متاستاز مغزی | علل بروز، نشانه ها، روش تشخیص و درمان

عناوین مقاله

متاستاز مغزی به حالتی اطلاق می شود که سلول های سرطانی از تومور اولیه در نقطه ای دیگر از بدن (مانند ریه یا پستان) جدا شده و به مغز رسیده و در آنجا شروع به رشد می کنند. این تومورهای ثانویه می توانند عملکردهای حیاتی مغز را تحت تأثیر قرار داده و طیف وسیعی از علائم عصبی را ایجاد کنند. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز متاستاز مغزی، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

متاستاز مغزی چیست؟

متاستاز مغزی زمانی رخ می دهد که سلول های سرطانی از محل اصلی خود در بدن به مغز منتقل و در آنجا رشد کنند. اگرچه هر نوع سرطانی می تواند به مغز سرایت کند، اما اغلب این اتفاق در افراد مبتلا به سرطان ریه، پستان، روده بزرگ، کلیه و ملانوما مشاهده می شود.

تومورهای ثانویه مغزی (متاستاز مغزی) در حدود ۱۰ تا ۳۰ درصد از بزرگسالان مبتلا به سرطان اتفاق می افتد. رشد این تومورها در مغز می تواند بافت های اطراف را تحت فشار قرار داده، عملکرد طبیعی مغز را مختل کرده و در نهایت منجر به بروز علائم و نشانه های خاصی شود. گزینه های درمانی برای متاستاز مغزی معمولاً شامل جراحی، پرتودرمانی یا ترکیبی از هر دو است. در برخی موارد، شیمی درمانی و ایمونوتراپی نیز می توانند به کاهش علائم بیماری و کنترل آن کمک کنند.

متاستاز مغزی چیست؟

علائم متاستاز مغزی

علائم و نشانه های متاستاز مغزی بسته به اندازه، تعداد، محل قرارگیری و سرعت رشد تومورها متفاوت است. برخی از علائم شایع عبارتند از:

سردرد، که گاهی اوقات همراه با تهوع یا استفراغ است.
مشکلات ذهنی، مانند اختلال حافظه، گیجی، یا تغییرات شخصیتی.
تشنج.
سرگیجه و عدم تعادل.
ضعف یا بی حسی در یک سمت بدن.
مشکلات بینایی، مانند تاری دید یا دوبینی.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر تداوم علائم و نشانه ها نگران کننده بود، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد. در صورت داشتن سابقه ابتلا به سرطان، حتماً این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید.

علل ابتلا به متاستاز مغزی

متاستاز مغزی زمانی رخ می دهد که سلول های سرطانی از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی، از محل اولیه تومور حرکت کرده و به مغز می رسند و در آنجا شروع به تکثیر می کنند. سرطان های متاستاتیکی که منتشر شده اند با توجه به محل اولیه تومور نام گذاری می شوند. به عنوان مثال، سرطانی که از پستان به مغز گسترش می یابد سرطان متاستاتیک پستان نامیده می شود و سرطان مغز محسوب نمی شود (بلکه سرطانی از پستان است که به مغز متاستاز داده).

نظریه های متعددی برای عوامل و چرایی انتقال سلول های سرطانی از بافت های دیگر به مغز وجود دارد. به عنوان مثال، متاستاز مغزی ناشی از سرطان ریه نسبت به سرطان پستان ممکن است زودتر خود را نشان دهد.

حرکت سلول های سرطانی از طریق خون از علل ابتلا به متاستاز مغزی

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

هر نوع سرطانی می تواند به مغز منتشر شود، اما ابتلا به یکی از سرطان های زیر فرد را بیشتر در معرض خطر متاستازهای مغزی قرار می دهد:

سرطان ریه
سرطان پستان
سرطان کولون (روده بزرگ)
سرطان کلیه
ملانوما (نوعی سرطان پوست)

تشخیص متاستاز مغزی

اگر پزشک به متاستاز مغزی مشکوک شود، برای تأیید تشخیص و برنامه ریزی درمانی، انجام آزمایش ها و تست هایی را تجویز می کند:

معاینه عصبی: این معاینه شامل ارزیابی دقیق بینایی، شنوایی، تعادل، هماهنگی اندام های بدن، قدرت عضلانی و رفلکس ها است. هرگونه اختلال در یک یا چند ناحیه می تواند نشانه ای از درگیری مغز باشد.

آزمایش های تصویربرداری:

ام آر آی (MRI): معمولاً بهترین روش تصویربرداری برای تشخیص متاستازهای مغزی است. در طول انجام آن، ممکن است ماده ای رنگی (ماده حاجب) از طریق ورید بازو تزریق شود تا تومورها با وضوح بیشتری دیده شوند. برخی از انواع تخصصی اسکن ام آر آی نیز در ارزیابی دقیق تومور و طراحی درمان مناسب به پزشک کمک می کنند.
سی تی اسکن (CT Scan) و توموگرافی انتشار پوزیترون (PET Scan): این روش ها نیز برای بررسی مغز یا یافتن منشأ اولیه سرطان در سایر نقاط بدن استفاده می شوند. به عنوان مثال، اگر منشأ تومور اصلی ایجادکننده متاستازهای مغزی مشخص نباشد، ممکن است برای بررسی احتمال سرطان ریه، سی تی اسکن ناحیه قفسه سینه تجویز شود.

نمونه برداری از بافت غیرطبیعی (بیوپسی): بیوپسی را می توان در حین جراحی تومور یا با استفاده از سوزن (بیوپسی استریوتاکتیک) انجام داد. پس از آن، نمونه بیوپسی زیر میکروسکوپ بررسی می شود تا سرطانی یا غیرسرطانی بودن تومور و همچنین متاستاتیک یا اولیه بودن سلول های سرطانی مشخص شود. این اطلاعات برای تشخیص دقیق، پیش آگهی بیماری و تنظیم برنامه درمان بسیار کمک کننده هستند.

درمان متاستاز مغزی

تشخیص به موقع بیماری می تواند به اثربخشی بهتر درمان کمک کند. هدف از درمان متاستازهای مغزی، کاهش شدت علائم، کند کردن رشد تومور و افزایش طول عمر بیمار است. روش های درمانی برای افراد مبتلا شامل: دارودرمانی، جراحی، رادیوسرجری استریوتاکتیک، پرتودرمانی کل مغز یا ترکیبی از همه آن ها است. گاهی شیمی درمانی و ایمونوتراپی نیز می توانند کمک کننده باشند. لازم به ذکر است که ممکن است پس از درمان، بیماری مجدداً عود کند.

بهترین روش درمان به اندازه، تعداد و محل تومورها و همچنین علائم و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. شما باید با پزشک خود در مورد اهداف درمان و بهترین گزینه برای وضعیت خود صحبت کنید.

۱. دارودرمانی

کورتیکواستروئیدها (مانند دگزامتازون): می توان از دوزهای بالای کورتیکواستروئید برای کاهش تورم در اطراف تومورها و در نتیجه کاهش علائم و نشانه های عصبی استفاده کرد.

۲. عمل جراحی

اگر جراحی به عنوان گزینه ای مطرح باشد و متاستازهای مغزی در قسمت های قابل دسترسی باشند، جراحی برای برداشتن آن ها انجام می شود. حتی برداشتن بخشی از تومور می تواند به کاهش علائم و نشانه ها کمک کند. جراحی برای برداشتن متاستازهای مغزی، می تواند خطراتی مانند نقص عصبی، عفونت و خونریزی را به همراه داشته باشد. سایر خطرات به قسمت درگیر مغز بستگی دارد. به عنوان مثال، جراحی بر روی یک تومور در نزدیکی اعصاب چشم، می تواند خطر کاهش بینایی را به همراه داشته باشد.

۳. پرتودرمانی

در این روش از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس برای از بین بردن سلول های درگیر استفاده می شود. در درمان متاستازهای مغزی، یک یا هر دو روش پرتودرمانی زیر می تواند مناسب باشد:

پرتودرمانی کل مغز (Whole Brain Radiation Therapy - WBRT): در این روش، به منظور از بین بردن سلول های سرطانی، پرتو به طور کامل به مغز تابانده می شود. این روش معمولاً طی دو تا سه هفته، ۱۰ تا ۱۵ جلسه درمان را شامل می شود. عوارض جانبی آن می تواند به صورت خستگی، حالت تهوع و ریزش مو بروز کند. تابش کامل مغز در طولانی مدت می تواند با کاهش توانایی های شناختی همراه باشد.
رادیوسرجری استریوتاکتیک (Stereotactic Radiosurgery - SRS): این روش یک جراحی نیست، بلکه یک درمان پرتودرمانی بسیار دقیق است. در SRS، چندین دسته از پرتوها به صورت متمرکز به یک نقطه برای از بین بردن سلول های تومور مغزی استفاده می شود. هر پرتو به تنهایی قدرت ندارد، اما مجموع آن ها در نقطه هدف، دوز بالایی ایجاد می کند. این روش معمولاً در یک جلسه انجام می شود و بیمار اغلب می تواند همان روز به منزل بازگردد. عوارض جانبی ممکن است شامل حالت تهوع، سردرد، تشنج یا سرگیجه باشد. خطر کاهش حافظه بلندمدت پس از انجام این شیوه کمتر از تابش کامل به مغز است.

در سال های اخیر، پزشکان و محققان در زمینه تأثیر تابش کامل پرتوی به مغز و رادیوسرجری استریوتاکتیک بر بهبودی فرد و کیفیت زندگی پیشرفت چشمگیری داشته اند.

۴. مراقبت و توانبخشی پس از درمان

از آنجا که تومورهای مغزی می توانند در قسمت هایی از مغز که مهارت های حرکتی، گفتاری، بینایی و تفکر را کنترل می کنند، ایجاد شوند، توانبخشی می تواند برای بهبودی ضروری باشد. پزشک شما را برای بهبودی به موارد زیر ارجاع می دهد:

فیزیوتراپی: می تواند به شما در بازگرداندن مهارت های حرکتی و قدرت عضلانی کمک کند.
کاردرمانی: می تواند به شما کمک کند تا بعد از درمان تومور مغزی یا بیماری دیگری به فعالیت های روزمره خود مانند کار برگردید.
گفتاردرمانی: اگر در گفتار خود بعد از درمان مشکل دارید، گفتاردرمانی می تواند به شما کمک کند.

۵. مراقبت های حمایتی (Palliative Care)

مراقبت حمایتی نوعی مراقبت است که باعث تسکین درد و علائم ناشی از بیماری می شود. متخصصان مراقبت حمایتی، برنامه ای مکمل برای سایر روش های درمانی بیمار ارائه می دهند. این تیم، متشکل از پزشکان، پرستاران، روانشناسان، متخصصان مراقبت های معنوی و مددکاران اجتماعی، برای بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا و خانواده هایشان تلاش می کند.

۶. درمان های جایگزین

هیچ روش جایگزین اثبات شده ای برای درمان این بیماری وجود ندارد. اما داروهای مکمل و درمانی جایگزین می توانند به شما کمک کنند تا با عوارض جانبی درمانی که انجام می دهید کنار بیایید. همیشه با پزشک خود در مورد راهکارهای درمانی خود مشورت کنید. نمونه هایی از این راهکارهای مکمل شامل موارد زیر است:

انجام ورزش های ملایم: با هماهنگی با پزشک، چند بار در هفته با ورزش ملایم شروع کنید و در صورت احساس بهبودی، تعداد دفعات یا شدت آن را اضافه کنید. پیاده روی، یوگا یا تای چی نیز می تواند شامل این ورزش ها باشد.
کنترل استرس: در زندگی روزمره خود استرس را کاهش دهید. تکنیک های کاهش استرس مانند شل کردن عضلات و مدیتیشن را نیز می توانید امتحان کنید.

راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری

مواجهه با تشخیص متاستاز مغزی فراتر از تحمل علائم جسمی است؛ فرد باید با خبر گسترش سرطان خود به مغز نیز کنار بیاید. درمان سرطان متاستاتیک می تواند چالش برانگیز باشد. پزشک تلاش می کند تا درد جسمی را کاهش داده و به شما کمک کند تا حد امکان عملکرد و فعالیت های روزمره خود را حفظ کنید. هر فردی مسیر مخصوص به خود را برای مقابله با بیماری و درمان سرطان دارد. تا زمانی که به نتیجه مطلوب نرسیده اید، سعی کنید موارد زیر را انجام دهید:

به اندازه کافی درباره بیماری اطلاعات کسب کنید تا بتوانید برای درمان خود تصمیم گیری کنید: از پزشک خود درباره بیماری، روش های درمان و منابع معتبر اطلاعات معتبر سؤال بپرسید.
از محدودیت هایی که در رانندگی برای شما وجود دارد، آگاهی پیدا کنید: با پزشک خود در مورد اینکه آیا رانندگی برای شما ایمن است یا خیر، صحبت کنید. این تصمیم می تواند به نتایج معاینات عصبی و وضعیت کلی شما بستگی داشته باشد.
احساسات خود را بیان کنید: فعالیتی را انجام دهید که به شما امکان می دهد درباره احساسات خود بنویسید یا بحث کنید. این می تواند شامل نوشتن در یک دفتر، صحبت با یک دوست یا مشاور، یا شرکت در یک گروه حمایتی باشد.
با بیماری خود مقابله کنید: اگر درمان نتواند بیماری شما را به طور کامل کنترل کند، بهتر است با پزشک خود در مورد راهکارهای دیگری برای ادامه زندگی و حفظ کیفیت آن مشورت کنید. کنار آمدن با این شرایط دشوار است، اما داشتن امید می تواند این روند را آسان تر کند. افرادی مانند مددکار اجتماعی پزشکی یا روانشناسمی توانند به شما در درک و پذیرش این بیماری یاری رسانند. بسیاری از افراد نیز با نوشتن خواسته های خود و گفتگو با اطرافیانشان، اقداماتی را برای اطمینان از اینکه خواسته های پایان زندگی آن ها شناخته شده و مورد احترام قرار گیرد، انجام می دهند.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

اگر علائم و نشانه های بیماری شما را نگران می کند، به پزشک عمومی خود مراجعه کنید. اگر در گذشته دچار سرطان بوده اید، حتماً سابقه درمانی خود را به پزشک بگویید. در صورت تشخیص متاستاز مغزی، به متخصصان مختلفی ارجاع داده می شوید. بسته به شدت علائم، ممکن است لازم باشد به یک رادیوانکولوژیست (پزشک متخصص در پرتودرمانی) یا جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید.

آن چه می توانید انجام دهید

از هرگونه محدودیتی که باید قبل از قرار ملاقات انجام دهید، آگاه باشید. در زمان تعیین وقت، حتماً سؤال کنید که آیا کاری لازم است از قبل انجام دهید، مانند محدود کردن رژیم غذایی.

علائمی را که تجربه کرده اید، به طور کامل به پزشک بگویید. تمامی جزئیات از جمله مدت زمان علائم، عوامل مؤثر (چه چیزی بهتر یا بدتر می کند) و شدت آن ها را بیان کنید.

اطلاعات شخصی خود را مطرح کنید، از جمله استرس ها یا تغییرات اخیر زندگی.

تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی را که مصرف می کنید و مقدار آن ها را، بنویسید.

یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود را با خود ببرید. گاهی اوقات ممکن است به خاطر سپردن تمام اطلاعات داده شده در هنگام قرار ملاقات سخت باشد. شخصی که شما را همراهی می کند می تواند مواردی را که فراموش کرده اید را به یادتان بیاورد.

سؤالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید، لیست کنید. می توانید لیستی از سؤالات خود تهیه کنید تا از زمان ملاقاتتان با پزشک به بهترین شکل استفاده کنید.

برخی از سؤالاتی که بهتر است از پزشک بپرسید عبارتند از: