برای بسیاری از افرادی که با بیماران سرطانی تحت پرتودرمانی سروکار دارند، این سوال مطرح می‌شود که آیا خطری برای آن‌ها وجود دارد؟ پاسخ به این سوال به نوع پرتودرمانی بستگی دارد، اما به طور کلی، در اکثر موارد، نیازی به نگرانی جدی نیست و با رعایت توصیه‌های خاص، می‌توان از امنیت اطرافیان اطمینان حاصل کرد. این مقاله به بررسی دقیق انواع خطرات احتمالی و اقدامات پیشگیرانه برای حفظ سلامت اطرافیان می‌پردازد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان در آستانه شروع پرتودرمانی هستید و نگران هزینه‌های درمان هستید، ما می‌توانیم به شما کمک کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خدمات پرتودرمانی رایگان ما اینجا کلیک کنید.
اصول کلی پرتودرمانی و تعامل با اطرافیان
پرتودرمانی روشی قدرتمند برای درمان سرطان است که از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. این پرتوها می‌توانند از منابع خارجی (مانند دستگاه‌های رادیوتراپی) یا داخلی (مانند مواد رادیواکتیو کاشته شده در بدن) ساطع شوند. تفاوت اصلی در این است که آیا بیمار پس از درمان، خود به یک منبع ساطع‌کننده پرتو تبدیل می‌شود یا خیر.
۱. رادیوتراپی/پرتودرمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy - EBRT)
این رایج‌ترین نوع پرتودرمانی است و در آن، پرتو از یک دستگاه بزرگ (مانند شتاب‌دهنده خطی) در خارج از بدن بیمار به ناحیه تومور هدایت می‌شود.
- آیا بیمار رادیواکتیو می‌شود؟
- هرگز. پرتوها پس از برخورد با بدن بیمار، از آن عبور کرده و انرژی خود را در بافت‌ها آزاد می‌کنند. هیچ ذره رادیواکتیوی در بدن بیمار باقی نمی‌ماند و بیمار مانند زمانی که عکس اشعه ایکس گرفته است، رادیواکتیو نمی‌شود.
- خطرات برای اطرافیان
- هیچ خطری وجود ندارد. افرادی که با بیمار تحت پرتودرمانی خارجی در تماس هستند (اعم از خانواده، دوستان، کودکان و زنان باردار) در معرض هیچ گونه اشعه‌ای قرار نمی‌گیرند. این بیماران می‌توانند بدون هیچ محدودیتی بغل کنند، ببوسند، در آغوش بگیرند، بخوابند و روابط جنسی داشته باشند.
- پیشگیری و احتیاط
- هیچ اقدام احتیاطی خاصی برای اطرافیان لازم نیست. پرتو تنها در زمانی که دستگاه فعال است و پرتو به بیمار تابانده می‌شود، وجود دارد. به محض اتمام جلسه درمانی، خطر کاملاً از بین می‌رود.
پرتودرمانی خارجی یکی از مطمئن‌ترین و رایج‌ترین روش‌هاست. آیا می‌دانستید این نوع درمان می‌تواند تحت پوشش طرح‌های حمایتی قرار گیرد؟ برای دریافت مشاوره رایگان و اطلاع از شرایط پرتودرمانی رایگان، با ما تماس بگیرید.
۲. براکی تراپی/پرتودرمانی داخلی (Brachytherapy)
در براکی‌تراپی، یک منبع رادیواکتیو مستقیماً در داخل یا بسیار نزدیک به تومور قرار داده می‌شود. در این حالت، بیمار برای مدتی رادیواکتیو خواهد بود و نیاز به رعایت احتیاطاتی است. براکی‌تراپی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
الف) براکی‌تراپی موقت (Temporary Brachytherapy - High Dose Rate / HDR):
در این روش، یک منبع رادیواکتیو قوی (مانند ایریدیوم-192) برای مدت کوتاهی (چند دقیقه تا چند روز) به طور موقت در داخل یا کنار تومور قرار داده می‌شود و سپس خارج می‌گردد. این روش معمولاً برای سرطان‌هایی مانند سرطان دهانه رحم، پروستات، پستان و مری استفاده می‌شود.
آیا بیمار رادیواکتیو می‌شود؟
بله، فقط تا زمانی که منبع رادیواکتیو در بدن اوست. پس از خارج شدن منبع، بیمار دیگر رادیواکتیو نیست.
خطرات برای اطرافیان:
-
در طول درمان (تا زمانی که منبع در بدن است): بیمار در اتاق مخصوص و اغلب سرب‌کوبی شده بستری می‌شود. فقط پرسنل با رعایت شدیدترین پروتکل‌های ایمنی پرتو (از جمله استفاده از پوشش‌های سربی و رعایت زمان/فاصله/حفاظت) اجازه ورود دارند. ورود اطرافیان در این مرحله ممنوع است.
-
پس از خارج شدن منبع رادیواکتیو: هیچ خطری وجود ندارد. به محض خارج شدن منبع رادیواکتیو، بیمار هیچ رادیواکتیویته‌ای ندارد و می‌تواند بدون محدودیت با اطرافیان خود ارتباط داشته باشد.
پیشگیری و احتیاط:
-
در طول درمان: اطرافیان باید از ورود به اتاق بیمار خودداری کنند.
-
پس از درمان: هیچ اقدام احتیاطی خاصی لازم نیست.
ب) براکی‌تراپی دائمی (Permanent Brachytherapy - Low Dose Rate / LDR):
در این روش، دانه‌های کوچک رادیواکتیو (مانند ید-125 یا پالادیوم-103) به طور دائمی در داخل تومور (اغلب در سرطان پروستات) کاشته می‌شوند. این دانه‌ها به مرور زمان (معمولاً چند هفته تا چند ماه) خاصیت رادیواکتیو خود را از دست می‌دهند.
آیا بیمار رادیواکتیو می‌شود؟
بله، برای یک دوره زمانی. این دانه‌ها سطوح پایینی از پرتو را به طور مداوم ساطع می‌کنند.
خطرات برای اطرافیان
خطر برای اطرافیان بسیار کم است، اما به دلیل ساطع شدن پرتوهای ضعیف، تیم درمانی توصیه‌هایی برای کاهش حداکثری مواجهه به خصوص با افراد حساس‌تر ارائه می‌دهد. این خطر به دلیل نزدیکی و مدت زمان تماس است (اصل زمان، فاصله، حفاظت).
پیشگیری و احتیاط
تیم درمانی دستورالعمل‌های بسیار دقیقی را به بیمار و اطرافیان ارائه می‌دهد. پیروی از این دستورالعمل‌ها حیاتی است:
-
کودکان خردسال و زنان باردار: این گروه به دلیل حساسیت بیشتر سلول‌های در حال رشد، حساس‌تر هستند. معمولاً توصیه می‌شود برای چند هفته تا چند ماه (بر اساس نوع و دوز دانه کاشته شده)، از تماس نزدیک و طولانی‌مدت (مانند بغل کردن طولانی، نشاندن روی زانو، یا خوابیدن در یک تخت) با بیمار خودداری شود. حفظ فاصله حداقل 2-1 متری توصیه می‌شود.
-
سایر بزرگسالان: معمولاً محدودیت جدی برای بزرگسالان وجود ندارد، اما توصیه می‌شود در هفته‌های اول از خوابیدن در یک تخت با بیمار خودداری شود، یا حداقل فاصله معقولی (مثلاً ۲ متر) در هنگام خواب حفظ شود.
-
روابط جنسی: ممکن است برای مدت کوتاهی (مثلاً چند هفته) توصیه شود در روابط جنسی از کاندوم استفاده شود، زیرا احتمال بسیار کمی وجود دارد که یکی از این دانه‌ها در موارد نادر از طریق مایعات بدن دفع شود.
-
حمل و نقل عمومی: برای چند هفته اول، ممکن است توصیه شود از نشستن طولانی‌مدت در وسایل نقلیه عمومی نزدیک به افراد دیگر خودداری شود.
-
در صورت خروج دانه: در موارد بسیار نادر، ممکن است یکی از دانه‌ها از بدن بیمار (مثلاً از طریق ادرار) دفع شود. در این صورت، با رعایت احتیاط (مثلاً با دستکش یا انبرک) باید آن را برداشت و در ظرف در بسته قرار داد و فوراً به بیمارستان اطلاع داد.
۳. پرتودرمانی سیستمیک (Systemic Radiation Therapy)
در این روش، مواد رادیواکتیو به صورت خوراکی (کپسول یا شربت) یا وریدی به بیمار داده می‌شوند. این مواد از طریق جریان خون در سراسر بدن حرکت کرده و سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند (مانند ید رادیواکتیو برای سرطان تیروئید یا رادیوم-223 برای سرطان پروستات متاستاتیک).
آیا بیمار رادیواکتیو می‌شود؟
بله، برای چند روز تا یک هفته یا بیشتر. این مواد رادیواکتیو در بدن بیمار باقی می‌مانند و به تدریج از طریق مایعات بدن (بزاق، عرق، ادرار، مدفوع) دفع می‌شوند.
خطرات برای اطرافیان
بله، خطراتی وجود دارد که با رعایت شدید احتیاطات کاملاً قابل کنترل هستند. از آنجا که مایعات بدن بیمار رادیواکتیو هستند، اطرافیان می‌توانند در معرض پرتو قرار گیرند. میزان و مدت زمان قرار گرفتن در معرض پرتو به میزان دوز دریافتی بیمار و سرعت دفع ماده رادیواکتیو بستگی دارد.
پیشگیری و احتیاط
تیم پزشکی دستورالعمل‌های بسیار دقیق و شخصی‌سازی شده‌ای را به بیمار و اطرافیان ارائه می‌دهد. پیروی دقیق و وسواس‌گونه از این دستورالعمل‌ها حیاتی است. این اقدامات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
محدودیت تماس:
-
جدایی موقت: در بسیاری از موارد (به ویژه با دوزهای بالای ید رادیواکتیو)، بیمار برای چند روز در بیمارستان و در اتاقی سرب‌کوبی شده بستری می‌شود. پس از ترخیص، ممکن است نیاز به جدایی موقت از خانواده (به خصوص کودکان و زنان باردار) برای چند روز تا یک هفته در خانه باشد.
-
حفظ فاصله: حتی در صورت عدم نیاز به جدایی کامل، حفظ فاصله فیزیکی (معمولاً حداقل ۲ متر) از سایر افراد، به ویژه کودکان خردسال و زنان باردار، برای مدت مشخصی توصیه می‌شود.
-
اجتناب از تماس فیزیکی نزدیک و طولانی‌مدت: شامل بغل کردن طولانی، بوسیدن، خوابیدن در یک تخت (حداقل برای چند شب یا حتی چند هفته).
بهداشت و دفع مایعات بدن:
-
شستشوی مکرر و کامل دست‌ها: پس از هر تماس با بیمار یا هر چیزی که ممکن است با مایعات بدن او تماس داشته باشد.
-
استفاده از توالت جداگانه: در صورت امکان، بیمار باید از توالت جداگانه استفاده کند. در غیر این صورت، پس از هر بار استفاده، سیفون را حداقل دو بار بکشد و اطراف توالت را تمیز کند.
-
جدا کردن لباس‌ها و ملافه‌ها: لباس‌ها و ملافه‌های بیمار باید به صورت جداگانه و با دقت شسته شوند.
-
تمیز کردن سطوح: سطوحی که ممکن است با ترشحات و مایعات بدن بیمار تماس داشته باشند (مانند دستشویی، دستگیره در، تلفن) باید به طور مرتب با مواد شوینده تمیز شوند.
استفاده از وسایل شخصی: از استفاده مشترک از ظروف غذاخوری، حوله، مسواک و سایر وسایل شخصی با بیمار خودداری شود.
محدودیت‌های غذایی: در برخی موارد (مثلاً ید رادیواکتیو)، ممکن است توصیه‌هایی در مورد غذاهایی که بیمار می‌خورد (برای جلوگیری از ترشح بیش از حد بزاق) یا ظروف مورد استفاده وجود داشته باشد.
بازدید از اماکن عمومی: در برخی موارد، بیمار ممکن است تا زمانی که سطح رادیواکتیویته بدن او به حد مجاز کاهش یابد، از حضور طولانی‌مدت در اماکن عمومی پر ازدحام (مانند سینما، وسایل حمل و نقل عمومی) منع شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
به طور کلی، گروه‌های زیر در صورت عدم رعایت احتیاطات لازم، حساس‌تر تلقی می‌شوند:
کودکان خردسال: به دلیل سلول‌های در حال رشد و حساسیت بیشتر به پرتو.
زنان باردار: به دلیل خطر آسیب به جنین در حال رشد.
افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند: اگرچه مستقیماً مربوط به پرتو نیست، اما ممکن است تیم درمانی بخواهد از هرگونه عامل استرس‌زا یا محیطی که می‌تواند بر سلامت آن‌ها تأثیر بگذارد، جلوگیری کند.
مهمترین توصیه: پرسش از تیم درمانی
هیچگاه فرض نکنید. بهترین و دقیق‌ترین اطلاعات را می‌توانید مستقیماً از پزشک رادیوانکولوژیست، پرستار متخصص در پرتودرمانی، یا متخصص فیزیک پزشکی بیمار دریافت کنید.
جزئیات را بپرسید: سوالاتی مانند:
-
"نوع دقیق پرتودرمانی که بیمار من دریافت می‌کند چیست؟"
-
"آیا بیمار من بعد از درمان رادیواکتیو خواهد بود؟ برای چه مدت؟"
-
"چه احتیاطات خاصی را باید در خانه رعایت کنیم؟"
-
"آیا محدودیت‌هایی برای تماس با کودکان یا زنان باردار وجود دارد؟"
-
"در صورت بروز شرایط خاص (مثلاً دفع دانه یا استفراغ/اسهال در مورد پرتودرمانی سیستمیک) چه باید بکنیم؟"
آگاهی و حمایت، مهمترین ابزار در مسیر درمان سرطان است. ما در کنار شما هستیم تا این مسیر را برایتان هموار کنیم. با آرامش و اطمینان خاطر، به آینده نگاه کنید. برای دریافت اطلاعات کامل در مورد پرتودرمانی رایگان و کمک‌های حمایتی ما، همین الان با ما تماس بگیرید.
نتیجه‌گیری
پرتودرمانی یک روش درمانی موثر و ایمن برای سرطان است. نگرانی‌های مربوط به خطرات پرتو برای اطرافیان در بسیاری از موارد اغراق شده است، به خصوص در مورد پرتودرمانی خارجی که هیچ خطری ندارد. در مواردی که بیمار به طور موقت رادیواکتیو می‌شود (براکی‌تراپی دائمی و پرتودرمانی سیستمیک)، با رعایت دقیق و کامل دستورالعمل‌های ارائه‌شده توسط تیم درمانی، می‌توان اطمینان حاصل کرد که هیچ خطر معنی‌داری برای اطرافیان، حتی برای حساس‌ترین گروه‌ها، وجود نخواهد داشت. آگاهی و همکاری با تیم درمانی، کلید حفظ سلامت و آرامش خاطر همه است.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.