راهنمای تصویری مرحله‌ به‌ مرحله رادیوتراپی (پرتودرمانی)

وقتی کلمه "پرتودرمانی" یا "رادیوتراپی" را می شنوید، چه تصویری در ذهن شما شکل می گیرد؟ شاید یک دستگاه بزرگ و پیچیده در یک اتاق بیمارستان. اما آیا تا به حال فکر کرده اید که در اتاق درمان دقیقاً چه می گذرد؟ دانستن این فرآیند، ترس شما را به آگاهی و نگرانی شما را به اطمینان تبدیل می کند. هدف ما در این راهنمای کامل، آگاهی یافتن از مراحل انجام رادیوتراپی است تا شما یا عزیزانتان با دیدی باز و آرامش خاطر این مسیر درمانی را طی کنید.

اگر هنوز با کلیات این روش درمانی آشنا نیستید، ابتدا مقاله ما درباره رادیوتراپی چیست؟ را بخوانید.

چرا باید مراحل انجام رادیوتراپی را بشناسیم؟

دانستن این که چه چیزی در انتظار شماست، قدرتمندترین روش برای کاهش استرس است. وقتی شما با مراحل رادیوتراپی آشنا باشید، کنترل بیشتری بر روی شرایط احساس می کنید. می دانید هر جلسه چقدر طول می کشد، چرا باید بی حرکت بمانید و تیم درمانی شما دقیقاً چه کارهایی برای تضمین ایمنی و اثربخشی درمان انجام می دهند. این آگاهی به شما کمک می کند تا با تیم درمانی خود بهتر همکاری کرده و نقشی فعال تر در بهبودی خود داشته باشید.

مرحله ۱: مشاوره اولیه و تصمیم گیری برای درمان

مراجعه به پزشک نقطه شروع است. در این جلسه، شما با یک متخصص انکولوژی-رادیوتراپی (پزشک متخصص رادیوتراپی) ملاقات خواهید کرد. این جلسه صرفاً یک ویزیت ساده نیست؛ بلکه یک گفتگوی دوطرفه است.

پزشک سوابق پزشکی، گزارش های پاتولوژی و تمام تصویربرداری های شما (مانند سی تی اسکن، ام آرآی یا پت اسکن) را به دقت بررسی می کند. او به شما توضیح می دهد که چرا رادیوتراپی یک گزینه درمانی مناسب است، اهداف درمان (چه ریشه کن کردن کامل تومور و چه تسکین علائم) چیست، و چه نتایجی را می توان انتظار داشت. این بهترین زمان برای پرسیدن تمام سؤالاتتان است. در مورد فواید، عوارض جانبی احتمالی و نحوه مدیریت آن ها صحبت خواهد شد. آمادگی برای جلسه اول رادیوتراپی با همین مشاوره آغاز می شود. پس از اینکه تمام اطلاعات لازم را دریافت کردید و به تمامی سؤالات شما پاسخ داده شد، راه درمان آغاز می شود.

مرحله ۲: شبیه سازی (Simulation) 

پس از تصمیم گیری نهایی، وقت آن است که یک نقشه دقیق از ناحیه درمان تهیه شود. به این مرحله "شبیه سازی" یا "سی تی سیمولیشن" می گویند. هدف از این جلسه شبیه سازی، برنامه ریزی دقیق برای هدف قرار دادن سلول های سرطانی و محافظت حداکثری از بافت های سالم اطراف است. این جلسه معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می کشد.

شما روی تخت دستگاه سی تی اسکن دراز می کشید و بدن شما دقیقاً در همان وضعیتی که قرار است در طول تمام جلسات درمانی خود داشته باشد، قرار خواهد گرفت. تیم درمانی از بالشتک ها، قالب ها یا ابزارهای دیگری استفاده می کنند تا این وضعیت کاملاً راحت و تکرارپذیر باشد.

ساخت ماسک و ابزارهای ثابت کننده برای دقت میلی متری

اگر قرار است ناحیه سر و گردن یا مغز تحت درمان قرار گیرد، یک ماسک ترموپلاستیک مخصوص برای شما ساخته می شود. نگران نباشید! این ماسک از یک صفحه پلاستیکی نرم ساخته شده که به آرامی روی صورت شما قرار می گیرد و پس از چند دقیقه سرد و سخت شده و شکل صورت شما را به خود می گیرد. این ماسک تضمین می کند که سر در تمام جلسات جابجا نشود. این دقت برای موفقیت درمان حیاتی است. برای سایر نقاط بدن نیز ممکن است از قالب های وکیومی (شبیه به کیسه شن) استفاده شود.

علامت گذاری دقیق با خالکوبی های کوچک

پس از اینکه در موقعیت صحیح قرار گرفتید، تکنولوژیست ها با استفاده از لیزرهای مخصوص روی دستگاه، نقاطی را روی پوست شما مشخص می کنند. سپس در این نقاط، با استفاده از یک سوزن بسیار ریز، چند علامت بسیار کوچک به اندازه سر سوزن (شبیه به کک ومک) به صورت دائمی ایجاد می کنند.

آیا این علائم دائمی هستند؟ بله، اغلب دائمی هستند اما بسیار ریز و نامحسوس اند. این علامت ها به تیم درمانی کمک می کنند تا در هر جلسه، بدن را دقیقاً در همان موقعیت اولیه قرار دهند. این سیستم مختصات شخصی هر فرد برای کل دوره درمان است!

مرحله ۳: طراحی نقشه درمان (Planning)

پس از آن که تصاویر سی تی اسکن از ناحیه درمان تهیه شد، مرحله طراحی درمان آغاز می شود. در این مرحله شبیه سازی به یک نقشه درمانی واقعی تبدیل می شود. پزشک به همراه تیمی از فیزیکدانان پزشکی، با استفاده از نرم افزارهای بسیار پیشرفته کامپیوتری، یک طرح درمانی سه بعدی و منحصربه فرد برای شما طراحی می کنند.

آن ها روی تصاویر سی تی اسکن، تومور و اندام های حساس اطراف (مانند قلب، ریه ها، نخاع و...) را مشخص می کنند. سپس زوایا، شکل و شدت هر پرتو را طوری تنظیم می کنند که حداکثر دوز ممکن به تومور برسد درحالی که بافت های سالم کمترین آسیب را ببینند. این فرآیند ممکن است چند روز تا یک هفته طول بکشد و یکی از حیاتی ترین مراحل رادیوتراپی است.

با انواع مختلف تکنیک های رادیوتراپی، از جمله رادیوتراپی خارجی و براکی تراپی آشنا شوید.

مرحله ۴: کنترل کیفیت

تیم فیزیک پزشکی یک وظیفه بسیار مهم دیگر را انجام می دهد:

تضمین کیفیت یا QA (Quality Assurance)

آن ها با استفاده از ابزارهای ویژه ای به نام "فانتوم" که بدن انسان را شبیه سازی می کند، دوز واقعی پرتوهای تابیده شده از دستگاه را اندازه گیری می کنند تا مطمئن شوند دستگاه دقیقاً همان دوزی را که در کامپیوتر طراحی شده، تحویل می دهد. این مرحله تضمین می کند که درمان شما و سایر افراد نه تنها مؤثر، بلکه کاملاً ایمن خواهد بود.

مرحله ۵: روز درمان؛ رادیوتراپی چگونه انجام می شود؟

آمادگی برای جلسه اول رادیوتراپی شما با مراحل شبیه سازی و برنامه ریزی کامل شده و حالا همه چیز برای شروع درمان آماده است. به طور معمول، هر جلسه از ورود شما به اتاق تا خروج، حدود ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می کشد، اما بخش اصلی پرتودهی تنها ۱ تا ۵ دقیقه زمان می برد.

شروع جلسات درمانی

شما وارد اتاق درمان می شوید که یک دستگاه بزرگ به نام شتاب دهنده خطی در آن قرار دارد. تکنولوژیست های رادیوتراپی به شما کمک می کنند تا روی تخت در همان وضعیتی که در جلسه شبیه سازی داشتید، قرار بگیرید. آن ها از همان ماسک یا قالب ها و همچنین علامت های روی پوست شما استفاده می کنند تا شما را با دقت میلی متری در جای خود تنظیم کنند.

قبل از شروع پرتودهی، موقعیت بدن شما با نقشه درمانی با استفاده از لیزرهای موجود در اتاق و در صورت وجود، سایر سیستم های ارزیابی مقایسه شده و هرگونه خطای جزئی اصلاح می شود. وقتی همه چیز عالی بود، تکنولوژیست ها از اتاق خارج می شوند.

تابش پرتو (چند دقیقه حیاتی و بی صدا)

شما در اتاق تنها خواهید بود، اما تیم درمانی از اتاق کنترل مجاور، از طریق دوربین های مداربسته و سیستم صوتی، تمام مدت شما را می بینند و صدای محیط را می شنوند. سپس دستگاه شروع به کار می کند. ممکن است صداهای وزوز یا کلیک مانندی بشنوید که کاملاً طبیعی است. بازوی دستگاه (به نام گانتری) به آرامی دور شما می چرخد تا پرتوها را از زوایای برنامه ریزی شده به تومور برساند.

مهم ترین نکته این است: شما هیچ چیزی را حس نخواهید کرد. پرتوهای درمانی دیده نمی شوند، بویی ندارند و هیچ گونه حس گرما یا دردی ایجاد نمی کنند. تنها کاری که باید بکنید این است که آرام و کاملاً بی حرکت دراز بکشید و به طور عادی نفس بکشید. پس از چند دقیقه، دستگاه متوقف می شود و تکنولوژیست وارد اتاق می شود تا به شما کمک کند از روی تخت پایین بیایید. تمام شد! به همین سادگی.

مرحله ۶: تداوم درمان و نظارت های هفتگی

رادیوتراپی معمولاً به صورت روزانه (۵ روز در هفته) برای چند هفته انجام می شود. شما هر روز برای جلسه کوتاه خود مراجعه می کنید. این تکرار به بدن اجازه می دهد تا سلول های سالم را ترمیم کنند، در حالی که آسیب به DNA سلول های سرطانی روز به روز بیشتر شده و آن ها را به مرور از بین می برد.

بنا بر نظر پزشک، شما در فواصل منظم با او ملاقات خواهید داشت. در این جلسات، پزشک وضعیت شما را بررسی می کند، در مورد عوارض جانبی احتمالی (مانند خستگی یا واکنش های پوستی) سؤال می کند و راه حل های مدیریت آن ها را ارائه می دهند. این یک بخش مهم از مراحل انجام رادیوتراپی است تا اطمینان حاصل شود که شما دوره درمان را به راحت ترین شکل ممکن سپری می کنید.

مرحله ۷: پایان دوره درمان

روزی که آخرین جلسه رادیوتراپی خود را به پایان می رسانید، یک روز مهم است. پس از اتمام درمان، پزشک برای شما قرارهای ملاقات منظمی را برای پیگیری وضعیت تعیین می کند. در این جلسات، با معاینات و بررسی تصویربرداری ها، پاسخ بدن شما به درمان ارزیابی می شود. به خاطر داشته باشید که اثرات کامل رادیوتراپی خارجی ممکن است تا مدتی پس از پایان درمان ظاهر شوند، زیرا سلول های سرطانی آسیب دیده به تدریج می میرند.

سخن پایانی

همانطور که در این راهنما خواندیم، پرتودرمانی یک فرآیند پیچیده اما کاملاً سیستماتیک است. از لحظه مشاوره و طراحی دقیق نقشه درمان گرفته تا جلسات روزانه، هر مرحله با هدف به حداکثر رساندن اثربخشی درمان و حفظ سلامت انجام می‌شود.

آگاهی از این مراحل به شما کمک می‌کند تا نگرانی‌های خود را کنار گذاشته و با آرامش خاطر بیشتری در مسیر درمان قدم بردارید. تیم درمانی شما با استفاده از علم و تکنولوژی‌های پیشرفته، تمام تلاش خود را برای موفقیت این درمان به کار می‌گیرد. این مسیر، با همراهی و همکاری شما، به نتایج مطلوب خواهد رسید.