عناوین مقاله

نگاه کلی
علائم
علل بیماری
تشخیص
درمان

گاهی سرطان پستان ممکن است ماه ها تا سال ها پس از درمان بازگردد، این وضعیت عود سرطان پستان نام دارد. عود سرطان پستان می تواند لوکال (در همان پستان یا در اسکار جراحی)، رژیونال (با درگیری در غدد لنفاوی مجاور) یا در یک ناحیه دیگر باشد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل عود سرطان پستان و نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

نگاه کلی

عود سرطان پستان

عود سرطان پستان، به معنای سرطان پستانی است که پس از درمان اولیه، مجدداً بروز کرده است. اگرچه درمان اولیه با هدف از بین بردن تمام سلول های سرطانی انجام می شود، اما تعداد کمی از آنها از درمان فرار کرده و زنده مانده اند. این سلولهای سرطانی کشف نشده تکثیر شده و دوباره به سرطان پستان تبدیل می شوند.

عود سرطان پستان ممکن است ماه ها یا سال ها پس از درمان اولیه رخ دهد. سرطان ممکن است در همان محل سرطان اصلی برگردد (عود لوکال)، یا ممکن است به نواحی دیگر بدن گسترش یافته باشد (عود با فاصله).

مواجهه با عود سرطان پستان ممکن است دشوارتر از مقابله با تشخیص اولیه باشد. اما نباید در درمان عود سرطان پستان ناامید شد. درمان ممکن است سرطان پستان لوکال و یا منتشر را از بین ببرد. حتی اگر علاج قطعی ناممکن باشد، درمان می تواند بیماری را برای مدت طولانی کنترل کند.

علائم

نشانه‌ها و علائم عود سرطان پستان بسیار وابسته به محل عود می باشد.

عود لوکال

در عود لوکال، سرطان در همان محل پیشین سرطان ظاهر می‌شود.

اگر بیمار تحت جراحی لامپکتومی قرار گرفته باشد، سرطان ممکن است در بافت باقی مانده پستان عود کند. اگر بیمار تحت ماستکتومی قرار گرفته باشد، سرطان ممکن است در بافتی که دیواره قفسه سینه را پوشانده است یا در زیر پوست عود کند.

علائم و نشانه های عود لوکال در همان پستان قبلی شامل موارد زیر است:

ایجاد تومور جدید یا بروز نواحی سفت و نامنظم در پستان
تغییر پوست پستان
التهاب یا نواحی قرمز در پوست پستان
ترشحات نوک پستان

علائم و نشانه های عود لوکال در دیواره قفسه سینه پس از ماستکتومی می تواند به شکل زیر بروز کند:

یک یا چند ندول (بافت گره ای) بدون درد رو یا زیر پوست دیواره قفسه سینه
ضخیم شدن جدید پوست در امتداد یا نزدیک جای زخم به جا مانده از ماستکتومی

نشانه های سرطان پستان

عود منطقه ای (رژیونال)

عود منطقه ای سرطان پستان به معنای بازگشت سرطان در غدد لنفاوی مجاور است.

علائم و نشانه های عود منطقه ای می‌تواند به صورت ایجاد توده یا تورم در گره‌های لنفاوی نواحی زیر باشد:

زیر بغل
نزدیکی استخوان ترقوه
در شیار بالای استخوان ترقوه
گردن

عود بیماری در نواحی دورتر از ناحیه اول (متاستاز)

عود بیماری در ناحیه ای دورتر از محل اول (متاستاتیک) به این معنی است که سرطان به قسمت های دورتر از پستان رسیده است و عموماً استخوان ها، کبد و ریه ها را درگیر می کند.

علائم و نشانه های متاستاز عبارتند از:

درد مداوم و شدید، مثل درد قفسه سینه یا درد استخوان کمر یا ران
سرفه مداوم و مزمن
مشکلات تنفسی
از دست دادن اشتها
کاهش بی دلیل وزن
سردردهای شدید
تشنج

عوارض ناشی از مصرف دارو

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

وقتی درمان سرطان پستان به پایان می‌رسد پزشک یک جدول زمانی برای ویزیت‌های منظم جهت پیگیری وضعیت بیماری تنظیم می‌کند. در طول آزمایش‌های مربوط به این ملاقات ها، پزشک تمامی نشانه‌ها و علائم مربوط به عود سرطان را بررسی می‌کند.
بیمار در عین حال باید بروز هر گونه نشانه یا علامت تازه را به پزشک اطلاع دهد. در صورت مواجهه با هر علامتی از تداوم نشانه‌ها و علایمی که موجب نگرانی می شوند باید به پزشک مراجعه شود.

علل بیماری

سرطان پستان هنگامی عود می‌کند که سلول‌هایی که بخشی از سرطان پستان اولیه بودند از تومور اولیه به جا مانده و در ناحیه پستان یا در بخش دیگری از بدن پنهان می‌شوند. بعدها این سلول‎ها دوباره رشد می‌کنند.

شیمی درمانی، پرتودرمانی، هورمون درمانی یا دیگر درمان‌های مورد استفاده در سرطان اولیه به قصد کشتن تمامی سلول‌های سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که احتمال زنده ماندن آنها پس از عمل جراحی وجود دارد. اما در برخی مواقع درمان‌های مورد اشاره نمی توانند تمام سلول های سرطانی را از بین ببرند.

گاهی اوقات سلول‌های سرطانی سالیان سال، بدون ایجاد آسیبی به حالت نهفته باقی می‌مانند. سپس اتفاقی می‌افتد آن ها را فعال می کند، پس شروع به رشد کرده و به دیگر قسمت‌های بدن منتشر می شوند. علت بروز این اتفاق روشن نیست.

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

برای افراد بهبود یافته از سرطان پستان، عوامل تشدید کننده خطر عود سرطان عبارتند از:

درگیر بودن گره لنفاوی. وجود سلول های سرطان در گره‌های لنفاوی مجاور در زمان تشخیص اولیه سرطان، خطر عود سرطان را افزایش می‌دهد.
بزرگ بودن اندازه تومور. زنان دچار تومورهای بزرگ‌ تر در خطر بالاتری برای عود سرطان پستان قرار دارند.
پس از جراحی همچنان حاشیه تومور حاوی سلول های سرطانی باشد. در طول عمل جراحی سرطان پستان، جراح تلاش می‌کند تا تومور را به همراه مقداری از بافت سالم اطراف تومور از بدن خارج کند. متخصص آسیب‌شناسی (پاتولوژیست)، حاشیه‌های بافت خارج شده را برای بررسی احتمال وجود سلول های سرطانی بررسی می‌کند.

اگر هنگام بررسی زیر میکروسکوپ حاشیه‌ تومور مزبور عاری از سلول سرطانی باشند، این وضعیت به عنوان حاشیه منفی تلقی می‌شود. اگر هر قسمتی از این حاشیه دارای سلول‌های سرطانی باشد (حاشیه مثبت)، یا حاشیه بین تومور و بافت نرمال نزدیک به هم باشد ریسک عود سرطان پستان افزایش خواهد یافت.

عدم انجام پرتودرمانی پس از جراحی لامپکتومی. اغلب افرادی که تحت عمل لامپکتومی قرار می‌گیرند، برای کاهش خطر عود سرطان، پرتودرمانی نیز می‌شوند. افرادی که رادیوتراپی نمی شوند، بیشتر در معرض خطر عود سرطان پستان قرار دارند.
سن پایین. افراد جوان تر، به ویژه افراد زیر 35 سال در زمان تشخیص ابتلا به سرطان، با ریسک بالاتری برای عود سرطان پستان مواجه هستند.
سرطان التهابی پستان. افراد مبتلا به سرطان التهاب پستان در خطر عود لوکال بیشتری هستند.
عدم درمان مناسب برای سرطان های پستان با گیرنده هورمونی مثبت. در افرادی که مبتلا به انواع خاصی از سرطان پستان هستند، عدم انجام هورمون درمانی می تواند خطر عود مجدد را افزایش دهد.
سلول های سرطانی با ویژگی های خاص. اگر سرطان پستان نسبت به هورمون درمانی یا روش های درمانی متمرکز بر گیرنده HER2، استروژن و پروژسترون (سرطان پستان سه‌گانه منفی) حساس نباشند، ممکن است احتمال عود سرطان پستان افزایش یابد.
چاقی. داشتن شاخص توده بدنی بالاتر (BMI)، خطر عود را افزایش می دهد.

پیشگیری از ریسک ابتلا به سرطان پستان

پیشگیری از بروز بیماری

راهکارهای مرتبط به کاهش ریسک سرطان پستان عبارت است از:

هورمون درمانی. در صورت ابتلا به سرطان پستان با گیرنده های هورمونی، هورمون درمانی پس از درمان اولیه می تواند خطر عود را کاهش دهد. هورمون درمانی را بهتر است حداقل برای پنج سال ادامه داد.
شیمی درمانی. در افراد مبتلا به سرطان پستان که در خطر بیشتری برای عود هستند، شیمی درمانی احتمال عود سرطان را کاهش می دهد؛ کسانی که شیمی درمانی می کنند عمر طولانی تری دارند.
پرتو درمانی. پرتودرمانی در افرادی که تحت جراحی لامپکتومی قرار گرفته اند و کسانی که تومور بزرگ یا سرطان التهابی پستان داشتند، احتمال عود را کاهش می دهد.
درمان هدفمند. در افرادی که سرطان، پروتئین HER2 زیادی تولید می کند، داروهایی که این پروتئین را هدف قرار می دهند می توانند احتمال عود را کم کنند.
داروهای استخوان ساز. مصرف داروهای سازنده استخوان، خطر عود بیماری را در استخوان ها (متاستاز استخوان) کاهش می دهد.
حفظ وزن در محدوده سالم. داشتن وزن مناسب به کاهش خطر عود سرطان پستان کمک می کند.
ورزش. ورزش به شکل منظم می تواند خطر عود سرطان پستان را کاهش دهد.
انتخاب یک رژیم غذایی سالم. تمرکز بر مصرف مقدار زیادی سبزیجات، میوه و غلات کامل در رژیم غذایی می تواند بسیار کمک کننده باشد. در صورتی که عادت به نوشیدن الکل دارید باید مقدار نوشیدن را به یک لیوان در روز محدود کنید.

نقش ورزش در پیگیری از سرطان

تشخیص

اگر براساس نتایج ماموگرافی یا معاینه فیزیکی، یا به دلیل علائم و نشانه هایی، پزشک به عود سرطان پستان مشکوک شود، ممکن است آزمایش های تکمیلی را برای تأیید تشخیص توصیه کند.

آزمایش ها و روش های پزشکی در این مورد عبارتند از:

تست های تصویربرداری. انتخاب نوع آزمایش تصویربرداری به شرایط هر فرد بستگی دارد. این آزمایش های تصویربرداری شامل تصویربرداری تشدید مغناطیسی (ام آر آی - MRI) ، اسکن توموگرافی (سی تی اسکن - CT)، رادیوگرافی ساده، اسکن استخوان یا توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) باشد.

تمامی بیماران به همه این تست‌ها نیازی ندارند. پزشک تعیین می‌کند که با توجه به شرایط خاص هر شخص کدام آزمایش ها برای وی مفید خواهند بود.

برداشتن نمونه ای از بافت برای بررسی در آزمایشگاه (نمونه برداری / بیوپسی). پزشک ممکن است انجام بیوپسی را برای جمع آوری سلول های مشکوک برای آزمایش، توصیه کند، این راه، تنها راه تأیید قطعی عود سرطان است. یک متخصص آسیب شناس (پاتولوژیست) با بررسی نمونه در آزمایشگاه، سلول ها را آنالیز و نوع سلول های درگیر را تعیین می کند.

پاتولوژیست می تواند تشخیص دهد که آیا بیماری پیشین عود کرده است یا نوع جدیدی از سرطان شکل گرفته است. همچنین این آزمایش ها نشان می دهد که آیا سرطان به درمان هورمونی یا درمان هدفمند حساس است یا خیر، زیرا ممکن است از زمان تشخیص اولیه سرطان، نوع حساسیت بیماری به دارو تغییر کرده باشد.

پرتودرمانی سرطان پستان

درمان

گزینه‌های درمان به چند عامل مختلف از جمله میزان گسترش بیماری، گیرنده هورمونی، نوع درمان استفاده شده برای سرطان پستان اولیه و وضعیت سلامت عمومی شخص بستگی دارد. پزشک در عین حال اهداف و ترجیحات شخصی بیمار را نیز در مد نظر قرار می‌دهد.

درمان عود لوکال

درمان عود لوکال معمولاً با یک عمل جراحی آغاز می شود. گاهی اگر در دوره پیشین رادیوتراپی انجام نشده باشد، در هنگام عود پرتودرمانی می تواند به عنوان خط اول درمان مطرح شود. همچنین ممکن است شیمی درمانی و هورمون درمانی نیز توصیه شود.

عمل جراحي. در عود سرطانی که محدود به پستان است، درمان معمولاً به صورت برداشتن بافت باقی مانده پستان می باشد.

در صورتی که سرطان اولیه با جراحی لامپکتومی درمان شده باشد، در هنگام عود، پزشک، جراحی ماستکتومی را برای برداشتن تمام بافت پستان از جمله لوبول، مجاری، بافت چربی، پوست و نوک پستان توصیه کند.

همچنین در مواردی که سرطان پستان اولیه با جراحی ماستکتومی درمان شده و در هنگام عود قفسه سینه درگیر شده باشد، پزشک ممکن است برداشتن ناحیه مبتلا همراه با حاشیه سالم توصیه کند.

عود لوکال ممکن است همراه با سرطان پنهان در گره های لنفاوی مجاور ظهور کند. به همین دلیل، اگر در طول درمان اولیه این گره ها برداشته نشده باشند، ممکن است پس از عود، جراح برخی یا همه گره های لنفاوی مجاور را بردارد.

پرتو درمانی. در پرتودرمانی از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس یا پروتون برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. اگر برای در درمان اولیه پرتودرمانی انجام نشده است، ممکن است پس از عود، پزشک انجام آن را توصیه کند. اما اگر بعد از لامپکتومی، پرتودرمانی انجام شده باشد، دیگر هنگام عود، به دلیل بالا رفتن خطر عارضه جانبی توصیه نمی شود.
شیمی درمانی. در شیمی درمانی از داروهایی برای از بین رفتن سلولهای سرطانی استفاده می شود. پزشک ممکن است شیمی درمانی را برای کاهش خطر عود دوباره سرطان توصیه کند.
هورمون درمانی. در صورتی که بیماری، گیرنده هورمونی مثبت داشته باشد، مصرف داروهایی که مانع اثر هورمون های استروژن و پروژسترون می شوند، توصیه می شوند.
درمان هدفمند. اگر آزمایش نشان دهد که سلول های سرطانی بیش از حد پروتئین HER2 تولید می کنند، احتمالاً داروهایی که این پروتئین را هدف قرار می دهند، تجویز می شود.

درمان عود رژیونال

درمان های عود رژیونال سرطان شامل موارد زیر است:

عمل جراحي. در صورت امکان، جراحی برای برداشتن بافت سرطانی، درمان ارجح برای عود رژیونال است. همچنین ممکن است جراح گره های لنفاوی زیر بغل را نیز بردارد.
پرتو درمانی. گاهی ممکن است بعد از جراحی، پرتودرمانی انجام شود. در صورتی که جراحی امکان پذیر نباشد، ممکن است از پرتودرمانی به عنوان اصلی ترین درمان عود رژیونال سرطان پستان استفاده شود.
درمان های دارویی. شیمی درمانی، درمان هدفمند یا هورمون درمانی نیز ممکن است هم به عنوان درمان اصلی و هم به دنبال جراحی یا پرتودرمانی تجویز شوند.

درمان عود سرطان متاستاتیک

روش های زیادی برای درمان سرطان پستان متاستاتیک وجود دارد. گزینه های درمانی بستگی به محل ابتلا به سرطان دارد. اگر یک روش درمانی مؤثر نباشد یا در طولانی مدت اثر خود را از دست دهد، می توان سایر روش های درمانی را نیز امتحان کرد.

به طور کلی، هدف از درمان سرطان متاستاتیک پستان، علاج بیماری نیست. بلکه این درمان می تواند طول عمر را افزایش داده و به تسکین علائم ناشی از سرطان کمک کند. همچنین پزشک باید بتواند تعادلی بین کنترل عوارض جانبی ناشی از درمان و کنترل علائم و تسکین بیمار ایجاد کند. هدف این است که به فرد کمک شود تا حد ممکن زندگی بهتری داشته باشد.

درمان متاستاز شامل موارد زیر می باشد:

هورمون درمانی. اگر سرطان دارای گیرنده هورمونی مثبت باشد، می توان از هورمون درمانی استفاده کرد. به طور کلی، هورمون درمانی نسبت به شیمی درمانی عوارض جانبی کمتری دارد، بنابراین در بسیاری از موارد اولین درمانی است که برای سرطان متاستاتیک پستان استفاده می شود.
شیمی درمانی. اگر گیرنده هورمونی سلول های سرطانی منفی باشد یا اگر هورمون درمانی دیگر مؤثر نباشد، پزشک ممکن است شیمی درمانی را توصیه کند.
درمان هدفمند. اگر سلول های سرطانی دارای ویژگی های خاصی باشند که باعث آسیب پذیری آنها در برابر درمان هدفمند شود، درمان هدفمند می تواند گزینه مناسبی باشد.
ایمونوتراپی. در ایمنی درمانی از سیستم ایمنی بدن فرد برای مقابله با سرطان استفاده می شود. سیستم ایمنی بدن که علیه بیماری مبارزه می کند ممکن است به سرطان حمله نکند، زیرا سلول های سرطانی پروتئین هایی تولید می کنند که به آنها کمک می کند تا از سلول های سیستم ایمنی بدن پنهان شوند. ایمنی درمانی با تداخل در این روند باعث شناسایی سلول های سرطانی توسط سیستم ایمنی بدن می شود.

در صورت ابتلا به سرطان پستان سه گانه-منفی، ایمنی درمانی می تواند یک گزینه درمانی باشد (سرطان سه گانه منفی: سلول های سرطانی گیرنده استروژن، پروژسترون یا HER2 ندارند). در سرطان پستان سه گانه منفی که به سایر نقاط گسترش یافته است، ایمونوتراپی ممکن است همراه با شیمی درمانی تجویز شود.

داروهای استخوان ساز. اگر سرطان، استخوان ها را درگیر کرده باشد، ممکن است پزشک داروی استخوان سازی را برای کاهش خطر شکستگی استخوان یا کاهش درد استخوان، تجویز کند.
سایر درمان ها. پرتودرمانی و جراحی می توانند در شرایط خاصی برای کنترل علائم و نشانه های پیشرفته سرطان پستان استفاده شوند.

درمان های جایگزین و مکمل

هیچ روش درمانی جایگزینی برای علاج سرطان پستان وجود ندارد. اما درمان‌های طب مکمل می‌توانند در کنار درمان‎های مرسوم به مقابله با عوارض جانبی درمان کمک کنند.

برای مثال، بسیاری از افراد مبتلا به سرطان دچار استرس می‌شوند. اگر کسی دچار اضطراب باشد به احساس اندوه و نگرانی دچار خواهد شد که می تواند خوابیدن، غذا خوردن یا تمرکز بر فعالیت‌های معمول را دشوار کند.

درمان‌های مکمل که می‌توانند در این موقعیت کمک کننده باشند عبارتند از:

هنر درمانی
رقص یا حرکت درمانی
ورزش
مراقبه (مدیتیشن)
موسیقی درمانی
تمرینات آرامش بخش
یوگا

پزشک می‌تواند بیمار را به فرد متخصص اعصاب و روان معرفی کند.

راهکار هایی برای کنار آمدن با بیماری

عود مجدد سرطان پستان می تواند به همان اندازه یا بیشتر از تشخیص اولیه ناراحت کننده باشد. بعد از کنترل احساسات خود می توانید درباره درمان تصمیم بگیرید، پیشنهادهای زیر ممکن است به شما کمک کند تا با آن کنار بیایید:

جهت تصمیم گیری درباره روش های مراقبت از خود، اطلاعات کافی درباره عود سرطان پستان کسب کنید. در رابطه با عود سرطان پستان، گزینه های درمانی را از پزشک خود سوال کنید. هرچه بیشتر بدانید، هنگام تصمیم گیری برای درمان احساس راحتی بیشتری می کنید.
رابطه صمیمانه با دوستان و خانواده خود داشته باشید. قوی نگه داشتن روابط، به شما کمک می کند تا با عود سرطان پستان مقابله کنید. دوستان و خانواده می توانند پشتیبانی عملی لازم را از قبیل کمک به مراقبت از خانه در صورت بستری بودن در بیمارستان فراهم کنند و یا حمایت عاطفی داشته باشند.
کسی را پیدا کنید که با او صحبت کنید. شنونده خوبی پیدا کنید که حاضر باشد به صحبت های شما درباره امیدها و ترس های شما گوش دهد. این ممکن است یکی از دوستان یا اعضای خانواده باشد.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

در صورت مشاهده علائم و نشانه های نگران کننده، به پزشک عمومی مراجعه کنید. پزشک در صورت صلاحدید، آزمایش ها و اقدامات لازم را برای تأیید تشخیص عود سرطان توصیه می کند.

آن چه می توانید انجام دهید

آماده باشید تا درباره علائم جدید خود و سایر عارضه های پزشکی که از زمان اولین تشخیص سرطان داشته اید، صحبت کنید.
اگر به پزشک جدیدی مراجعه می کنید، سوابق پزشکی خود را از پزشک سابق خود بخواهید. حتماً سوابق پزشکی و هرگونه آزمایش تصویربرداری را با خود به همراه داشته باشید.
لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید تهیه کنید. اگر روش های درمانی دیگری برای سرطان امتحان کرده اید، به پزشک خود اطلاع دهید.
یکی از اعضای خانواده یا دوست خود را همراه داشته باشید. بعضی اوقات یادآوری تمام اطلاعات ارائه شده در هنگام قرار ملاقات دشوار است. شخصی که شما را همراهی می کند، می تواند به شما در یادآوری نکات پزشک کمک کند.
سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را یادداشت کنید.

در صورت عود سرطان پستان، برخی از سوالات اساسی که بهتر است از پزشک خود بپرسید عبارتند از: