گواتر | علل بروز، نشانه ها، روش تشخیص و درمان

گواتر به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید گفته می شود که اغلب ناشی از کمبود ید یا اختلالات هورمونی است و می تواند مشکلاتی مانند دشواری در بلع و تنفس ایجاد کند. در این مقاله اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز گواتر، روش های تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

گواتر چیست؟

گواتر، بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید است. تیروئید یک غده پروانه ای شکل می باشد که در پایین گردن و درست زیر سیب آدم قرار دارد. اگرچه گواتر معمولاً بدون درد است، اما یک گواتر بزرگ می تواند باعث سرفه شود و بلع یا تنفس را دشوار کند.

شایعترین علت گواتر در سراسر جهان کمبود ید در رژیم غذایی است. در ایالات متحده، جایی که استفاده از نمک یددار معمول است، گواتر بیشتر به دلیل تولید بیش از حد یا کمبود هورمون های تیروئید یا به دلیل وجود گره هایی در خود غده اتفاق می افتد.

درمان معمولاً به اندازه گواتر، علائم و علت آن بستگی دارد. گواترهای کوچکی که مشخص نیستند و مشکلی ایجاد نمی کنند به طور معمول نیازی به درمان ندارند.

علائم گواتر

معمولاً همه گواترها علائم و نشانه ایجاد نمی کنند. در صورتی که علائم و نشانه ایجاد شود:

تورم در قسمت پایه گردن که ممکن است هنگام اصلاح یا آرایش کاملاً مشهود باشد.
احساس تنگی در قسمت مری و گلو
سرفه
گرفتگی صدا
مشکل در بلع
مشکل در تنفس

مشکل در تنفس از علائم گواتر

علل ابتلا به گواتر

غده تیروئید دو هورمون اصلی تیروکسین (T-4) و تری یدوتیرونین (T-3) تولید می کند. این هورمون ها در جریان خون در گردش هستند و به تنظیم سوخت و ساز بدن کمک می کنند. آنها میزان استفاده از چربی و کربوهیدرات در بدن را تنظیم کرده، به مغز در کنترل دمای بدن کمک کرده، بر ضربان قلب نیز تأثیر گذاشته و به تنظیم تولید پروتئین ها کمک می کند.

به علاوه، غده تیروئید، کلسی تونین (هورمونی که به تنظیم مقدار کلسیم در خون کمک می کند) تولید می کند.

غده هیپوفیز و هیپوتالاموس میزان تولید و آزاد شدن T-4 و T-3 را کنترل می کنند.

هیپوتالاموس، ناحیه ای در پایه مغز می باشد که به عنوان یک ترموستات برای کل سیستم بدن عمل می کند. این غده به غده هیپوفیز سیگنال می دهد تا هورمونی به نام هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) تولید کند. غده هیپوفیز که در پایه مغز قرار دارد بسته به میزان T-4 و T-3 در خون، مقدار مشخصی TSH آزاد می کند. غده تیروئید به نوبه خود، تولید هورمونهای خود را براساس مقدار TSH دریافتی از غده هیپوفیز تنظیم می کند.

داشتن گواتر لزوماً به این معنی نیست که غده تیروئید عملکردی عادی ندارد. حتی در صورت بزرگ شدن، تیروئید ممکن است مقدار طبیعی هورمون تولید کند. با این حال، ممکن است تیروکسین یا T-3 به مقدار کم یا زیاد تولید شود.

برخی عوامل می توانند باعث بزرگ شدن غده تیروئید شود، از جمله:

کمبود ید. ید برای تولید هورمون های تیروئید ضروری است و در درجه اول در آب دریا و خاک در مناطق ساحلی یافت می شود. در کشورهای در حال توسعه، افرادی که در خشکی یا در ارتفاعات زیادی زندگی می کنند، غالباً دچار کمبود ید هستند و با بزرگ شدن تیروئید در تلاش برای به دست آوردن ید، دچار گواتر می شوند. کمبود ید ممکن است با رژیم غذایی حاوی غذاهای مهار کننده هورمون، مانند کلم، کلم بروکلی و گل کلم بدتر شود. در کشورهایی که به طور معمول ید به نمک سفره و سایر مواد غذایی اضافه می شود، کمبود ید در رژیم غذایی عامل بروز گواتر نیست.
بیماری گریوز. هنگامی که غده تیروئید بیش از حد هورمون تیروئید تولید می کند (هایپرتیروئیدیسم)، ممکن است گواتر رخ دهد. در کسی که به بیماری گریوز مبتلا است، آنتی بادی های تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله می کنند و باعث تولید تیروکسین اضافی می شوند. این تحریک بیش از حد، باعث تورم تیروئید می شود.
بیماری هاشیموتو. گواتر همچنین می تواند در اثر فعالیت کم تیروئید (هایپوتیروئیدیسم) ایجاد شود. بیماری هاشیموتو نیز مانند بیماری گریوز یک بیماری خود ایمنی است. اما هاشیموتو به جای اینکه باعث شود تیروئید بیش از حد هورمون تولید کند، به تیروئید آسیب می رساند و تولید هورمون را بسیار کاهش می دهد. به دلیل کاهش هورمون های تیروئید، غده هیپوفیز TSH بیشتری تولید می کند که در نهایت به بزرگ شدن تیروئید منجر می شود.
گواتر چندغده ای: در این حالت چندین توده جامد یا پر از مایع به نام ندول (گره) در دو طرف تیروئید ایجاد می شود که باعث افزایش اندازه غده تیروئید می گردد.
گره های منفرد در تیروئید: در این وضعیت، یک گره منفرد در یک قسمت از تیروئید ایجاد می شود. اکثر گره ها غیرسرطانی (خوش خیم) هستند و معمولاً منجر به سرطان نمی شوند.
سرطان تیروئید: اگرچه بسیار نادر است، اما سرطان تیروئید ممکن است به عنوان یک عامل ایجاد گواتر مطرح شود.
بارداری: هورمون گنادوتروپین جفت انسانی (HCG) در دوران بارداری می تواند اندکی باعث بزرگ شدن تیروئید شود.
التهاب: تیروئیدیت، بیماری التهابی تیروئید، می تواند باعث درد و تورم غده و تغییر در تولید هورمون ها شود.

کمبود ید در زنجیره غذایی از علل ابتلا به گواتر

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

گواتر می تواند در هر سنی بروز کند و حتی در بدو تولد وجود داشته باشد. برخی از عوامل خطر شایع عبارتند از:

کمبود ید در رژیم غذایی. افرادی که در مناطقی که ید کم است زندگی می کنند و به مکمل های ید دسترسی ندارند، در معرض خطر بالای ابتلا به گواتر هستند.
زن بودن. با توجه به اینکه زنان مستعد ابتلا به اختلالات تیروئید هستند، احتمال بروز گواتر نیز در آنها بیشتر است.
سن. معمولاً بعد از 40 سالگی بیشتر دیده می شود.
سابقه پزشکی. سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به بیماری خود ایمنی خطر بروز این بیماری را افزایش می دهد.
بارداری و یائسگی. به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، مشکلات تیروئیدی بیشتر در دوران بارداری و یائسگی رخ می دهد.
برخی داروها. برخی از داروها، مانند داروی قلبی آمیودارون و داروی روانپزشکی لیتیوم می توانند خطر گواتر را افزایش دهد.
قرارگیری در معرض تشعشع. پرتوهای رادیواکتیو در ناحیه گردن یا قفسه سینه، یا قرار داشتن در نزدیکی حادثه های اتمی می تواند خطر گواتر را افزایش دهد.

بارداری از عوامل خطرساز ابتلا به گواتر

عوارض بیماری

گواترهای کوچک که مشکل ظاهری یا جسمی ایجاد نمی کنند، معمولاً نگران کننده نیستند. اما گواترهای بزرگ می توانند باعث دشواری در تنفس یا بلع شوند و علائمی مانند سرفه و گرفتگی صدا را ایجاد کنند. گواتر ناشی از کم کاری یا پرکاری تیروئید ممکن است همراه با علائمی از قبیل خستگی، افزایش یا کاهش ناخواسته وزن، تحریک پذیری و مشکل در خواب باشد.

دشواری در تنفس از عوارض جانبی گواتر

تشخیص گواتر

تشخیص گواتر معمولاً از طریق معاینه جسمی و با لمس گردن و بررسی قدرت بلع انجام می شود. در مواردی که وجود گره یا تغییر در اندازه تیروئید مشهود باشد، پزشک ممکن است آزمایش های زیر را توصیه کند:

آزمایش های هورمونی: بررسی میزان هورمون های تولید شده توسط تیروئید (T-4 و T-3) و همچنین هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) جهت ارزیابی عملکرد تیروئید.
- در کم کاری تیروئید، سطح هورمون های تیروئید پایین و TSH بالا خواهد بود.
- در پرکاری تیروئید، سطح هورمون ها بالا و TSH پایین است.
آزمایش آنتی بادی: آزمایش خون برای تشخیص وجود آنتی بادی های غیرطبیعی در برخی از بیماری های خودایمنی مانند گریوز یا هاشیموتو.
سونوگرافی تیروئید: استفاده از دستگاه سونوگرافی برای اندازه گیری غده تیروئید و شناسایی گره های احتمالی.
اسکن تیروئید: تزریق یک ایزوتوپ رادیواکتیو و تصویربرداری با استفاده از دوربین های خاص برای ارزیابی عملکرد و ساختار تیروئید.
نمونه برداری (بیوپسی): استخراج نمونه ای از بافت تیروئید با استفاده از سوزن ریز جهت بررسی میکروسکوپی و تعیین سرطانی بودن یا غیرسرطانی بودن گره ها.

تشخیص ابتلا به گواتر با انجام آزمایش های هورمونی

درمان گواتر

درمان گواتر به اندازه، علائم و علت اصلی آن بستگی دارد. پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

مراقبت و نظارت: اگر گواتر کوچک باشد و علائمی ایجاد نکند و تیروئید به طور طبیعی کار کند، پزشک ممکن است تنها نظارت و پیگیری منظم را توصیه کند.
داروها:
- در موارد کم کاری تیروئید، جایگزینی هورمون تیروئید با لووتیروکسین می تواند علائم را برطرف کند و میزان TSH را کاهش دهد، که اغلب به کاهش اندازه گواتر منجر می شود.
- در موارد التهاب تیروئید، ممکن است آسپیرین یا داروهای کورتیکوستروئیدی تجویز شود.
- در پرکاری تیروئید، داروهایی برای متعادل کردن سطح هورمون ها تجویز می شوند.
عمل جراحی: اگر گواتر بزرگ و آزاردهنده بوده، باعث مشکل در تنفس یا بلع شده باشد و یا در صورتی که گره های تیروئید باعث پرکاری تیروئید شوند، جراحی (تیروئیدکتومی-برداشتن غده تیروئید- به طور کامل یا جزئی) می تواند گزینه مناسبی باشد.
- جراحی همچنین برای درمان سرطان تیروئید نیز کاربرد دارد.
- پس از جراحی ممکن است بسته به حجم تیروئید برداشته شده، مصرف لووتیروکسین لازم باشد.

درمان گواتر با مصرف داروی لووتیروکسین

ید رادیواکتیو. در برخی موارد، از ید رادیواکتیو برای درمان تیروئید پرکار استفاده می شود. ید رادیواکتیو به صورت خوراکی مصرف می شود و از طریق جریان خون به غده تیروئید می رسد و سلول های تیروئید را از بین می برد. نتایج این درمان به کاهش اندازه گواتر منجر می شود، اما در نهایت ممکن است باعث کم کاری غده تیروئید نیز شود.

سبک زندگی و درمان های خانگی

اگر گواتر ناشی از رژیم غذایی باشد، این اقدامات می تواند به درمان آن کمک کند:

ید به میزان مناسبی در غذاهای دریایی و محصولات لبنی وجود دارد، به علاوه امروزه بسیاری از نمک های سرفه یددار شده اند.

هر کس به میزان حدودی 150 میکروگرم ید در روز نیاز دارد (مقدار کمی کمتر از نصف قاشق چای خوری نمک ید دار). اما مصرف مقادیر کافی به ویژه برای زنان باردار و شیرده و برای نوزادان و کودکان مهم است.

توجه: از مصرف بیش از حد ید خودداری کنید. اگرچه غیر معمول است، اما مصرف بیش از حد ید هم می تواند منجر به گواتر می شود.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

تهیه یک لیست از سوالات و یادداشت کردن علائم و سابقه دارویی قبل از مراجعه به پزشک بسیار مفید است. سوالاتی مانند موارد زیر می تواند کمک کننده باشد:

چه عاملی باعث ایجاد گواتر شد؟
آیا عارضه جدی است؟
برای درمان بیماری با علت زمینه ای چه کاری می توان انجام داد؟
دچار بیماری های دیگری نیز می باشم، چگونه می توانم آنها را به بهترین صورت با هم مدیریت کنم؟
از بین گزینه های درمانی، گزینه ای که بعنوان درمان اصلی پیشنهاد می کنید چیست؟
چه عوارضی در صورت عدم درمان گواتر ممکن است بروز کند؟
آیا این گواتر در طول زمان بزرگتر می شود؟
آیا مجبور به مصرف دارو هستم؟ برای چه مدت؟