سنگ کلیه

سنگ کلیه یک توده جامد یا بلور نامنظم است که می تواند به کوچکی یک دانه شن تا یک توپ گلف باشد. سنگ کلیه می تواند هیچ علامتی نداشته باشد و یا باعث دردهای شدید و خونریزی ادراری شوند. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز سنگ کلیه، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

نگاه کلی

سنگ کلیه و یا کالس های کلیوی، رسوب های سختی هستند که از به هم پیوستن مواد معدنی و نمک ها در داخل کلیه ایجاد می شود.

رژیم غذایی، افزایش وزن، برخی از داروها و مکمل ها می توانند باعث سنگ کلیه شوند. این سنگ ها می توانند بر بخش های مختلف مجاری ادراری از کلیه ها تا مثانه اثر بگذارند. اغلب سنگ کلیه زمانی ایجاد می شود که ادرار غلیظ شده و باعث می شود مواد معدنی تبدیل به ذرات کریستالی شده و در نهایت به هم متصل شوند.

وقتی سنگ کلیه در حال عبور باشد ممکن است کمی دردناک باشد اما اگر به موقع مشخص شود، باعث آسیب دائمی و جدی نمی شود. بسته به شرایط شما، شاید چیزی به جز مسکّن و یا زیاد آب نوشیدن نیاز نداشته باشید. اما به طور مثال اگر سنگ کلیۀ شما در مجاری ادراری باقی بماند، باعث عفونت کلیه و شرایط حاد تری می شود که ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.

پزشک به شما درمان های پیشگیرانه توصیه می کند تا اگر در معرض خطر دوباره شکل گیری سنگ هستید، احتمال آن را کاهش دهد.

علائم

تا زمانی که سنگ کلیه در مجاری ادراری، کلیه ها، مجاری جمع کننده ادرار و مثانه حرکت نکند هیچ گونه علامتی نمی دهد. اگر این سنگ در مجاری باقی بماند می تواند جلوی جریان ادرار را بگیرد و باعث تورم کلیه و گرفتگی مجاری ادراری شود که بسیار دردناک می باشد. در این شرایط علائم و نشانه های زیر ممکن است در فرد بروز پیدا کند:

• درد شدید در ناحیۀ پهلو و پشت، زیر دنده ها
• درد در ناحیۀ زیر شکم و کشالۀ ران
• درد های ناگهانی که ممکن است شدید شود.
• درد و سوزش موقع دفع ادرار

علائم دیگر آن شامل:

• ادرار به رنگ صورتی، قرمز و یا قهوه ای
• ادرار بد بو
• احساس شدید دفع ادرار، ادرار بیش از اندازه و دفع ادرار خیلی کم
• حالت تهوع و استفراغ
• تب و لرز در صورت وجود عفونت

درد حاصل از سنگ کلیه می تواند به علت جابه جایی سنگ در طول مجرای ادراری ایجاد شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر علائم این بیماری در شما باعث نگرانی شده است، به پزشک مراجعه کنید.

اگر موارد زیر را تجربه کرده اید حتما به فوریت های پزشکی مراجعه کنید:

• درد شدید که حتی نتوانید به راحتی بنشینید.
• درد همراه با حالت تهوع و استفراغ
• درد همراه با تب و لرز
• خون در ادرار
• دفع سخت ادرار

علل بیماری

سنگ کلیه علت مشخصی ندارد ولی عواملی می تواند احتمال به وجود آمدن آن را افزایش دهند.

سنگ کلیه زمانی شکل می گیرد که مواد داخل ادرار مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک، به شکل کریستال در می آیند که ادرار از رقیق بودن خارج می شود. در این شرایط ممکن است ادرار نتواند از تشکیل سنگ جلوگیری کند و محیط کلیه را برای تشکیل آن آماده کند.

انواع سنگ های مختلف

شناختن انواع مختلف سنگ ها می تواند علت تشکیل آن را مشخص کند و از این طریق می توان راه کاهش احتمال تشکیل سنگ را متوجه شد. اگر امکان پذیر بود، بعد از دفع سنگ آن را پیش پزشک ببرید تا بتواند آن را آنالیز کند و نوع آن را متوجه شود.

انواع سنگ شامل موارد زیر است:

• سنگ های کلسیمی. اغلب سنگ های کلیه، سنگ های کلسیمی هستند و معمولا به شکل کلسیم اگزالات می باشد. اگزالات ماده ای است که توسط کبد ساخته می شود و یا از طریق رژیم غذایی افزایش می یابد. بیشترین مقدار آن توسط میوه جات و سبزیجات و شکلات در بدن آزاد می شود. رژیم غذایی، دوزهای بالای ویتامین D، جراحی بایپس روده و برخی اختلالات متابولیک می توانند غلظت کلسیم یا اگزالات را در ادرار افزایش دهند. سنگ های کلسیمی ممکن است به شکل فسفات کلسیم نیز ایجاد شوند.
• سنگ های استروویتی. سنگ های استروویت در پاسخ به عفونت دستگاه ادراری تشکیل می شوند. گاهی این سنگ ها بدون بروز علامت خاصی به سرعت رشد کرده و بزرگ می شوند.
• سنگ های اسید اوریکی. سنگ های اسید اوریکی بیشتر در افرادی که به دلیل اسهال مزمن یا سوءجذب مایعات زیادی از دست می دهند، افرادی که از رژیم غذایی پر پروتئین استفاده می کنند و افراد مبتلا به دیابت یا سندرم متابولیک، تشکیل می شود. برخی عوامل ژنتیکی نیز ممکن است خطر ابتلا به سنگ های اسید اوریکی را افزایش دهند.
• سنگ سیستین. این سنگ ها در افراد مبتلا به یک اختلال ارثی به نام "سیستین یوریا" تشکیل می شوند، این عارضه باعث می شود کلیه ها مقدار زیادی از نوعی اسید آمینه دفع کنند.

عوامل خطر ساز (ریسک فاکتور)

عواملی که باعث ایجاد سنگ کلیه می شود شامل موارد زیر است:

• سابقۀ خانوادگی: اگر فردی از اعضا ی خانواده سنگ کلیه داشته باشد، شاید در کلیۀ سایر افراد نیز سنگ ایجاد شود. وجود یک یا چند سنگ می تواند خطر تکرار داشته باشد.
• کم آبی بدن: نوشیدن مقادیر کم آب می تواند خطر سنگ کلیه را افزایش دهد. افرادی که در آب و هوای گرم خشک زندگی می کنند و یا افرادی که تشنج می کنند، احتمال بیشتری دارد به این عارضه مبتلا شوند.
• رژیم غذایی اصلی: مصرف بیش از اندازۀ پروتئین و قند، می تواند احتمال سنگ کلیه را افزایش دهد. نمک بیش از حد نیز باعث افزایش تجمع کلسیم در کلیه می شود که در نهایت احتمال سنگ دار شدن کلیه را افزایش می دهد.
• چاقی: افزایش تودۀ بدنی، افزایش سایز و اضافه وزن می تواند با سنگ دار شدن کلیه رابطۀ مستقیم داشته باشد.
• بیماری های گوارشی و جراحی: جراحی برداشت معده (جراحی چاقی)، بیماری های التهابی روده و یا اسهال مزمن، که می توانند فرایند گوارش را تحت تاثیر قرار دهند و باعث افزایش جذب کلسیم و آب و در نهایت، ایجاد سنگ کلیه شود.
• مشکلات و بیماری های دیگر سلامتی: اسیدوز توبولار کلیه، پر کاری تیروئید و بازگشت دوبارۀ عفونت مجاری ادراری، می تواند احتمال سنگ دار شدن کلیه ها را افزایش دهد.
• مکمل های اصلی و دارو ها: ویتامین سی، مکمل های غذایی، ملین ها، آنتی اسید های کلسیمی و داروهای مخصوص درمان میگرن و افسردگی، می تواند احتمال سنگ کلیه را افزایش دهد.

تشخیص

اگر پزشک مشکوک به سنگ کلیه شود، ممکن است انجام تست های تشخیصی را توصیه کند، مانند:

• آزمایش خون: با انجام این آزمایش، امکان تشخیص کلسیم و اوریک اسید در خون وجود دارد که به وسیلۀ آن سلامت کلیه ها مشخص می شود و پزشک را برای تشخیص راهنمایی می کند.
• آزمایش ادرار: آزمایش ادرار 24 ساعته می تواند شکل گیری سنگ و یا جلوگیری از تشکیل آن را مشخص کند. برای انجام این تست پزشک ممکن است توصیه کند که 2 آزمایش در طول 2 روز متوالی انجام شود.
• عکس برداری: این روش می تواند سنگ کلیه را در مجاری ادراری مشخص کند. به کمک سی تی اسکن حتی می توان سنگ های کوچک را نیز تشخیص داد. رادیوگرافی ساده از ناحیۀ شکمی کمتر انجام می شود چرا که نمی تواند سنگ های کوچک را نشان دهد. سونوگرافی نیز می تواند راه سریعی در تشخیص سنگ کلیه باشد.
• آزمایش سنگ های کلیه: می توان بعد از دفع سنگ آن را در ظرفی به مسئول آزمایشگاه داد تا با بررسی آن، مواد سازندۀ آن مشخص شده و در نتیجه پزشک بتواند راه پیشگیری از عود آن را ارائه دهد.

درمان

درمان برای سنگ های مختلف، می تواند بسته به نوع آن و علت آن متفاوت باشد.

1. سنگ های کوچک با علائم خفیف

برای درمان سنگ های کوچک نیازی به درمان های تهاجمی نیست و می توان با موارد زیر آن ها را بهبود داد:

• نوشیدن آب: نوشیدن 1.8 تا 3.6 لیتر آب در طول روز، می تواند ادرار را رقیق کند و از شکل گیری سنگ جلوگیری کند. معمولاً در موارد سنگ های کوچک، پزشک نوشیدن آب فراوان را توصیه می کند.
• مصرف مسکِن: دفع سنگ کلیه می تواند بسیار سخت باشد. برای کم کردن درد ناشی از آن، پزشک گاهی مسکِن هایی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم را تجویز می کند.
• دارو درمانی: پزشک برای دفع راحت تر سنگ کلیه دارو هایی تجویز می کند. این دارو ها مانند آلفا بلاکر می تواند ماهیچۀ میز نای را به حالت استراحت درآورده و باعث دفع سریع و کم دردتر سنگ می شود. این دارو ها شامل تامسولوسین و داروی ترکیبی دوتاستراید و تامسولوسین می باشند.

2. سنگ های بزرگ و علائم ناشی از آن

دفع سنگ های بزرگ بسیار سخت است به طوری که باعث خونریزی، آسیب به کلیه و عفونت مجاری ادراری می شود که نیاز به درمان های پیچیده دارند. از این درمان ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• استفاده از امواج صوتی برای شکستن سنگ (ESWL):

بسته به نوع سنگ، سایر و محل قرار گرفتن آن پزشک این روش درمان را توصیه می کند. در این روش با استفاده از امواج صوتی، سنگ بزرگ تبدیل به سنگ های کوچکتری می شوند تا بتوانند به همراه ادرار دفع شوند. مدت زمان این درمان که باعث درد خفیفی می شود، بین 45 تا 60 دقیقه می باشد که در حین آن از آرام بخش استفاده می شود تا بیمار احساس درد نکنید. این روش می تواند باعث خون در ادرار، کبودی در ناحیۀ پشتی و شکمی، خونریزی اطراف کلیه و اندام های مجاور آن، دفع تکه های سنگ از مجاری ادراری شود.

• جراحی سنگ های بزرگ کلیوی:

پزشک به کمک درمان مرحله ای نفرولیتوتومی از طریق پوست، می تواند سنگ را خارج کند. او یک لوله کوچک را وارد برش کوچکی که ایجاد شده است، می کند. در طول این عمل بیمار بیهوش است و تا زمان بهبودی باید 1 تا 2 روز در بیمارستان بستری شود. این عمل زمانی انجام می شود که درمان ESWL موفقیت آمیز نباشد.

• خارج کردن سنگ به کمک اسکوپ:

برای خارج کردن سنگ از میز نای و یا کلیه، پزشک ممکن است لولۀ کوچک دوربین داری (یورتروسکوپ) را از راه میزراه (لوله تخلیه ادرار) به داخل مثانه و سپس حالب (لوله انتقال ادرار از کلیه به مثانه) وارد می کند. زمانی که سنگ یک جا باقی مانده باشد، به وسیله ابزار مخصوصی آن را خارج می کنند یا تبدیل به سنگ های کوچکتری می کنند تا بتواند به همراه ادرار دفع شود و در نهایت پزشک لولۀ کوچکی (استنت) را وارد حالب می کند تا تورم آن را بهبود بخشد. در این روش بیمار تحت بیهوشی کامل و یا بی حسی موضعی در طول عمل، قرار گیرد.

• جراحی غدۀ پاراتیروئید:

برخی از سنگ های کلسیم فسفات، در نتیجه فعالیت بیش از اندازۀ غدۀ پاراتیروئید (غده ای در 4 طرف غدۀ تیروئید و زیر سیب آدم) به وجود می آیند. وقتی این غده بیش از اندازه هورمون های پاراتیروئید تولید کند، سطح کلسیم بسیار زیاد شده و در نتیجه سنگ کلیه ایجاد می شود.
گاهی پر کاری پاراتیروئید زمانی اتفاق می افتد که توموری خوش خیم در یکی از غدد پاراتیروئید ایجاد شده و باعث افزایش هورمون پاراتیروئید می شود و یا به طور کلی هر عاملی که بتواند باعث افزایش آن شود. جلوگیری از این رویه می تواند احتمال تشکیل سنگ را کم کند. پزشک درمان فعالیت بیش از اندازۀ غدۀ پاراتیروئید را توصیه می کند.

پیشگیری از بروز بیماری

پیشگیری از عارضه سنگ کلیه می تواند با تغییر در سبک زندگی و دارو ها، انجام پذیر باشد.

تغییر سبک زندگی

می توان احتمال سنگ کلیه را با رعایت موارد زیر کاهش داد:

• نوشیدن آب در طول روز. برای افرادی که سابقۀ سنگ کلیه دارند، پزشک نوشیدن فراوان آب را توصیه می کند. اگر در شرایط آب و هوای گرم خشک زندگی می کنید و یا تحرک زیادی دارید، نیاز دارید که آب زیاد بنوشید تا به مقدار کافی ادرار دفع کنید. اگر ادرار شفاف باشد یعنی شما به مقدار کافی آب مصرف کرده اید.
• کاهش مصرف غذا های اگزالات دار. اگر سنگ کلیه از نوع کلسیم اگزالات باشد، پزشک مصرف موادی را که اگزالات دارند برای شما محدود می کند. این مواد شامل ریواس، گوجه فرنگی، چغندر، بامیه، اسفناج، سیب زمینی های شیرین، آجیل، چای، شکلات، فلفل سیاه، سویا و مشتقات آن، می باشد.
• انتخاب رژیم غذایی با نمک و پروتئین حیوانی کمتر. مقدار نمک و پروتئین حیوانی را کم کنید و از پروتئین های غیر حیوانی مانند حبوبات استفاده کنید.

داروها

داروهایی وجود دارند که می توانند مواد معدنی و نمک را در ادرار کنترل کرده و از تشکیل سنگ جلوگیری کنند. دارو هایی که پزشک تجویز می کند بسته به نوع سنگ متفاوت است. اینجا به برخی از آنها اشاره شده است:

• سنگ های کلسیمی. برای جلوگیری از شکل گیری سنگ های کلسیمی، پزشک داروهای تیازیدی یا حاوی فسفات، تجویز می کند.
• سنگ های اوریک اسیدی. پزشک برای این نوع سنگ ها آلوپورینول را، به خاطر کاهش مقدار اوریک اسید در خون و ادرار تجویز می کند. در بعضی از موارد عامل قلیایی و آلوپورینول باعث حل شدن این نوع سنگ ها می شود.
• سنگ های استروویت. برای جلوگیری از شکل گیری این نوع سنگ و دفع باکتری هایی که باعث عفونت شده اند، پزشک راهکار هایی مثل مصرف آب و مایعات، برای دفع ادرار و خالی شدن آن، توصیه می کند. موارد نادری پیش می آید که آنتی بیوتیک طولانی مدت برای بیمار تجویز شود. پزشک آنتی بیوتیک ها را قبل و بعد از جراحی توصیه می کند.
• سنگ های سیستین. علاوه بر رژیم غذای کم نمک و کم پروتئین، پزشک مصرف مایعات را توصیه می کند. اما اگر با این روش مشکل حل نشد، دارو هایی برای از بین رفتن این سنگ و دفع آن به همراه ادرار تجویز می شود.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

اگر سنگ کلیۀ باعث مسدود شدن کلیه نشود ولی مشکلات دیگری به وجود آورد می توان به کمک پزشک عمومی آن را درمان کرد. اما اگر این سنگ باعث درد یا مشکلات کلیوی شود، با اورولوژیست و یا نفرولوژیست برای درمان مشورت کنید.

آن چه می توانید انجام دهید

برای آمادگی قرار ملاقات با پزشک موارد زیر را می توانید انجام دهید:

• بپرسید که آیا نیاز هست که کاری را قبل از قرار ملاقات انجام بدهید یا خیر مانند کم کردن غذا.
• علائم خود را بنویسید حتی اگر به نظر مرتبط نمی باشد.
• مقدار مصرف آب و میزان ادرار خود در طول 24 ساعت را بررسی کنید.
• از دارو های مصرفی خود از جمله ویتامین ها و مکمل ها لیستی تهیه کنید.
• یکی از اعضای خانواده تان و یا یکی از دوستان تان را با خود ببرید تا به شما در به خاطر آوردن اطلاعاتی که پزشک به شما می دهد کمک کند.

سوالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید بنویسید. این سوالات می توانند موارد زیر باشند:

• آیا دچار سنگ کلیه هستم؟
• این سنگ به چه اندازه ای می باشد؟
• این سنگ کجا قرار گرفته است؟
• چه نوع سنگی دارم؟
• آیا نیاز به دارو دارم؟
• آیا نیاز به جراحی دارم؟
• آیا احتمال دارد که سنگ دیگری نیز به وجود آید؟
• چگونه می توانم از سنگ جدید جلوگیری کنم؟
• دچار بیماری دیگری نیز هستم، چگونه باهم آن را مدیریت کنم؟
• آیا باید مصرف ماده خاصی را محدود کنم؟
• آیا طب مکمل می تواند کمک کننده باشد؟
• آیا بروشوری موجود است که بتوانم به کمک آن اطلاعاتی کسب کنم؟ چه سایتی را پیشنهاد می کنید؟
• آیا نیاز هست که تحت پیگیری پس از درمان قرار گیرم؟

علاوه بر این سوالات در پرسیدن سوالات دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.

از پزشک چه انتظاری می رود

پزشک احتمالا از شما سوالاتی می پرسد:

• چه زمانی این علائم را مشاهده کردید؟
• آیا علائم شما ادامه دار می باشد یا مقطعی است؟
• علائم چگونه است؟
• چه عواملی باعث بهبودی علائم می شود؟
• چه عواملی باعث بدتر شدن علائم می شود؟
• آیا کسی از اعضای خانواده شما سنگ کلیه داشته است؟