آمبولی ریوی، انسداد ناگهانی یک یا چند شریان ریوی توسط لخته خون یا مواد دیگر است که یک وضعیت پزشکی جدی و خطرناک تلقی می شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز آمبولی ریوی، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
آمبولی ریوی چیست؟
آمبولی ریوی زمانی اتفاق می افتد که یک یا چند شریان ریوی در داخل ریه ها مسدود شوند. در بیشتر موارد، این انسداد ناشی از لخته های خونی است که از رگ های عمقی پاها (ترومبوز ورید عمقی - DVT) یا در موارد معدودی از سایر قسمت های بدن به ریه ها منتقل می شوند.
از آنجایی که لخته های خون می توانند جریان خون به ریه ها را مسدود کنند، آمبولی ریوی یک وضعیت بسیار خطرناک است. با این حال، درمان فوری به طور چشمگیری خطر مرگ را کاهش می دهد. اقداماتی برای جلوگیری از لخته شدن خون در پاها می تواند به پیشگیری از آمبولی ریوی کمک کند.
علائم آمبولی ریوی
علائم آمبولی ریوی بسته به عوامل مختلفی از جمله میزان درگیری ریه، اندازه لخته ها و وجود یا عدم وجود بیماری های زمینه ای قلبی یا ریوی متفاوت است.
علائم و نشانه های رایج آمبولی ریوی عبارتند از:
- تنگی نفس: که معمولاً به طور ناگهانی ظاهر شده و در هنگام فعالیت بدنی تشدید می شود.
- درد قفسه سینه: که ممکن است شبیه به حمله قلبی باشد و اغلب هنگام نفس کشیدن عمیق، سرفه کردن یا خم شدن احساس می شود و می تواند تنفس عمیق را برای فرد دشوار کند.
- سرفه: که ممکن است همراه با خلط خونی باشد.
سایر علائم و نشانه هایی که ممکن است همراه با آمبولی ریوی ایجاد شوند عبارتند از:
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- سبکی سر یا سرگیجه
- تعریق بیش از حد
- تب
- درد یا تورم در پا یا هر دو پا، که معمولاً در عضله ساق پا به دلیل ترومبوز ورید عمقی رخ می دهد.
- سرد و مرطوب شدن پوست و تغییر رنگ آن به آبی یا خاکستری (سیانوز)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
آمبولی ریوی می تواند یک وضعیت اورژانسی و تهدید کننده زندگی باشد. در صورت تجربه تنگی نفس ناگهانی، درد قفسه سینه یا سرفه همراه با خلط خونی، فوراً به دنبال کمک پزشکی اورژانسی باشید.
علل ابتلا به آمبولی ریوی
آمبولی ریوی زمانی رخ می دهد که توده ای از مواد، که اغلب لخته های خون هستند، در یکی از شریان های ریه گیر می کنند. این لخته ها معمولاً از رگ های خونی پاها در طی وضعیتی به نام ترومبوز ورید عمقی (DVT) به ریه ها منتقل می شوند.
در بسیاری از موارد، چندین لخته خون می توانند باعث آمبولی ریوی شوند. هنگامی که یک لخته خون در یک شریان ریوی قرار می گیرد، جریان خون به بخشی از ریه که توسط آن شریان تغذیه می شود، مسدود می شود. این امر می تواند منجر به آسیب دیدن آن ناحیه از ریه (انفارکت ریوی) شود و رساندن اکسیژن به سایر قسمت های بدن را دشوار کند.
گاهی اوقات، انسداد در شریان های ریوی ناشی از مواد دیگری غیر از لخته های خون است. این مواد می توانند شامل موارد زیر باشند:
- چربی ناشی از مغز استخوان یا استخوان های بلند شکسته شده
- بخشی از یک تومور
- حباب های هوا
عوامل خطرساز(ریسک فاکتورها)
اگرچه لخته خون و آمبولی ریوی متعاقب آن می تواند در هر فردی ایجاد شود، اما برخی عوامل مشخص می توانند خطر ابتلا به این عارضه را افزایش دهند.
بیماری ها و درمان ها:
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده در گذشته دچار آمبولی ریوی یا لخته های خون وریدی بوده باشد، خطر ابتلا در سایر اعضای خانواده بیشتر است.
- بیماری های قلبی: بیماری های قلبی و عروقی، مانند نارسایی قلبی، خطر تشکیل لخته خون را افزایش می دهند.
- سرطان: برخی از سرطان ها، به ویژه سرطان مغز، تخمدان، پانکراس، کولون، معده، ریه، کلیه و سرطان های متاستاتیک، خطر لخته شدن خون را افزایش می دهند. شیمی درمانی نیز می تواند این خطر را بیشتر کند. زنانی که سابقه شخصی یا خانوادگی سرطان پستان دارند و در حال مصرف تاموکسیفن یا رالوکسیفن هستند نیز بیشتر در معرض تشکیل لخته های خونی قرار دارند.
- جراحی: عمل های جراحی، به ویژه جراحی های بزرگ مانند تعویض مفاصل، یکی از علل اصلی ایجاد لخته های خونی هستند. به همین دلیل، پیش و پس از جراحی های سنگین، داروهایی برای پیشگیری از لخته شدن خون به بیماران داده می شود.
- بیماری های موثر بر لخته شدن خون: برخی از بیماری های ژنتیکی که بر خون تأثیر می گذارند، آن را مستعد لخته شدن می کنند. همچنین سایر بیماری ها مانند بیماری های کلیوی نیز می توانند باعث ایجاد لخته خون شوند.
- بیماری کووید-۱۹: افرادی که علائم شدید کووید-۱۹ را دارند نیز در معرض خطر ابتلا به آمبولی ریوی قرار دارند.
بی تحرکی طولانی مدت:
لخته های خون می توانند در طول دوره های بی تحرکی و عدم فعالیت نیز تشکیل شوند.
- بستری شدن: ماندن طولانی مدت در رختخواب پس از جراحی، حمله قلبی، شکستگی پا، ضربه یا هر بیماری جدی، خطر لخته شدن خون را افزایش می دهد. هنگامی که اندام تحتانی برای مدت طولانی افقی بماند، جریان خون وریدی کند شده و خون در پاها جمع می شود که همین اتفاق گاهی اوقات منجر به ایجاد لخته های خونی می شود.
- سفرهای طولانی: نشستن در یک وضعیت کم جا و تنگ مانند صندلی های هواپیما یا ماشین برای مدت طولانی، باعث کاهش جریان خون در پاها و در نتیجه افزایش خطر ایجاد لخته خون می شود.
سایر عوامل خطرساز آمبولی ریوی
- سیگار کشیدن: به دلایل نامشخص، تنباکو زمینه را برای تشکیل لخته خون فراهم می کند، به ویژه اگر با سایر عوامل خطرساز ترکیب شود.
- اضافه وزن: اضافه وزن خطر ایجاد لخته های خون را افزایش می دهد، به خصوص اگر با سایر عوامل خطرساز همراه باشد.
- مصرف مکمل های استروژن: استروژن موجود در قرص های ضدبارداری و درمان جایگزینی هورمون، به ویژه اگر همراه با سیگار کشیدن یا اضافه وزن باشد، خطر ایجاد لخته های خونی را افزایش می دهد.
- بارداری: وزن جنین به سیاهرگ های لگن فشار وارد می کند و موجب کند شدن بازگشت خون از پاها می شود. لخته ها در صورت کند شدن جریان خون یا تجمع آن، سریع تر تشکیل می شوند.
عوارض بیماری
حدود یک سوم از افراد مبتلا به آمبولی ریوی تشخیص داده نشده و درمان نشده جان خود را از دست می دهند، اما تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری به طور چشمگیری میزان مرگ و میر را کاهش می دهد.
آمبولی ریوی می تواند منجر به فشار خون ریوی شود، عارضه ای که در آن فشار خون در شریان های ریه و سمت راست قلب بالا می رود. هنگامی که شریان های ریوی مسدود می شوند، قلب برای پمپاژ خون از طریق این رگ ها به سایر نقاط بدن سخت تر کار می کند که موجب افزایش فشار خون و در نهایت ضعف قلب می شود.
در موارد نادر، آمبولی های کوچک به طور مکرر رخ می دهند و با گذشت زمان منجر به ایجاد نوعی فشار خون ریوی مزمن به نام فشار خون ریوی ترومبوآمبولیک مزمن (CTEPH) می شوند.
پیشگیری از بروز بیماری
جلوگیری از تشکیل لخته در رگ های عمقی پا (ترومبوز ورید عمقی) مهم ترین راه پیشگیری از آمبولی ریوی است. به همین دلیل، در بیشتر مراکز درمانی بر انجام اقداماتی برای پیشگیری از لخته شدن خون تأکید می شود. این اقدامات عبارتند از:
- داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقادها): این داروها اغلب برای افرادی که در معرض خطر لخته خون قبل یا بعد از جراحی قرار دارند و همچنین افرادی که به دلیل عوارضی مانند حمله قلبی، سکته مغزی یا سرطان در بیمارستان بستری هستند، تجویز می شوند.
- جوراب های واریس: این جوراب ها به طور مداوم و یکنواخت پاها را تحت فشار قرار می دهند و به رگ ها و ماهیچه های پا کمک می کنند تا خون را بهتر به گردش درآورند. این روش یک راه ایمن، ساده و ارزان برای جلوگیری از رکود خون در اندام تحتانی است.
- بالا بردن پاها: بالا نگه داشتن پاها تا حد امکان و به ویژه در طول شب می تواند بسیار مؤثر باشد. پاهایتان را حدود 10 تا 15 سانتی متر با کمک بالش یا تخته زیر پا بالا بیاورید.
- فعالیت فیزیکی: حرکت کردن در اسرع وقت پس از جراحی می تواند به پیشگیری از آمبولی ریوی کمک کند و به طور کلی روند بهبودی را تسریع بخشد. به همین دلیل، پرستاران معمولاً بیمار را حتی در روز جراحی، علیرغم درد در محل برش، تشویق به برخاستن و راه رفتن می کنند.
- فشرده سازی پنوماتیک: در این روش، از پابندهایی استفاده می شود که تا بالای ران یا ساق پا می آیند و به کمک هوا، هر چند دقیقه یکبار باد و سپس خالی می شوند. این کار باعث فشار به رگ های پا و بهبود جریان خون می شود.
پیشگیری هنگام سفر
خطر ایجاد لخته خون در هنگام سفر پایین است، اما در صورت طولانی شدن سفر، این خطر افزایش می یابد. اگر دچار عوامل خطرساز آمبولی ریوی هستید و در مورد مسافرت نگران هستید، با پزشک خود مشورت کنید.
پزشک ممکن است برای پیشگیری از ایجاد لخته خون در طول سفر، موارد زیر را توصیه کند:
- نوشیدن مقدار زیادی مایعات: آب بهترین مایع برای پیشگیری از کم آبی بدن است که یکی از عوامل اصلی تشکیل لخته های خونی است. از مصرف نوشیدنی های الکلی خودداری کنید زیرا باعث از دست دادن مایعات بدن می شوند.
- پرهیز از نشستن مداوم: حدود هر یک ساعت یکبار در اطراف کابین هواپیما قدم بزنید و اگر با ماشین سفر می کنید و راننده نیستید، هر چند ساعت یکبار توقف کنید و کمی راه بروید. همچنین از خم کردن بیش از حد زانوها خودداری کنید.
- حرکت دادن پاها در حالت نشسته: هر 15 تا 30 دقیقه یکبار مچ پا و زانوهای خود را خم و راست کنید.
- پوشیدن جوراب های واریس: پزشک ممکن است استفاده از این جوراب ها را توصیه کند زیرا به بهبود گردش خون در پاها کمک می کنند. این جوراب ها در انواع مختلف رنگ ها، بافت ها و مدل ها موجود هستند.
تشخیص آمبولی ریوی
تشخیص آمبولی ریوی می تواند چالش برانگیز باشد، به ویژه اگر بیمار به بیماری های زمینه ای قلبی یا ریوی دیگری نیز مبتلا باشد. به همین دلیل، پزشک سابقه پزشکی بیمار را به دقت بررسی می کند و معمولاً یک یا چند مورد از آزمایش های زیر را تجویز می کند:
آزمایش خون:
- دی-دایمر: پزشک ممکن است آزمایش خون برای اندازه گیری سطح ماده حل کننده لخته خون به نام دی-دایمر را توصیه کند. سطح بالای این ماده در خون می تواند نشان دهنده وجود لخته خون باشد، اگرچه عوامل دیگری نیز می توانند سطح آن را افزایش دهند.
- گازهای خون شریانی: این آزمایش می تواند سطح اکسیژن و کربن دی اکسید موجود در خون را اندازه گیری کند.
- بررسی اختلالات لخته شدن ژنتیکی: آزمایش خون همچنین می تواند تعیین کند که آیا بیمار به اختلال لخته شدن خون ژنتیکی مبتلا است یا خیر.
رادیوگرافی قفسه سینه: این یک آزمایش غیرتهاجمی است که تصاویری از قلب و ریه ها را نشان می دهد. اگرچه اشعه ایکس نمی تواند مستقیماً آمبولی ریوی را تشخیص دهد و ممکن است در حضور آمبولی نیز طبیعی به نظر برسد، اما می تواند به رد سایر علل علائم کمک کند.
سونوگرافی: در این روش غیرتهاجمی، که اولتراسونوگرافی داپلر نیز نامیده می شود، از امواج صوتی برای اسکن رگ های موجود در ران، زانو، ساق پا و گاهی اوقات بازوها استفاده می شود تا لخته های خون وریدی عمقی شناسایی شوند. یک دستگاه دستی به نام مبدل روی پوست حرکت داده می شود و امواج صوتی را به رگ های مورد نظر می فرستد. امواج بازتاب شده تصویری روی صفحه کامپیوتر ایجاد می کنند. عدم وجود لخته، احتمال ترومبوز ورید عمقی را کاهش می دهد و در صورت وجود لخته، درمان فوراً آغاز می شود.
سی تی آنژیوگرافی ریوی: سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس، تصاویری مقطعی از بدن تولید می کند. سی تی آنژیوگرافی ریوی تصاویری سه بعدی ایجاد می کند که می تواند ناهنجاری هایی مانند آمبولی ریوی در شریان های ریه را نشان دهد. در برخی موارد، ماده حاجب به صورت وریدی در طول سی تی اسکن تزریق می شود تا رگ های ریوی را برجسته تر و قابل مشاهده تر کند.
اسکن تهویه-پرفیوژن (V/Q Scan): این اسکن زمانی انجام می شود که به دلیل بیماری یا حساسیت، بیمار نتواند در معرض تشعشعات یا ماده حاجب سی تی اسکن قرار بگیرد. در این آزمایش، یک ماده ردیاب از طریق ورید بازو تزریق می شود. این ماده جریان خون در ریه ها (پرفیوژن) را نقشه برداری می کند و آن را با جریان هوای وارد شده به ریه ها (تهویه) مقایسه می کند. از این روش برای تشخیص مناطقی از ریه که جریان خون در آن ها مختل شده اما هوا به آن ها می رسد، که می تواند نشانه آمبولی ریوی باشد، استفاده می شود.
آنژیوگرام ریوی: این آزمایش یک تصویر واضح از جریان خون در شریان های ریوی ارائه می دهد و دقیق ترین راه تشخیص آمبولی ریوی است. با این حال، به دلیل نیاز به مهارت بالا برای انجام آن و خطر عوارض جانبی، این آزمایش تنها زمانی انجام می شود که سایر روش ها نتوانسته باشند تشخیص قطعی ارائه دهند. در آنژیوگرام ریوی، یک لوله انعطاف پذیر کوچک (کاتتر) در داخل یک ورید بزرگ (معمولاً کشاله ران) قرار داده شده و به سمت قلب و شریان های ریوی هدایت می شود. سپس یک رنگ مخصوص از طریق کاتتر تزریق می شود و همزمان با حرکت رنگ در عروق ریه، از آن با اشعه ایکس تصویربرداری می شود. این روش می تواند تغییرات فوری در ریتم قلب برخی افراد ایجاد کند و رنگ تزریق شده ممکن است در افراد با عملکرد کلیوی ضعیف، باعث آسیب کلیوی شود.
ام آر آی (MRI): ام آر آی یک تکنیک تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی، تصاویری دقیق از اندام ها و بافت های بدن ایجاد می کند. این روش معمولاً برای زنان باردار (به دلیل اجتناب از قرار گرفتن جنین در معرض اشعه) و افرادی که به دلیل استفاده از ماده حاجب در سی تی اسکن دچار آسیب کلیوی شده اند، در نظر گرفته می شود.
درمان آمبولی ریوی
هدف از درمان آمبولی ریوی جلوگیری از بزرگ شدن لخته های خون موجود و پیشگیری از تشکیل لخته های خونی جدید است. درمان فوری می تواند از بروز علائم جدی و مرگ جلوگیری کند.
داروها:
- رقیق کننده های خون (ضد انعقادها): این داروها از بزرگ شدن لخته های موجود و تشکیل لخته های جدید در حالی که بدن در تلاش برای از بین بردن لخته های فعلی است، جلوگیری می کنند. هپارین یک داروی ضد انعقاد رایج است که از طریق ورید یا زیر پوست تزریق می شود و به سرعت عمل می کند. اغلب برای چند روز همزمان با یک داروی ضد انعقاد خوراکی تجویز می شود تا زمانی که داروی خوراکی مؤثر واقع شود. داروهای ضد انعقاد خوراکی جدیدتر عملکرد سریع تری دارند و تداخلات دارویی کمتری ایجاد می کنند. مصرف خوراکی آن ها نیز یک مزیت است. با این حال، تمام داروهای ضد انعقاد خون خطر عوارض جانبی، به ویژه خونریزی را به همراه دارند.
- حل کننده های لخته خون (ترومبولیتیک ها): لخته های خون معمولاً به طور خود به خود حل می شوند، اما گاهی اوقات برای تسریع این روند، داروهای حل کننده لخته به صورت وریدی تزریق می شوند. از آنجایی که این داروها می توانند باعث خونریزی های ناگهانی و شدید شوند، معمولاً فقط در موارد تهدید کننده زندگی استفاده می شوند.
جراحی و سایر روش ها:
- برداشتن لخته (ترومبکتومی): در صورت وجود یک لخته بسیار بزرگ و خطرناک در ریه ها، پزشک ممکن است یک لوله نازک و انعطاف پذیر (کاتتر) را وارد رگ ها کرده و لخته را از آن خارج کند.
- فیلتر وریدی: در این روش، یک لوله نازک برای قرار دادن یک فیلتر در بزرگ سیاهرگ زیرین (vena cava inferior) -رگ اصلی که خون را از پاها به سمت راست قلب می برد- استفاده می شود. این فیلتر از حرکت لخته های خون به سمت ریه ها جلوگیری می کند. این روش برای افرادی که نمی توانند داروهای ضد انعقاد خون مصرف کنند یا علیرغم مصرف این داروها، همچنان لخته های خون در رگ هایشان تشکیل می شود، استفاده می شود. برخی از این فیلترها در صورت عدم نیاز، قابل برداشتن هستند.
مراقبت مداوم: از آنجایی که ممکن است فرد همچنان در معرض خطر آمبولی ریوی یا ترومبوز ورید عمقی قرار داشته باشد، ادامه درمان، مصرف منظم داروهای رقیق کننده خون و مراجعه منظم به پزشک برای چکاپ و پیشگیری ضروری است.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
آمبولی ریوی معمولاً در بیمارستان، بخش اورژانس یا مراقبت های فوری تشخیص داده و درمان می شود. اگر فکر می کنید دچار آمبولی ریوی شده اید، فوراً به دنبال کمک پزشکی اورژانسی باشید.
آنچه می توانید انجام دهید:
بهتر است فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- شرح مفصل علائم خود.
- اطلاعاتی درباره سوابق پزشکی گذشته، به ویژه جراحی ها یا بیماری هایی که منجر به بستری طولانی مدت شما در بیمارستان شده اند.
- جزئیات سفرهایی که در آن ها مجبور به نشستن طولانی مدت در ماشین یا هواپیما بوده اید.
- نام تمام داروها، ویتامین ها، محصولات گیاهی و مکمل هایی که مصرف می کنید، همراه با دوز آن ها.
- بیماری هایی که والدین یا خواهر و برادرانتان به آن ها مبتلا هستند.
- سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید.
از پزشک چه انتظاری می رود
در طول معاینه فیزیکی، پزشک معمولاً پاهای شما را برای یافتن علائم ترومبوز ورید عمقی (ناحیه ای متورم، حساس به لمس و فشار، قرمز و گرم) بررسی خواهد کرد. او همچنین ممکن است برای بررسی علائم فشار خون به صدای قلب و ریه های شما گوش دهد و انجام یک یا چند آزمایش را توصیه کند.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.