهداشتی را به درستی رعایت کنید، شناخت علائم خطر و اقدام به موقع در برابر آن ها، می تواند تفاوت بین یک مشکل جزئی و یک آسیب جدی و دائمی باشد.

الف. معاینات منظم چشم پزشکی

چشمان انسان مانند یک سیستم پیچیده هستند که نیاز به بررسی دوره ای دارند. حتی اگر هیچ مشکلی احساس نمی شود، همچنان مراجعه سالیانه به چشم پزشک یا اپتومتریست برای استفاده کنندگان از لنزهای تماسی ضروری است.

• بررسی سلامت قرنیه: لنزهای تماسی به طور مستقیم روی قرنیه قرار می گیرند. استفاده مداوم از آن ها، به خصوص در صورت عدم رعایت بهداشت، می تواند باعث تغییراتی در سطح قرنیه شود. چشم پزشک با ابزارهای تخصصی می تواند سلامت قرنیه، میزان اکسیژن رسانی به آن و وجود هرگونه خراش یا زخم میکروسکوپی را بررسی کند.
• بروزرسانی نسخه و نوع لنز: چشم شما با گذشت زمان تغییر می کند و ممکن است نیاز به نسخه جدیدی از لنز داشته باشید. علاوه بر این، ممکن است لنزهای جدیدی با تکنولوژی های پیشرفته تر (مانند لنزهایی با اکسیژن رسانی بیشتر) وارد بازار شده باشند که برای شما مناسب تر باشند.
• تشخیص زودهنگام مشکلات: بسیاری از عفونت ها یا التهابات چشمی در مراحل اولیه علائم واضحی ندارند. چشم پزشک می تواند با معاینات دقیق، مشکلات را پیش از آنکه جدی شوند، تشخیص داده و از عواقب ناگوار بعدی جلوگیری کند.

ب. علائم هشداردهنده: نشانه هایی که هرگز نباید نادیده گرفته شوند

این علائم به منزله چراغ قرمز هستند و نشان می دهند که یک مشکل جدی در حال رخ دادن است. نادیده گرفتن هر یک از این نشانه ها می تواند عواقب جبران ناپذیری داشته باشد.

• قرمزی و التهاب مداوم چشم: قرمزی چشم در ابتدا ممکن است به دلیل خشکی یا خستگی باشد، اما اگر این قرمزی شدید، ماندگار و همراه با درد باشد، می تواند نشانه یک عفونت یا واکنش آلرژیک باشد. به خصوص اگر قرمزی در اطراف قرنیه (بخش شفاف جلوی چشم) متمرکز باشد، یک علامت هشدار جدی است.
• درد، سوزش یا خارش شدید: این احساسات نشان می دهند که چشم تحت فشار است یا به چیزی واکنش نشان می دهد. درد می تواند ناشی از یک خراش در قرنیه، عفونت یا جسم خارجی باشد. دردهای شدید و ناگهانی، به خصوص پس از استفاده از لنز، باید به سرعت بررسی شوند.
• تاری دید ناگهانی و غیرمعمول: اگر دید به طور ناگهانی تار شد یا احساس کردید که لنز شما کدر شده است، می تواند نشانه ای از ورم قرنیه، زخم قرنیه یا حتی عفونت باشد. تاری دید نباید هرگز به عنوان یک امر عادی تلقی شود.
• حساسیت شدید به نور (فتوفوبیا): حساسیت به نور یکی از علائم رایج در التهاب قرنیه یا یووئیت (التهاب لایه های داخلی چشم) است. اگر نور عادی برای شما آزاردهنده شد، باید آن را جدی بگیرید.
• احساس وجود جسم خارجی در چشم: اگر پس از خارج کردن لنز همچنان احساس می کنید چیزی در چشمتان است، ممکن است قرنیه خراشیده شده یا ذراتی به آن چسبیده باشند. این وضعیت می تواند زمینه را برای عفونت های چشمی فراهم کند.
• ترشحات غیرطبیعی از چشم: هرگونه ترشح زرد، سبز یا چسبناک از چشم، به خصوص اگر همراه با پلک های متورم باشد، نشانه بارز عفونت باکتریایی است.

پ. پروتکل های اورژانسی برای حفظ بینایی

در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا، باید فوراً اقدامات زیر را انجام دهید:

1. فوراً لنزها را خارج کنید: اولین و مهم ترین قدم این است که لنزها را از چشم خود خارج کرده و دور بیندازید. لنز آلوده می تواند منبع عفونت باشد.
2. از استفاده مجدد خودداری کنید: هرگز دوباره سعی نکنید لنز را در چشم بگذارید، حتی اگر علائم موقتاً بهبود یابند.
3. با چشم پزشک خود تماس بگیرید: به جای جستجوی درمان در اینترنت یا استفاده از قطره های چشمی بدون نسخه، فوراً با چشم پزشک خود تماس بگیرید و علائم را به طور کامل توضیح دهید. در صورت نیاز به یک ویزیت اضطراری، به توصیه های او عمل کنید.

به یاد داشته باشید، چشم های شما سرمایه ای ارزشمند هستند. نادیده گرفتن علائم هشداردهنده می تواند به عوارض جبران ناپذیری مانند زخم قرنیه، نابینایی موقت یا دائمی منجر شود. بنابراین، هوشیاری و اقدام به موقع در مواجهه با هرگونه مشکل، کلید اصلی حفظ سلامت بینایی شماست.

سخن پایانی

در پایان این راهنمای جامع، باید به این نکته حیاتی تأکید کنیم که لنزهای تماسی ابزاری فوق العاده برای بهبود کیفیت زندگی هستند، اما امنیت آن ها به طور کامل در دستان شماست. رعایت دقیق و مستمر بهداشت، تنها یک توصیه نیست، بلکه یک ضرورت است. از شستشوی کامل دست ها و تعویض به موقع جا لنزی گرفته تا پرهیز از رفتارهای پرخطر مانند خوابیدن با لنز یا تماس با آب، هر یک از این اقدامات به عنوان یک سپر دفاعی در برابر عفونت های چشمی عمل می کنند.

چشم های شما سرمایه ای ارزشمند هستند و نگهداری از آن ها نیازمند تعهد و دقت است. با تبدیل این نکات به یک عادت روزانه، می توانید از تمامی مزایای لنزهای تماسی بدون نگرانی بهره مند شوید. به یاد داشته باشید که هرگونه قرمزی، درد یا ناراحتی غیرعادی را جدی بگیرید و بلافاصله به متخصص مراجعه کنید. با این رویکرد مسئولانه، می توانید نه تنها بینایی خود را حفظ کنید، بلکه از زندگی با دیدی شفاف و سالم لذت ببرید.

به یاد داشته باشید: سلامت چشم ها سرمایه ای است که نگهداری از آن به عهده شماست.