سکته مغزی، یک حمله ناگهانی به مغز است که ناشی از اختلال در جریان خون رسانی رخ می دهد. این وضعیت می تواند منجر به آسیب به مغزی و ناتوانی های جسمی و ذهنی شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز سکته مغزی، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
سکته مغزی چیست؟
سکته ایسکمیک مغز زمانی رخ می دهد که خون رسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شده و کاهش یابد یا به طور کامل مسدود شود. این اتفاق مانع رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به بافت مغز شده و در نتیجه، سلول های مغزی در عرض چند دقیقه شروع به از بین رفتن می کنند. نوع دیگری از سکته، سکته هموراژیک است که ناشی از نشت یا پارگی رگ های خونی در مغز و خونریزی در بافت مغز است. خونریزی باعث افزایش فشار بر سلول های مغزی و آسیب دیدن آن ها می شود.
سکته مغزی یک وضعیت اورژانسی پزشکی است و در صورت بروز علائم، مراجعه فوری به مراکز فوریت های پزشکی ضروری است. درمان سریع می تواند آسیب مغزی و عوارض ناشی از سکته را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
خبر خوب این است که امروزه به لطف پیشرفت های پزشکی، تعداد افرادی که بر اثر سکته مغزی جان خود را از دست می دهند کاهش یافته است. همچنین، درمان های مؤثر می توانند به پیشگیری از ناتوانی های ناشی از سکته کمک کنند.
علائم سکته مغزی
در صورت مشاهده علائم سکته در خود یا دیگران، توجه به زمان شروع علائم بسیار مهم است، زیرا برخی درمان ها اگر بلافاصله و به سرعت پس از شروع سکته انجام شوند، اثربخشی بسیار بیشتری دارند.
علائم سکته مغزی عبارتند از:
- اختلال در صحبت کردن و درک کلام: فرد ممکن است دچار گیجی شده، کلمات را بریده بریده و نامفهوم ادا کند یا در فهمیدن صحبت های دیگران دچار مشکل شود.
- بی حسی، ضعف یا فلج ناگهانی صورت، بازو یا پا: این علامت معمولاً یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. یک آزمایش ساده این است که از فرد بخواهید هر دو بازوی خود را بالای سر ببرد. اگر یکی از بازوها به طور ناخواسته پایین بیفتد، می تواند نشانه ای از سکته باشد. همچنین، ممکن است یک طرف دهان در هنگام لبخند زدن دچار افتادگی شود.
- اختلال ناگهانی در بینایی در یک یا هر دو چشم: فرد ممکن است دچار تاری دید، سیاهی دید ناگهانی یا دوبینی شود.
- سردرد ناگهانی و شدید: این سردرد ممکن است با استفراغ، سرگیجه و تغییر در سطح هوشیاری همراه باشد.
- مشکل در راه رفتن: فرد ممکن است دچار سرگیجه، عدم تعادل یا از دست دادن هماهنگی بین اعضای بدن شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم سکته مغزی، حتی اگر به نظر برسد که این علائم موقتی هستند و به طور کامل از بین می روند، باید بلافاصله به پزشک مراجعه شود. به خاطر داشته باشید که انجام اقدامات زیر در سریع ترین زمان ممکن حیاتی است:
- صورت: از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف صورت او دچار افتادگی شده است؟
- بازوها: از فرد بخواهید هر دو بازوی خود را بالا بیاورد. آیا یکی از بازوها به سمت پایین می افتد؟ آیا هر دو بازو می توانند به یک اندازه بالا بیایند؟
- گفتار: از فرد بخواهید یک عبارت ساده را تکرار کند. آیا گفتار او بریده بریده، نامفهوم یا متفاوت از حالت عادی است؟
- زمان: در صورت مشاهده هر یک از این علائم، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
در صورت بروز سکته، تماس سریع با اورژانس بسیار مهم است. منتظر از بین رفتن یا توقف علائم نمانید. هر دقیقه در این شرایط حیاتی است و هرچه درمان دیرتر شروع شود، خطر آسیب مغزی و ناتوانی بیشتر می شود. در طول انتظار برای رسیدن اورژانس، فرد مشکوک به سکته باید به دقت تحت نظر باشد.
علل بروز سکته مغزی
دو علت اصلی برای بروز سکته وجود دارد؛ سکته ایسکمیک ناشی از مسدود شدن رگ های خونی در مغز است. سکته هموراژیک ناشی از نشت یا ترکیدن عروق خونی در مغز رخ می دهد. شاید برخی افراد تنها دچار اختلال موقت در جریان خون به مغز شوند، که به آن حمله ایسکمیک گذرا (تی آی ای/سکته نافص مغزی) می گویند. تی آی ای علائم دائمی ایجاد نمی کند.
سکته ایسکمیک
این نوع سکته، شایع ترین نوع سکته مغزی است و زمانی اتفاق می افتد که رگ های خونی مغز تنگ یا مسدود می شوند. این امر منجر به کاهش جریان خون به مغز، که به آن ایسکمی گفته می شود، می گردد. مسدود شدن یا تنگ شدن عروق می تواند ناشی از تجمع رسوبات چربی (پلاک) در دیواره عروق باشد. همچنین، لخته های خون یا سایر ذراتی که از طریق جریان خون حرکت می کنند (که اغلب از قلب منشأ می گیرند) نیز می توانند باعث انسداد شوند. سکته ایسکمیک زمانی رخ می دهد که این پلاک ها، لخته ها یا ذرات در عروق مغز گیر می کنند. برخی تحقیقات اولیه نشان می دهند که ابتلا به کووید-19 نیز ممکن است خطر سکته ایسکمیک را افزایش دهد، اما برای تأیید این موضوع به تحقیقات بیشتری نیاز است.
سکته هموراژیک
سکته هموراژیک زمانی اتفاق می افتد که رگ های خونی در مغز نشت کرده یا پاره می شوند و باعث خونریزی در داخل مغز (هموراژی مغزی) می شوند. این خونریزی می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که بر رگ های خونی تأثیر می گذارند، از جمله:
- فشار خون بالا که به خوبی کنترل نشده است.
- مصرف بیش از حد داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقادها).
- آنوریسم: حباب هایی در دیواره رگ های خونی.
- ترومای سر: مانند ضربه ناشی از تصادف.
- آمیلوئید آنژیوپاتی مغزی: تجمع رسوبات پروتئینی در دیواره عروق خونی که باعث ضعف آن ها می شود.
- سکته ایسکمیک که منجر به خونریزی در مغز می شود (تبدیل هموراژیک).
یکی از علل کمتر شایع خونریزی در مغز، پارگی ناهنجاری های شریانی وریدی (AVM) است. AVM به درهم تنیدگی غیرطبیعی عروق خونی گفته می شود که دیواره های نازکی دارند و مستعد پارگی هستند.
حمله ایسکمیک گذرا
حمله ایسکمیک گذرا (TIA) یک دوره موقت از علائمی شبیه به سکته مغزی است، اما برخلاف سکته، TIA باعث آسیب دائمی به مغز نمی شود. این وضعیت ناشی از کاهش موقت جریان خون به بخشی از مغز است و علائم آن معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول می کشد. به همین دلیل، گاهی اوقات به TIA "سکته خفیف یا ناقص" نیز گفته می شود. TIA زمانی اتفاق می افتد که یک لخته خون یا رسوبات چربی به طور موقت جریان خون به بخشی از سیستم عصبی را کاهش می دهند یا مسدود می کنند. در صورت مشکوک بودن به بروز TIA، مراجعه فوری به پزشک ضروری است، زیرا تشخیص اینکه آیا فرد دچار سکته شده است یا TIA، صرفاً بر اساس علائم امکان پذیر نیست. بروز TIA نشان می دهد که ممکن است یک رگ خونی منتهی به مغز تا حدی مسدود یا تنگ شده باشد و داشتن TIA خطر سکته مغزی بعدی را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عوامل متعددی می توانند احتمال بروز سکته مغزی را افزایش دهند. شناخت این عوامل و مدیریت آن ها می تواند نقش مهمی در پیشگیری از این عارضه داشته باشد. عوامل خطرساز سکته مغزی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: عوامل مرتبط با سبک زندگی و عوامل پزشکی.
عوامل خطرساز مرتبط با سبک زندگی:
- اضافه وزن یا چاقی: افزایش وزن بدن می تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا، دیابت و بیماری های قلبی عروقی را افزایش دهد که همگی از عوامل خطر سکته مغزی هستند.
- عدم فعالیت بدنی: کم تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی منظم خطر ابتلا به بسیاری از عوامل خطر سکته مغزی از جمله فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و اضافه وزن را افزایش می دهد.
- مصرف بیش از حد الکل: نوشیدن مقادیر زیاد الکل می تواند فشار خون را بالا برده و خطر سکته های ایسکمیک و هموراژیک را افزایش دهد.
- مصرف مواد مخدر: استفاده از موادی مانند کوکائین و مت آمفتامین به طور مستقیم با افزایش خطر سکته مغزی مرتبط است.
عوامل خطرساز پزشکی:
- فشار خون بالا (پرفشاری خون): یکی از مهم ترین عوامل خطر سکته مغزی است و کنترل آن نقش حیاتی در پیشگیری دارد.
- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار: استعمال دخانیات به دیواره رگ های خونی آسیب رسانده و خطر تشکیل لخته خون و سکته مغزی را افزایش می دهد. قرار گرفتن در معرض دود سیگار افراد دیگر نیز خطرناک است.
- کلسترول بالا: سطوح بالای کلسترول در خون می تواند منجر به تجمع پلاک در شریان ها و افزایش خطر سکته ایسکمیک شود.
- دیابت: افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری برای سکته مغزی قرار دارند، زیرا دیابت می تواند به رگ های خونی آسیب برساند.
- اختلال خواب انسدادی (OSA): این اختلال خواب که با توقف تنفس در طول خواب مشخص می شود، با افزایش خطر سکته مغزی مرتبط است.
- بیماری های قلبی عروقی: بیماری هایی مانند نارسایی قلبی، بیماری های دریچه قلب، عفونت قلبی (اندوکاردیت) و آریتمی های قلبی به ویژه فیبریلاسیون دهلیزی، خطر سکته مغزی را افزایش می دهند.
- سابقه شخصی یا خانوادگی سکته مغزی، حمله قلبی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA): داشتن سابقه این عوارض در خود یا خانواده، احتمال بروز سکته مغزی را افزایش می دهد.
- ابتلا به کووید-19: برخی مطالعات نشان داده اند که ابتلا به عفونت کووید-19 ممکن است خطر سکته مغزی را به طور موقت افزایش دهد.
سایر عوامل مرتبط با افزایش خطر سکته مغزی:
- سن: افراد بالای 55 سال بیشتر از افراد جوان تر در معرض سکته مغزی قرار دارند.
- نژاد یا قومیت: افراد آفریقایی-آمریکایی و لاتین تبار در مقایسه با سایر گروه های نژادی، بیشتر در معرض سکته مغزی هستند.
- جنسیت: مردان بیشتر از زنان دچار سکته مغزی می شوند، اما زنان معمولاً در سنین بالاتر سکته می کنند و احتمال مرگ ناشی از سکته در آن ها بیشتر است.
- هورمون ها: مصرف قرص های ضد بارداری یا درمان های هورمونی حاوی استروژن ممکن است خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
عوارض سکته مغزی
سکته مغزی می تواند منجر به ناتوانی های موقت یا دائمی شود. نوع و شدت عوارض به میزان و مدت زمان کاهش جریان خون در مغز و ناحیه آسیب دیده بستگی دارد. برخی از عوارض احتمالی سکته مغزی عبارتند از:
- فلج یا از دست دادن حرکت عضلانی: ممکن است یک طرف بدن (همی پلژی) یا فقط برخی عضلات مانند عضلات صورت یا یک دست دچار فلج یا ضعف شوند.
- مشکلات در صحبت کردن یا غذا خوردن (دیسفاژی و دیزآرتری): سکته می تواند عضلات دهان و گلو را تحت تأثیر قرار داده و باعث اختلال در صحبت کردن واضح، بلعیدن و خوردن شود. همچنین ممکن است مشکلاتی در تکلم (آفازی)، از جمله در صحبت کردن، درک گفتار، خواندن یا نوشتن ایجاد شود.
- مشکلات حافظه و تفکر: بسیاری از افراد پس از سکته مغزی دچار درجاتی از فراموشی می شوند. همچنین ممکن است در تفکر، استدلال، قضاوت و درک مفاهیم دچار مشکل شوند.
- مشکلات عاطفی: افراد پس از سکته ممکن است در کنترل احساسات خود دچار مشکل شوند یا به افسردگی مبتلا گردند.
- درد: درد، بی حسی یا سایر احساسات غیرطبیعی ممکن است در نواحی تحت تأثیر سکته ایجاد شود. برای مثال، اگر سکته باعث از بین رفتن حس در یک بازو شود، ممکن است فرد احساس سوزن سوزن شدن مداوم در آن بازو داشته باشد.
- تغییرات رفتاری و مشکلات خودمراقبتی: افراد پس از سکته ممکن است گوشه گیرتر شوند و برای انجام کارهای روزمره به کمک بیشتری نیاز داشته باشند.
پیشگیری از سکته مغزی
پیشگیری از سکته مغزی تا حدی امکان پذیر است و شامل مدیریت عوامل خطر و اتخاذ سبک زندگی سالم می شود. اگر سابقه سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) داشته اید، این اقدامات می توانند به پیشگیری از سکته های بعدی کمک کنند. بسیاری از راهکارهای پیشگیری از سکته مغزی مشابه راهکارهای پیشگیری از بیماری های قلبی هستند:
- کنترل فشار خون بالا: این یکی از مهم ترین اقدامات برای کاهش خطر سکته مغزی است. تغییرات در سبک زندگی و مصرف دارو می توانند در کنترل فشار خون مؤثر باشند.
- کاهش کلسترول و چربی های اشباع در رژیم غذایی: کاهش مصرف کلسترول و چربی های اشباع و ترانس می تواند به کاهش تجمع پلاک در شریان ها کمک کند. در صورت لزوم، داروهای کاهنده کلسترول نیز ممکن است تجویز شوند.
- ترک مصرف دخانیات: ترک سیگار و دوری از دود سیگار دیگران خطر سکته مغزی را به طور قابل توجهی کاهش می دهد.
- مدیریت دیابت: حفظ سطح قند خون در محدوده سالم از طریق رژیم غذایی، ورزش و در صورت نیاز دارو، برای پیشگیری از سکته در افراد دیابتی حیاتی است.
- حفظ وزن سالم: حفظ وزن مناسب از طریق رژیم غذایی سالم و ورزش منظم به پیشگیری از بسیاری از عوامل خطر سکته مغزی کمک می کند.
- داشتن رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزیجات: مصرف مقدار کافی میوه و سبزیجات در روز می تواند خطر سکته مغزی را کاهش دهد. رژیم غذایی مدیترانه ای نیز توصیه می شود.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم به کاهش فشار خون، افزایش سطح کلسترول خوب و بهبود سلامت کلی عروق خونی و قلب کمک می کند. هدف، حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در بیشتر روزهای هفته است.
- مصرف متعادل الکل: مصرف زیاد الکل خطر سکته را افزایش می دهد. با این حال، مصرف کم تا متوسط الکل ممکن است در برخی افراد اثر محافظتی داشته باشد. در مورد میزان مناسب مصرف الکل با پزشک خود مشورت کنید.
- درمان اختلال خواب انسدادی (OSA): درمان OSA می تواند خطر سکته مغزی را در افراد مبتلا به این اختلال کاهش دهد. درمان معمولاً شامل استفاده از دستگاه CPAP در طول خواب است.
- عدم مصرف مواد مخدر: برخی مواد مخدر به خصوص، ماری جوانا، کوکائین و مت آمفتامین خطر سکته مغزی را افزایش می دهند.
داروهای پیشگیرانه پس از سکته مغزی
پس از سکته ایسکمیک یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA)، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش خطر سکته مغزی بعدی تجویز کند. این داروها با مکانیسم های مختلفی از تشکیل لخته خون جلوگیری می کنند:
داروهای ضد پلاکت: پلاکت ها سلول های خونی هستند که در تشکیل لخته نقش دارند. داروهای ضد پلاکت باعث کاهش چسبندگی این سلول ها و در نتیجه کاهش احتمال تشکیل لخته می شوند.
- آسپیرین: رایج ترین داروی ضد پلاکت است و پزشک دوز مناسب آن را تعیین خواهد کرد.
- کلوپیدوگرل: ممکن است به تنهایی یا همراه با آسپیرین (به مدت محدود) پس از TIA یا سکته خفیف برای کاهش خطر سکته بعدی تجویز شود.
- تیکاگلور: یک داروی ضد پلاکت دیگر است که می تواند برای پیشگیری از سکته استفاده شود.
داروهای رقیق کننده خون: این داروها با کاهش توانایی خون برای لخته شدن عمل می کنند.
- هپارین: یک رقیق کننده سریع الاثر است که معمولاً برای مدت کوتاهی در بیمارستان استفاده می شود.
- وارفارین: یک رقیق کننده با اثر آهسته تر است که می تواند برای مدت طولانی تری استفاده شود. مصرف وارفارین نیازمند نظارت دقیق پزشک و انجام منظم آزمایش های خون برای بررسی میزان رقیق شدن خون و تنظیم دوز دارو است.
- داروهای جدید رقیق کننده خون: این داروها شامل دابیگاتران، ریواروکسابان، آپیکسابان و ادوکسابان هستند. آن ها سریع تر از وارفارین عمل می کنند، معمولاً نیازی به آزمایش خون منظم ندارند و خطر عوارض خونریزی کمتری نسبت به وارفارین دارند. این داروها اغلب برای پیشگیری از سکته در افرادی که در معرض خطر بیشتری هستند، تجویز می شوند.
تشخیص سکته مغزی
تشخیص سریع نوع سکته مغزی پس از ورود بیمار به بیمارستان بسیار حیاتی است. تیم اورژانس تلاش می کند تا با استفاده از روش های مختلف، نوع سکته (ایسکمیک یا هموراژیک) را تشخیص دهد و سایر علل احتمالی علائم را رد کند.
آزمایش های تشخیصی سکته مغزی:
- معاینه جسمی و عصبی: پزشک علائم حیاتی از جمله ضربان قلب و فشار خون را بررسی می کند. معاینه عصبی به ارزیابی تأثیر احتمالی سکته بر سیستم عصبی می پردازد و شامل بررسی مواردی مانند رفلکس ها، قدرت عضلانی، هماهنگی، حس و بینایی است.
- آزمایش های خون: ممکن است آزمایش هایی برای بررسی سرعت لخته شدن خون، سطح قند خون و وجود عفونت انجام شود.
- سی تی اسکن (CT scan): این روش تصویربرداری از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر دقیق از مغز استفاده می کند و می تواند خونریزی، سکته ایسکمیک، تومور یا سایر شرایط را نشان دهد. در برخی موارد، ماده حاجب به خون تزریق می شود تا عروق خونی در گردن و مغز با جزئیات بیشتری دیده شوند (سی تی آنژیوگرافی).
- ام آر آی (MRI): این روش از امواج رادیویی قوی و میدان مغناطیسی برای ایجاد تصاویر دقیق از مغز استفاده می کند و می تواند بافت مغزی آسیب دیده ناشی از سکته ایسکمیک و خونریزی های مغزی را تشخیص دهد. مشابه سی تی اسکن، در برخی موارد ماده حاجب تزریق می شود تا شریان ها و وریدها و جریان خون مشخص شوند (آنژیوگرافی ام آر آی یا ونوگرافی ام آر آی).
- سونوگرافی کاروتید: این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از داخل شریان های کاروتید در گردن استفاده می کند و می تواند تجمع پلاک و جریان خون در این شریان ها را نشان دهد.
- آنژیوگرام مغزی: این آزمایش کمتر رایج، اما بسیار دقیق است و تصویری از شریان های مغز و گردن ارائه می دهد. یک لوله نازک و انعطاف پذیر (کاتتر) از طریق یک برش کوچک (معمولاً در کشاله ران) وارد شده و از طریق شریان های اصلی به شریان کاروتید یا مهره ای در گردن هدایت می شود. سپس ماده حاجب به عروق خونی تزریق می شود تا شریان ها در تصاویر اشعه ایکس قابل مشاهده شوند.
- اکوکاردیوگرام: این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر دقیق از قلب استفاده می کند و می تواند منبع لخته های خونی در قلب که ممکن است به مغز منتقل شده و باعث سکته شده باشند را شناسایی کند.
درمان سکته مغزی
درمان فوری سکته مغزی بستگی به نوع آن دارد: سکته ایسکمیک (ناشی از انسداد یا باریک شدن عروق) یا سکته هموراژیک (ناشی از خونریزی در مغز).
درمان سکته ایسکمیک
هدف اصلی در درمان سکته ایسکمیک، بازگرداندن سریع جریان خون به مغز است. این کار با روش های زیر انجام می شود:
داروهای وریدی (تجزیه کننده لخته خون): این دارو باید تا 4.5 ساعت از شروع علائم سکته تجویز شود. هرچه زودتر دارو داده شود، احتمال بهبود و کاهش عوارض ناشی از سکته بیشتر است. استاندارد طلایی برای این منظور، فعال ساز پلاسمینوژن بافتی (tissue plasminogen activator - tPA) است که دو نوع رایج آن آلتپلاز و تنکتپلاز هستند. tPA معمولاً از طریق ورید در دست طی سه ساعت اول تزریق می شود و در برخی موارد تا 4.5 ساعت بعد از شروع علائم نیز قابل استفاده است. این دارو با حل کردن لخته خون، جریان خون را برقرار کرده و می تواند به بهبودی بیمار کمک کند. پزشک متخصص با در نظر گرفتن خطرات احتمالی مانند خونریزی مغزی، تصمیم می گیرد که آیا tPA برای بیمار مناسب است یا خیر.
روش های اندوواسکولار: در برخی موارد، پزشکان سکته های ایسکمیک را مستقیماً در داخل رگ خونی مسدود شده درمان می کنند. این روش ها که باید در اسرع وقت انجام شوند، می توانند بهبود قابل توجهی در وضعیت بیمار ایجاد کرده و ناتوانی پس از سکته را کاهش دهند:
- انتقال داروها مستقیماً به مغز: در این روش، یک لوله نازک و بلند به نام کاتتر از طریق شریان در ناحیه کشاله ران وارد شده و به سمت مغز هدایت می شود تا tPA مستقیماً در محل سکته تزریق شود. بازه زمانی برای این درمان کمی طولانی تر از tPA تزریقی است، اما همچنان محدود است.
- برداشتن لخته با کمک استنت ریتریور (Stent Retriever): یک دستگاه متصل به کاتتر می تواند لخته خون را مستقیماً از رگ مسدود شده در مغز خارج کند. این روش به ویژه برای لخته های بزرگ که به طور کامل با tPA حل نمی شوند، مؤثر است و معمولاً همراه با tPA تزریقی انجام می شود. پیشرفت های جدید در فناوری های تصویربرداری پرفیوژن با سی تی یا ام آرآی به پزشکان کمک می کند تا تشخیص دهند کدام بیماران از این روش های اندوواسکولار سود خواهند برد.
سایر روش ها
پزشک ممکن است برای باز کردن شریان های باریک شده ناشی از پلاک، روش هایی را توصیه کند که برای کاهش خطر سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) انجام می شوند:
- اندارتریکتومی کاروتید: در این جراحی، پلاک مسدودکننده از شریان های کاروتید (واقع در دو طرف گردن که خون را به مغز می رسانند) برداشته می شود و خطر سکته ایسکمیک کاهش می یابد. این جراحی با خطراتی نیز همراه است، به ویژه برای افراد دارای بیماری قلبی یا سایر مشکلات پزشکی.
- آنژیوپلاستی و استنت ها: در این روش، جراح کاتتر را از طریق شریان در کشاله ران به شریان های کاروتید هدایت می کند. سپس یک بالن برای گشاد کردن شریان باریک شده باد می شود و پس از آن، یک استنت (لوله توری کوچک) برای حمایت از شریان باز شده در محل قرار داده می شود.
درمان سکته هموراژیک
درمان اورژانسی سکته هموراژیک بر کنترل خونریزی و کاهش فشار ناشی از خون اضافی در مغز متمرکز است:
اقدامات اضطراری
در صورت مصرف داروهای رقیق کننده خون برای پیشگیری از لخته شدن خون، ممکن است لازم باشد درمانی برای مقابله با عوارض این داروها مصرف شود. این درمان ها شامل داروها یا انتقال محصولات خونی است. همچنین، گاهی داروهایی برای کاهش فشار داخل مغز، پایین آوردن فشار خون، جلوگیری از اسپاسم عروق خونی و پیشگیری از تشنج تجویز می شوند.
جراحی
در صورتی که ناحیه خونریزی در مغز بزرگ باشد، ممکن است برای تخلیه خون و کاهش فشار بر روی بافت مغز، جراحی ضروری شود. همچنین، جراحی می تواند برای ترمیم آسیب های عروق خونی که منجر به سکته هموراژیک شده اند، مورد استفاده قرار گیرد.
پزشک متخصص ممکن است یکی از روش های جراحی زیر را در صورتی که آنوریسم، ناهنجاری شریانی-وریدی (AVM) یا سایر مشکلات عروق خونی عامل سکته باشند، توصیه کند:
- جراحی کلیپینگ (Clipping): در این روش، جراح یک گیره کوچک فلزی را در قاعده آنوریسم (برآمدگی در نقطه ضعیف دیواره عروق خونی) قرار می دهد تا جریان خون به آن متوقف شود. این کار از پاره شدن مجدد آنوریسم و خونریزی جلوگیری می کند.
- کویلینگ (Coiling) یا امبولیزاسیون اندوواسکولار: در این روش، کاتتر از طریق شریان (معمولاً در کشاله ران) وارد شده و به مغز هدایت می شود. با استفاده از کاتتر، جراح کویل های کوچک فلزی را در داخل آنوریسم قرار می دهد تا آن را پر کند. این کار باعث مسدود شدن جریان خون به داخل آنوریسم و تشکیل لخته خون در آن می شود.
- جراحی برای برداشتن ناهنجاری شریانی-وریدی (AVM): جراحان می توانند AVMهای کوچک تر را که در نواحی قابل دسترس تر مغز قرار دارند، با جراحی بردارند. این کار احتمال پارگی عروق و خطر سکته هموراژیک را از بین می برد. با این حال، برداشتن AVMهای واقع در شریان های عمیق مغز یا AVMهای بزرگ همیشه امکان پذیر نیست، به خصوص اگر این کار بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد.
- استریوتاکتیک رادیوسرجری: در این روش غیرتهاجمی، از چندین پرتو تابش متمرکز و قوی برای ترمیم ناهنجاری های عروق خونی استفاده می شود. این روش نسبت به جراحی سنتی تهاجم کمتری دارد.
بازیابی و توانبخشی پس از سکته مغزی
پس از درمان اورژانسی، بیمار حداقل به مدت یک روز به دقت تحت نظر قرار می گیرد. پس از آن، تمرکز درمان بر کمک به بیمار برای بازیابی هرچه بیشتر عملکرد از دست رفته و بازگشت به زندگی مستقل است. میزان تأثیر سکته مغزی به ناحیه آسیب دیده مغز و میزان آسیب بافتی بستگی دارد.
سکته در سمت راست مغز ممکن است باعث مشکلات حرکتی و حسی در سمت چپ بدن شود، در حالی که سکته در سمت چپ مغز می تواند مشکلات مشابهی در سمت راست بدن ایجاد کند. آسیب به سمت چپ مغز همچنین ممکن است منجر به اختلالات گفتاری و زبانی شود.
بسیاری از افراد پس از سکته مغزی به برنامه های توانبخشی نیاز دارند. متخصصان توانبخشی یک برنامه درمانی متناسب با سن، وضعیت سلامت کلی و میزان ناتوانی ناشی از سکته برای بیمار طراحی می کنند. سبک زندگی، علایق، اولویت ها و میزان حمایت خانواده و مراقبین نیز در این برنامه در نظر گرفته می شود.
توانبخشی ممکن است قبل از ترخیص بیمار از بیمارستان آغاز شود و پس از آن در واحد توانبخشی همان بیمارستان، یک مرکز توانبخشی دیگر، یک مرکز مراقبت سرپایی یا در منزل ادامه یابد.
روند بهبودی پس از سکته مغزی در هر فرد متفاوت است. تیم توانبخشی بسته به نیازهای بیمار می تواند شامل متخصصان زیر باشد:
- متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)
- متخصص طب فیزیکی و توانبخشی
- پرستار توانبخشی
- کارشناس تغذیه
- فیزیوتراپیست
- کاردرمانگر (تراپیست شغلی)
- گفتاردرمانگر
- مددکار اجتماعی
- روانشناس یا روانپزشک
- مشاور مذهبی
نتایج درمان
یکی از راه های ارزیابی کیفیت درمان و مراقبت از بیماران مبتلا به سکته مغزی، بررسی درصد بیمارانی است که مراقبت های مناسب و به موقع دریافت می کنند.
درمان و حمایت
سکته مغزی یک رویداد دگرگون کننده زندگی است که می تواند علاوه بر عملکرد جسمی، بر وضعیت احساسی فرد نیز تأثیر بگذارد. بسیاری از افراد پس از سکته دچار احساس ناامیدی، افسردگی، تغییرات خلقی و کاهش میل جنسی می شوند.
حفظ عزت نفس، ارتباط با دیگران و حفظ علاقه به زندگی، بخش های حیاتی فرآیند بهبودی هستند. اقدامات زیر می توانند در این شرایط به افراد کمک کنند:
- با خودتان مهربان باشید: بهبودی جسمی و احساسی نیازمند تلاش و زمان است. پیشرفت های کوچک خود را جشن بگیرید و به خودتان اجازه استراحت بدهید.
- به گروه های حمایتی بپیوندید: ملاقات با افرادی که در حال گذراندن دوران نقاهت پس از سکته هستند، فرصتی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات، تبادل اطلاعات و ایجاد دوستی های جدید فراهم می کند.
- نیازهای خود را با دوستان و خانواده در میان بگذارید: عزیزان شما ممکن است تمایل به کمک داشته باشند اما ندانند چگونه. به آن ها بگویید چه نوع حمایتی نیاز دارید، خواه آوردن غذا، همراهی در وعده های غذایی و گفتگو، یا شرکت در فعالیت های اجتماعی یا مذهبی.
چالش های ارتباطی
صحبت کردن و برقراری ارتباط پس از سکته مغزی می تواند دشوار باشد. نکات زیر می توانند به بیماران و مراقبین در مواجهه با این چالش ها کمک کنند:
- تمرین کنید: سعی کنید حداقل یک بار در روز مکالمه داشته باشید. این کار به یافتن مؤثرترین روش های ارتباطی و بازیابی اعتماد به نفس کمک می کند.
- آرام باشید و زمان بگذارید: صحبت کردن در یک محیط آرام و بدون فشار آسان تر و لذت بخش تر است. برخی افراد زمان صرف وعده های غذایی را برای گفتگو مناسب می دانند.
- به روش خودتان ارتباط برقرار کنید: در دوران بهبودی، ممکن است لازم باشد از کلمات کمتری استفاده کنید و به حرکات بدنی و لحن صدای خود برای انتقال پیام تکیه کنید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
تشخیص سکته مغزی معمولاً در بیمارستان و به صورت اورژانسی انجام می شود. درمان فوری در این شرایط بر کاهش آسیب مغزی متمرکز است. اگر نگران خطر بروز سکته مغزی هستید و می خواهید در مورد آن با پزشک خود صحبت کنید، می توانید در ملاقات بعدی این موضوع را مطرح نمایید.
انتظار از پزشک
در بخش اورژانس، احتمالاً با پزشک متخصص اورژانس یا متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) ملاقات خواهید کرد. پرستاران و تکنسین های پزشکی نیز در مراقبت و درمان شما مشارکت خواهند داشت. اولویت اصلی تیم اورژانس، تثبیت علائم حیاتی و وضعیت کلی پزشکی شما و سپس تشخیص نوع و علت سکته و تعیین درمان مناسب است.
اگر برای مشاوره در مورد خطر سکته مغزی در یک ملاقات برنامه ریزی شده به پزشک مراجعه می کنید، پزشک عوامل خطر شما برای سکته و بیماری قلبی را ارزیابی خواهد کرد و نکاتی را در مورد کاهش این خطر ارائه می دهد. این می تواند شامل راهکارهای تغییر سبک زندگی، ترک سیگار یا عدم مصرف مواد مخدر باشد. همچنین پزشک ممکن است نیاز شما به داروهایی برای کنترل فشار خون بالا، کلسترول و سایر عوامل خطر سکته را بررسی کند.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.