درخواست مشاوره رایگان
سرطان یک بیماری خطرناک است که توسط سلولهای بد رویه در بدن انسان ایجاد می‌شود و سبب اختلالات جدی در عملکرد بدن می‌شود. یکی از روشهای موثر برای درمان سرطان، پرتودرمانی یا رادیوتراپی است. اما پرتودرمانی چیست و چگونه عمل می کند؟ آیا عوارضی به دنبال دارد؟ در این مقاله قصد داریم به تمامی سوالات شما در مورد پرتودرمانی پاسخ دهیم. پس با ما همراه باشید.
پرتودرمانی نوعی روش درمانی است که از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس، گاما و پروتون برای نابودی سلول های سرطانی استفاده می کند. این پرتوها با سرعتی بالا به سلول ها برخورد کرده و DNA آنها را تخریب می کنند. سلول های سرطانی به دلیل سرعت بالای تقسیم، نسبت به سلول های سالم آسیب پذیرتر بوده و در اثر پرتو درمانی از بین می روند. در ادامه اطلاعاتی درباره چگونگی انجام، عوارض و آمادگی برای انجام رادیوتراپی ارائه می شود.
یکی از روش های مورد استفاده در درمان سرطان، پرتودرمانی است که طی آن از پرتوهای یونیزان و پرانرژی برای درمان از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود.
_result.webp)
پرتودرمانی نوعی درمان برای بیماری سرطان است که از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. در پرتودرمانی معمولاً از اشعه ایکس استفاده می شود اما از پروتون یا انواع دیگر اشعه نیز می توان استفاده کرد.
پرتودرمانی بسته به نوع و مرحله سرطان، اهداف مختلفی را دنبال می کند. برخی از مهم ترین اهداف عبارتند از:
بیش از نیمی از افراد مبتلا به سرطان به عنوان بخشی از درمان سرطان، از پرتودرمانی بهره می برند. پزشکان از پرتودرمانی برای درمان تقریباً هر نوع سرطانی استفاده می کنند. پرتودرمانی در درمان برخی از تومورهای غیرسرطانی (خوش خیم) نیز کاربرد دارد.
پزشک ممکن است پرتودرمانی را به عنوان یک گزینه در طول درمان سرطان و به دلایل مختلف از جمله دلایل زیر پیشنهاد کند:
_result.webp)
خیر، پرتودرمانی برای همه بیماران مبتلا به سرطان مناسب نیست. انتخاب روش درمانی مناسب به عوامل مختلفی همچون نوع و مرحله سرطان، سن و وضعیت سلامتی کلی بیمار بستگی دارد. در برخی موارد، پزشک ممکن است روش های درمانی دیگری مانند جراحی، شیمی درمانی یا درمان های هدفمند را برای بیمار تجویز کند.
پرتودرمانی به دو روش کلی انجام می شود:
اصطلاح "رادیوتراپی" اغلب به پرتودرمانی خارجی اشاره دارد. در طی این نوع تابش، پرتوهای پرانرژی از دستگاهی خارج از بدن ساطع شده و بر روی یک نقطه دقیق از بدن، متمرکز می شوند. در نوع دیگری از پرتودرمانی به نام براکی تراپی، اشعه در داخل بدن قرار می گیرد.
پرتودرمانی با از بین بردن ماده ژنتیکی که نحوه رشد و تقسیم سلول ها را کنترل می کند، به سلول ها آسیب می رساند. در حالی که هم سلول های سالم و هم سرطانی توسط پرتودرمانی آسیب می بینند، هدف اصلی از پرتودرمانی تخریب سلول های ناسالم و سرطانی است. سلول های طبیعی اغلب می توانند بسیاری از آسیب های ناشی از تابش را ترمیم کنند.
عوارض جانبی پرتودرمانی بستگی به این دارد که کدام قسمت از بدن شما در معرض اشعه قرار گرفته و چه مقدار از اشعه استفاده شده است. ممکن است هیچ عارضه جانبی نداشته باشید یا چندین مورد را با هم تجربه کنید. بیشتر عوارض جانبی موقتی و قابل کنترل است و به طور کلی با گذشت زمان با پایان درمان از بین خواهد رفت.
| بخشی از بدن تحت درمان است | عوارض جانبی |
| هر بخشی | ریزش مو در محل درمان (گاهی دائمی)، تحریک پوست در محل درمان، خستگی |
| سر و گردن | خشکی دهان، بزاق غلیظ، مشکل در بلع، گلودرد، تغییر در طعم غذا، حالت تهوع، زخم دهان، پوسیدگی دندان |
| سینه | مشکل در بلع، سرفه، تنگی نفس |
| شکم | حالت تهوع، استفراغ، اسهال |
| لگن | اسهال، تحریک مثانه، تکرر ادرار، اختلال عملکرد جنسی |
برخی از عوارض جانبی پرتو درمانی نیز ممکن است بعدها ایجاد شوند. به عنوان مثال، در موارد نادری یک سرطان جدید (متفاوت از سرطان تحت درمان با اشعه) ممکن است سال ها بعد ایجاد شود. از پزشک خود در مورد عوارض جانبی بالقوه، کوتاه مدت و طولانی مدت که ممکن است پس از درمان با پرتودرمانی رخ دهد، سؤال کنید.
_result.webp)
نکته مهم: در صورت مشاهده هر گونه عارضه جانبی در طول دوره درمان، حتما پزشک خود را مطلع کنید. پزشک با تجویز داروهای مناسب و مراقبت های حمایتی می تواند به کاهش عوارض جانبی و بهبود شرایط بیمار کمک کند.
روند پرتودرمانی خارجی با شبیه سازی (Simulation) آغاز می شود. در این مرحله، بیمار بر روی تخت مخصوصی قرار گرفته و تصاویر دقیق سی تی اسکن یا ام آر آی از ناحیه تحت درمان تهیه می شود. این تصاویر به متخصص کمک می کنند تا بهترین زاویه و دوز مناسب پرتو را برای بیمار تعیین کند.
پس از شبیه سازی، جلسات درمانی آغاز می شود. بیمار در هر جلسه بر روی تخت مخصوصی دراز کشیده و با کمک لیزر، ناحیه تحت درمان به طور دقیق مشخص می شود. سپس دستگاه پرتودرمانی به آرامی حرکت کرده و پرتو را به ناحیه مورد نظر تاباند.
مدت زمان هر جلسه پرتودرمانی معمولا کوتاه بوده و از چند دقیقه تا نیم ساعت به طول می انجامد. تعداد جلسات درمانی نیز بسته به نوع و مرحله سرطان و همچنین هدف از درمان متغیر است.
نکته مهم: پرتودرمانی معمولا به صورت سرپایی انجام می شود و نیازی به بستری شدن در بیمارستان وجود ندارد.
پیش از اینکه تحت پرتودرمانی با پرتوی خارجی قرار بگیرید، تیم مراقبت های بهداشتی، شما را در طی یک فرایند برنامه ریزی شده، راهنمایی می کنند تا اطمینان حاصل کنند که تابش دقیقاً به نقطه مورد نظر در بدن رسیده است. برنامه ریزی معمولاً به این صورت انجام می شود:
شبیه سازی تابش. در حین شبیه سازی، تیم پرتودرمانی تلاش می کنند تا موقعیت راحتی را در طول درمان برای شما پیدا کنند. دراز کشیدن در حین پرتودرمانی ضروری است؛ بنابراین یافتن یک موقعیت راحت و تکرار پذیر برای بدن، امری حیاتی است. برای شبیه سازی این کار، بیمار روی تخت مخصوص پرتودرمانی که در طول پرتودرمانی استفاده می شود، دراز می کشد. ممکن است از بالشتک هایی برای قرار گرفتن در موقعیت مناسب و کمک به حفظ ثبات بدن، استفاده می شود. تیم پرتودرمانی ناحیه ای از بدن را که باید تحت پرتودرمانی قرار گیرد را توسط یک مارکر دائمی یا موقتی (مثل یک تتوی کوچک) مشخص می کنند.
_result.webp)
برنامه ریزی پرتودرمانی. تیم پرتودرمانی برای تعیین این که چه قسمت هایی از بدن می بایست تحت درمان قرار بگیرند، از فرد بیمار یک سی تی اسکن خواهد گرفت.
پس از فرآیند برنامه ریزی پرتودرمانی، تیم پرتودرمانی بر اساس نوع و مرحله سرطان، سلامت عمومی و اهداف درمان، تصمیم خواهند گرفت که فرد بیمار چه نوع پرتویی و چه دوزی را دریافت کند.
دوز دقیق و تمرکز پرتوهای مورد استفاده در درمان، با دقت برنامه ریزی شده است تا میزان اشعه به سمت سلول های سرطانی را به حداکثر و آسیب به بافت سالم اطراف را به حداقل برساند.
پرتودرمانی خارجی معمولاً با استفاده از یک شتاب دهنده خطی -دستگاهی که پرتوهای پرانرژی را به بدن شما هدایت می کند- انجام می شود.
در همان زمان که بیمار روی تخت مخصوص پرتودرمانی دراز کشیده است، دستگاه شتاب دهنده خطی در اطراف او حرکت می کند و از چندین زاویه پرتوها را به ناحیه مورد نظر می تاباند. شتاب دهنده متناسب با شرایط بیمار تنظیم می شود، تا دوز دقیق اشعه ای را که پزشک تجویز کرده است، ارائه دهد.
بیماران معمولاً پنج روز در هفته و در مدت زمان مشخصی تحت پرتودرمانی قرار می گیرند. در اکثر موارد، درمان ها معمولاً در طی چندین هفته انجام می شوند تا سلول های سالمی که تحت تأثیر پرتوها قرار گرفته اند، بتوانند در بین جلسات پرتودرمانی بهبود یابند.
هر جلسه درمانی تقریباً 10 تا 30 دقیقه طول می کشد. در برخی موارد، ممکن است از یک جلسه درمان برای تسکین درد یا سایر علائم مرتبط با سرطان های پیشرفته استفاده شود.
در طول جلسات پرتودرمانی، بیماران در وضعیت تعیین شده در طول جلسه شبیه سازی پرتوی خود، دراز خواهند کشید.
دستگاه شتاب دهنده خطی به دور بدن می چرخد تا پرتوها از جهات مختلف به ناحیه مورد نظر برسند. ممکن است صدایی شبیه به وزوز به گوش برسد.
در طول پرتودرمانی که فقط چند دقیقه طول می کشد، بیمار روی تخت درمان دراز کشیده و به طور طبیعی نفس می کشد. البته گاهی از برخی از بیماران مبتلا به سرطان ریه یا پستان درخواست می شود در زمان هایی که دستگاه در حال پرتودهی هستند، نفس خود را کمی نگه دارند.
تیم پرتودرمانی در نزدیکی محل پرتودرمانی با تجهیزات و اتصالات تصویری و صوتی، حضور دارند تا در صورت لزوم بتوانید با آنها صحبت کنید. به یاد داشته باشید که در طول جلسه پرتودرمانی هیچ دردی احساس نمی شود.
تحقیقات در زمینه پرتودرمانی به طور مداوم در حال پیشرفت است. دانشمندان در حال توسعه تکنیک های جدیدی هستند که با دقت و کارایی بیشتری سلول های سرطانی را هدف قرار داده و عوارض جانبی را به حداقل برسانند. برخی از این تکنیک های نوین عبارتند از:
برای کمک به بیمار در تحمل عوارض جانبی پرتودرمانی و تقویت بدن در طول درمان، از مراقبت های حمایتی استفاده می شود. این مراقبت ها شامل موارد زیر است:
در صورتی که در حال انجام پرتودرمانی برای درمان تومور هستید، پزشک پس از مدتی شما را تحت اسکن قرار می دهد تا ببیند سرطان به پرتودرمانی چه پاسخی داده است. در بعضی موارد، سرطان ممکن است بلافاصله به درمان پاسخ دهد. در موارد دیگر، ممکن است هفته ها طول بکشد.
خود پرتودرمانی بدون درد است. اما برخی از عوارض جانبی آن مانند خشکی دهان یا تهوع می توانند آزاردهنده باشند. پزشک می تواند با تجویز داروهای مناسب، به کنترل این عوارض کمک کند.
پرتودرمانی می تواند بر باروری زنان و مردان تاثیر بگذارد. میزان تاثیر پرتودرمانی بر باروری به ناحیه تحت درمان، دوز پرتو و سن بیمار بستگی دارد. در صورتی که قصد بچه دار شدن در آینده را دارید، حتما با پزشک خود در این زمینه مشورت کنید. پزشک ممکن است راهکارهایی برای حفظ باروری مانند فریز کردن اسپرم یا تخمک قبل از شروع درمان به شما پیشنهاد دهد.
بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان در طول دوره پرتودرمانی قادر هستند به فعالیت های روزانه خود و حتی کار کردن ادامه دهند. میزان توانایی شما برای انجام فعالیت های روزانه به نوع و شدت عوارض جانبی و همچنین شرایط بدنی شما بستگی دارد. با پزشک خود در مورد میزان فعالیت بدنی مناسب در طول دوره درمان مشورت کنید.
خیر، ریزش مو ناشی از پرتودرمانی معمولا موقت بوده و پس از اتمام درمان، موها دوباره رشد می کنند. البته، در برخی موارد نادر و با دوزهای بالای پرتو، ریزش مو می تواند دائمی باشد.
بله، پرتودرمانی گاهی اوقات با سایر روش های درمانی سرطان مانند جراحی یا شیمی درمانی ترکیب می شود. در این صورت، پزشک متخصص نحوه انجام درمان ها و ترتیب آنها را با در نظر گرفتن شرایط بیمار و نوع سرطان تعیین می کند.
خیر، پرتودرمانی برای همه سرطان ها به یک اندازه موثر نیست. اثربخشی این روش درمانی بستگی به نوع سرطان، مرحله بیماری و برخی از ویژگی های سلول های سرطانی دارد. در برخی موارد، پرتودرمانی می تواند به طور کامل سرطان را درمان کند. در برخی موارد دیگر، پرتودرمانی با هدف کوچک کردن تومور یا کنترل علائم بیماری به کار گرفته می شود. پزشک متخصص با بررسی شرایط بیمار، بهترین روش درمانی را برای او انتخاب می کند.
مدت زمان دوره پرتودرمانی بسته به نوع سرطان، مرحله بیماری و برنامه درمانی بیمار متفاوت است. یک دوره پرتودرمانی می تواند از چند روز تا چند هفته به طول بیانجامد. تعداد جلسات درمانی و فواصل زمانی بین آنها بر اساس نوع پرتودرمانی و ناحیه تحت تابش اشعه تنظیم می شود.
