درخواست مشاوره رایگان
کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم) یک بیماری شایع است که در آن تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید را در جریان خون ترشح نمی کند که باعث کاهش سوخت و ساز بدن و عوارض دیگری می شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز کم کاری تیروئید، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
هایپوتیروئیدیسم (کم کاری تیروئید) به عارضه ای گفته می شود که طی آن غدۀ تیروئید، هورمون های ضروری بدن را به مقدار کافی تولید نمی کند.
کم کاری تیروئید در مراحل اولیه علامت قابل توجهی ندارد. عدم درمان هایپوتیروئیدیسم، به مرور زمان ممکن است باعث ایجاد عارضه هایی از جمله ؛چاقی، درد مفاصل، ناباروری و بیماری های قلبی شود.
برای تشخیص هایپو تیروئیدیسم، آزمایش های دقیق بررسی عملکرد تیروئید انجام می شوند. یکی از روش های سادۀ درمانی و معمول برای درمان کم کاری تیروئید، استفاده از هورمون های تیروئیدی ساخته شده توسط انسان است که اگر دوز مناسب آن برای هر فرد استفاده شود، می تواند عارضه را بهبود بخشد.
بر اساس شدت کمبود هورمون، علائم و نشانه های ابتلا به هایپوتیروئیدیسم متفاوت هستند. این علائم به آهستگی و در طی چندین سال بروز می کنند.
در ابتدا به سختی می توان به علائم کم کاری تیروئید از جمله خستگی و افزایش وزن پی برد. در برخی موارد ممکن است افراد این علائم را به افزایش سن نسبت دهند. اما هر چه متابولیسم بدن (سوخت و ساز) کمتر شود، عوارض را می توان با وضوح بیشتری مشاهده کرد.
نشانه ها و علائم هایپوتیروئیدیسم عبارتند از:
گرچه کم کاری تیروئید در بیشتر موارد در خانم های میانسال و کهن سال ایجاد می شود، اما این عارضه می تواند در همه سنین، از جمله نوزادان نیز رخ دهد.
در نوزادانی که بدون غده ی تیروئید متولد می شوند و یا غده ی تیروئید آن ها به درستی عمل نمی کند، برخی از علائم و نشانه ها را می توان مشاهده کرد.
در نوزادانی که درگیر مشکلات هایپوتیروئیدیسم اند، احتمال بروز این علائم وجود دارد:
با پیشرفت بیماری، احتمال ایجاد اختلال در تغذیه نوزادان نیز افزایش می یابد، این موضوع می تواند باعث ایجاد مشکل در روند رشد وپرورش طبیعی آنها شود. از دیگر علائم آن می توان به موارد زیر نیز اشاره کرد؛
در صورتی که کم کاری تیروئید در نوزادان درمان نشود، حتی در وضعیت خفیف تر نیز می تواند باعث ایجاد عقب افتادگی شدید جسمی و ذهنی شود.
به طور کلی، علائم کم کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان، مشابه کم کاری تیروئید در بزرگسالان است اما موارد زیر هم ممکن است در آنها مشاهده شود:
در صورت بروز احساس خستگی بی دلیل، یا دیگر علائم و نشانه های کم کاری تیروئید از جمله خشکی پوست، رنگ پریدگی و پف صورت، یبوست یا گرفتگی صدا، باید به پزشک مراجعه شود.
در صورتی که فرد مبتلا به هایپوتیروئیدیسم تحت درمان با هورمون قرار گرفته باشد، باید مطابق برنامه ای که پزشک تعیین می کند معاینه شود. ابتدا لازم است از صحت دوز داروی مصرفی اطمینان حاصل شود و در صورت نیاز، به مرور زمان دوز مورد نیاز فرد تغییر کند.
هنگامی که غده ی تیروئید هورمون کافی تولید نکند، تعادل واکنش های شیمیایی در بدن بهم می ریزد. علل متعددی می توانند باعث بروز این عارضه شوند از جمله: بیماری های خود ایمنی، درمان های هایپرتیروئیدیسم (پرکاری تیروئید)، پرتودرمانی، جراحی تیروئید و مصرف برخی داروها.
غده ی تیروئید، کوچک و پروانه ای شکل است که درجلو و قاعده ی گردن و دقیقا زیر حنجره قراردارد. هورمون های تولید شده توسط غده تیروئید -T3 و T4- تأثیر زیادی بر سلامتی دارند و بر تمام جنبه های متابولیسمی بدن اثر می گذارند.
همچنین، این هورمون ها می توانند بر کنترل فعالیت های حیاتی، مانند دمای بدن و ضربان قلب نیز تأثیر گذار باشند.
هایپوتیروئیدیسم هنگامی ایجاد می شود که غده ی تیروئید هورمون های کافی تولید نکند؛ این عارضه می تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله موارد زیر ایجاد شود:
اختلالات خودایمنی هنگامی ایجاد می شوند که سیستم ایمنی بدن، برای حمله به بافت های خودی، آنتی بادی (پادتن) تولید می کنند. گاهی طی این فرآیند، غده ی تیروئید هم درگیر می شود.
علت بروز این عارضه هنوز مشخص نیست، اما به نظر می رسد که مجموعه ای از عوامل مختلف از جمله ژن ها و محرک های محیطی در این امر مؤثر هستند. در این عارضه، آنتی بادی ها توانایی غده ی تیروئید برای تولید هورمون را تحت تاثیر قرار می دهند.
گاهی اوقات ممکن است کم کاری تیروئید ناشی از موارد ذیل باشد:
گرچه هر کسی می تواند به کم کاری تیروئید مبتلا شود اما افراد زیر در معرض خطر بیشتری هستند:
درمان نکردن کم کاری تیروئید می تواند منجر به اختلالاتی متعددی از جمله موارد زیر شود:
به طور کلی، با مشاهده علائمی مانند خستگی مفرط، خشکی پوست، یبوست و افزایش وزن و یا داشتن سابقه ابتلا به مشکلات تیروئیدی یا گواتر، پزشک برای بررسی کم کاری تیروئید، انجام آزمایش هایی را تجویز می کند.
کم کاری تیروئید، بر اساس علائم فرد و بررسی نتایج آزمایش های خونی که سطح هورمون TSH و در برخی موارد، هورمون تیروئیدی تیروکسین را اندازه میگیرند، تشخیص داده می شود. پایین بودن سطح هورمون تیروکسین و بالا بودن TSH نشان دهنده کم کاری تیروئید است؛ زیرا غده هیپوفیز برای تحریک غده هیپوفیز و در نتیجه، تولید هورمون تیروئیدی بیشتر، هورمون TSH بیشتری تولید می کند.
امروزه، پزشکان ناهنجاری های تیروئیدی را، معمولا پیش از بروز علائم و سریع تر از گذشته تشخیص می دهند. از آنجایی که آزمایش TSH، مناسب ترین آزمایش برای تشخیص این عارضه است، پزشک ابتدا TSH بیمار را بررسی می کند، سپس در صورت لزوم هورمون های تیروئیدی را مورد بررسی قرار می دهد.
آزمایش های TSH نقش مهمی در مدیریت کم کاری تیروئید دارند. این آزمایش ها، در ابتدای تشخیص و همچنین به مرور زمان به پزشک در تعیین دوز دارویی مناسب کمک می کنند. به علاوه، این آزمایش ها برای تشخیص عارضه کم کاری تیروئیدی بالینی (Subclinical hypothyroidism) نیز مورد نیاز هستند. این عارضه، معمولا هیچگونه علائم و نشانه ظاهری ندارد، سطح هورمون های تری یدو ترونین و تیروکسین در خون طبیعی است اما میزان TSH بسیار بالاتر از حد طبیعی است.
عوامل مشخصی می توانند بر نتایج آزمایش های تیروئیدی تأثیر بگذارند. یکی از این عوامل، داروی رقیق کننده خون، هپارین، است. از عوامل دیگر می توان به بیوتین، ویتامین B7، که می تواند به عنوان یک مکمل مجزا یا بخشی از یک مولتی ویتامین مصرف شوند، نیز اشاره کرد. پیش از انجام آزمایش لازم است پزشک خود را از مصرف داروها و مکمل های مصرفی خود آگاه کنید.
درمان استاندارد کم کاری تیروئید، استفاده ی روزانه از هورمون تیروئیدی ساختگی لووتیروکسین و دیگر داروها است. این داروی خوراکی، میزان هورمون را به سطح مناسب خود بر می گرداند و علائم و نشانه های کم کاری تیروئید را نیز بهبود می بخشد.
مدتی پس از شروع درمان، این عارضه نیز بهبود می یابد. مصرف داروها به صورت تدریجی سطح کلسترول را کاهش می دهند و همچنین باعث بازگشت وزن بیمار به حالت طبیعی می شوند. درمان با لووتیروکسین لازم است برای همیشه ادامه یابد؛ اما از آنجایی که دوز مورد نیاز فرد ممکن است در طول زمان تغییر کند، پزشک هرساله سطح TSH را بررسی خواهد کرد.
تعیین دوز مناسب می تواند زمان بر باشد.
برای تعیین دوز مناسب لووتیروکسین، ابتدا پزشک بعد از شش تا هشت هفته، سطح TSHرا بررسی می کند؛ سپس شش ماه پس از آن، سطح هورمون ها را در خون اندازه گیری می کند. مصرف بسیاری از هورمون ها باعث بروز برخی عوارض جانبی از جمله موارد زیر می شوند:
اگر فردی مبتلا به بیماری عروق کرونری (عروق تغذیه کننده قلب) یا کم کاری شدید تیروئیدی باشد، ابتدا پزشک با مقدار پایین دارو، درمان را شروع می کند و به تدریج دوز آن را بالا می برد. این کار به قلب اجازه می دهد که خود را با افزایش متابولیسم بدن وفق دهد.
لووتیروکسین اگر با دوز مناسب مصرف شود، تقریبا هیچ عارضه ی جانبی ندارد. بهتر است با پزشک خود درباره نام های تجاری متفاوت این دارو صحبت کنید تا از مصرف دوز صحیح دارو مطمئن شوید.
در صورت عدم مشاهده علائم بهبودی، از قطع مصرف دارو یا تغییر دوز مصرفی خودداری کنید. با قطع مصرف یا تغییر دوز مصرفی، احتمال عود علائم هایپوتیروئیدیسم افزایش خواهد یافت.
جذب مناسب لووتیروکسین
داروهای مشخص، مکمل ها و حتی برخی غذاها می توانند توانایی بدن در جذب لووتیروکسین را تحت تأثیر قرار دهند. در صورت مصرف مقادیر زیاد فراورده های سویا یا رژیم های غذایی با فیبر بالا و درصورت مصرف داروهای زیر، با پزشک خود صحبت کنید.
بهترین نحوۀ مصرف لووتیروکسین، به صورت ناشتا و هر روز در زمان مشخص است. مصرف این هورمون در هنگام صبح و یک ساعت قبل از خوردن یا مصرف دیگر داروها می باشد.
در صورت مصرف هورمون قبل از خواب، باید 4 ساعت از زمان مصرف آخرین وعده غذایی گذشته باشد.
در صورت فراموش کردن دوز مصرفی لووتیروکسین، دوز بعدی را دوبرابر کنید.
در صورت ابتلا به کم کاری تیروئید بالینی، بهتر است درمورد درمان آن با پزشک معالج صحبت شود. برای افزایش نسبی هورمون TSH، ممکن است درمان با هورمون تیروئیدی مؤثر نباشد و حتی زیان آور نیز باشد. از طرفی، اگر سطح هورمون TSH در سطح بالاتر اما همچنان در محدوده هایپوتیروئیدیسم تحت بالینی است، استفاده از هورمون های تیروئیدی، می تواند باعث بهبود علائم، از جمله سطح کلسترول بدن، قدرت پمپاژ قلب و سطح انرژی شود.
گرچه اکثر پزشکان تیروکسین ساختگی را پیشنهاد می کنند، اما عصاره ی طبیعی هورمون تیروئیدی که از غده ی تیروئید خوک / گاو تهیه می شود نیز دردسترس است و دارای هردو هورمون تیروکسین و تریدوترونین می باشند. داروهای ساختگی تیروئید، فقط دارای تیروکسین است و هورمون تریدوترونین مورد نیاز بدن نیز از همین هورمون تأمین می شود.
این عصاره ها فقط با نسخه در دسترس خواهند بود.
در مرحله اول، لازم است به پزشک خانوادگی یا پزشک عمومی مراجعه شود. در برخی موارد، لازم است بیمار به متخصص غدد مراجعه کنند. همچنین، برای نوزادانی که با کم کاری تیروئید متولد می شوند، باید فوراً به متخصص غدد اطفال مراجعه شود. کودکان و نوجوانان نیز باید به متخصص غدد اطفال مراجعه کنند تا اگر در رابطه با شروع مصرف لووتیروکسین یا دوز هورمون مسئله ای وجود دارد، برطرف شود.
در ادامه، اطلاعاتی درباره مراجعه به پزشک و انتطاراتی که می توان از پزشک داشت ذکر شده است.
آگاه بودن از محدودیت هایی که پیش از مراجعه به پزشک باید در نظر گرفته شوند. پیش از مراجعه به پزشک، درباره محدودیت های لازم اطلاع یابید.
نوشتن سوالاتی که قرار است از پزشک پرسیده شود. تهیه کردن لیستی از سوالات پیش از مراجعه به پزشک می تواند کمک کننده باشد.
سوالات مهمی که بهتر است درباره هایپوتیروئیدیسم پرسیده شوند شامل موارد زیر هستند:
اگر سوالات دیگری هم دارید، از پزشک خود بپرسید.
ممکن است پزشک سوالاتی مانند موارد زیر را از بیمار بپرسد:
