آلزایمر یک بیماری عصبی پیش رونده و جدی است که به مرور زمان منجر به تخریب سلول های مغزی می شود. این بیماری، که اصلی ترین عامل زوال عقل (دمانس) محسوب می شود، باعث اختلال تدریجی در حافظه، توانایی های شناختی و رفتارهای فرد شده و به تدریج انجام امور روزمره را برای او ناممکن می سازد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز آلزایمر، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
آلزایمر چیست؟
آلزایمر یک بیماری پیش رونده و تحلیل برنده مغز است که به تدریج باعث از بین رفتن و مرگ سلول های مغزی می شود. این بیماری شایع ترین علت دمانس یا زوال عقل به شمار می رود؛ وضعیتی که با کاهش شدید توانایی های فکری، رفتاری و مهارت های اجتماعی، عملکرد روزانه فرد را مختل می کند. معمولاً علائم اولیه آلزایمر به صورت فراموش کردن اتفاقات و گفتگوهای اخیر بروز می کند. با پیشرفت بیماری، اختلال حافظه شدیدتر شده و ناتوانی در انجام وظایف روزانه فزونی می یابد.
در حال حاضر، داروهایی که برای آلزایمر مصرف می شوند، می توانند به صورت موقت علائم را بهبود بخشیده و یا سرعت پیشرفت بیماری را کندتر کنند. گاهی اوقات، این درمان ها می توانند به افزایش توانایی فرد در انجام کارهای شخصی و حفظ استقلال نسبی کمک کنند. همچنین، برنامه ها و گروه های حمایتی متعددی برای کمک به افراد مبتلا و مراقبان آن ها وجود دارد.
متأسفانه، هیچ درمانی نمی تواند آلزایمر را به طور کامل معالجه کند یا روند تخریب سلول های مغزی را متوقف سازد. در مراحل پیشرفته این بیماری، عوارض ناشی از کاهش شدید عملکرد مغز نظیر کاهش آب بدن (دهیدراتاسیون)، سوءتغذیه و عفونت ها می توانند نهایتاً منجر به فوت شوند.
علائم آلزایمر
از دست دادن حافظه اصلی ترین و بارزترین علامت بیماری آلزایمر است. معمولاً اولین نشانه، دشواری در به خاطر آوردن وقایع و گفتگوهای اخیر است. با پیشرفت بیماری، اختلال حافظه شدیدتر شده و سایر علائم نیز ظاهر می شوند. در مراحل اولیه بیماری، ممکن است فرد مبتلا تا حدی از ناتوانی خود در یادآوری و طبقه بندی افکار آگاه باشد، اما اغلب این تغییرات بیشتر توسط اعضای خانواده یا دوستان نزدیک مشاهده می شوند.
تغییرات مغزی ناشی از بیماری آلزایمر باعث ایجاد مشکلاتی در حوزه های زیر می شود:
حافظه
فراموشی های گاه و بی گاه (مانند فراموش کردن جای کلید یا نام یک فرد) در هر انسانی کاملاً عادی است؛ اما از دست دادن حافظه در آلزایمر، مداوم بوده و به مرور پیشرفت می کند و به طور جدی بر توانایی فرد در انجام وظایف در محل کار و خانه تأثیر می گذارد. افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است:
- سؤالات یا عباراتی را دائماً تکرار کنند.
- گفتگوها، قرارهای ملاقات یا اتفاقات اخیر را فراموش کرده و دیگر آن ها را به یاد نیاورند.
- جای وسایل خود را تغییر داده و آن ها را در مکان هایی غیرمعمول قرار دهند.
- در مکان هایی که برایشان آشنا بوده است، گم شوند.
- نام اعضای خانواده و نام وسایل رایج را فراموش کنند.
- در به خاطر آوردن نام وسایل، بیان افکار یا مشارکت در مکالمات دچار مشکل شوند.
تفکر و استدلال
آلزایمر باعث دشوار شدن تفکر منطقی و تمرکز بر مفاهیم انتزاعی مانند اعداد می شود. در این حالت، انجام چند کار به طور همزمان بسیار دشوار خواهد بود؛ مدیریت امور مالی، استفاده از دسته چک، یا پرداخت به موقع صورت حساب ها به چالش کشیده می شود. این دشواری ها می توانند به مرور باعث ناتوانی کامل در شناخت و کار با اعداد شوند.
قضاوت و تصمیم گیری
قدرت تصمیم گیری و قضاوت منطقی در موقعیت های روزمره، کاهش می یابد. به عنوان مثال، ممکن است فرد در موقعیت های اجتماعی رفتارهای غیرمعمولی از خود نشان دهد، یا لباس هایی بپوشد که مناسب شرایط آب و هوایی نباشد. حتی ممکن است در نشان دادن واکنش مؤثر به مشکلات روزمره مانند سوختن غذا یا اتفاقات غیرمنتظره در رانندگی، دچار اختلال شود.
برنامه ریزی و انجام وظایف معمول
با پیشرفت بیماری، انجام فعالیت های روزمره که نیاز به دنبال کردن گام به گام دارند مانند پخت غذا، مدیریت امور منزل، یا حتی یک بازی مورد علاقه به تدریج تحت تأثیر این بیماری قرار می گیرد. در نهایت، ممکن است افراد مبتلا فراموش کنند که چگونه کارهایی مانند لباس پوشیدن و حمام کردن را انجام دهند.
تغییرات رفتاری و شخصیتی
تغییراتی که در مغز به علت آلزایمر رخ می دهد، می تواند بر خلق وخو و رفتار فرد تأثیر بگذارد. این مشکلات رفتاری و شخصیتی عبارتند از:
- افسردگی
- بی عاطفگی و بی تفاوتی
- انزوای اجتماعی
- نوسانات خلقی شدید
- بی اعتمادی به دیگران
- تحریک پذیری و عصبی شدن
- تغییرات در عادت خواب (اختلال در چرخه خواب و بیداری)
- سرگردانی و قدم زدن بی هدف (مخصوصاً در شب)
- از بین رفتن قدرت مهار رفتار و کلام (گفتن یا انجام کارهایی که در حالت عادی غیرقابل قبول است)
- توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند)، مانند گمان به دزدیده شدن وسایل.
مهارت های حفظ شده
نکته قابل توجه این است که بسیاری از مهارت ها در طولانی مدت، حتی با پیشرفت بیماری آلزایمر، نیز باقی می مانند. این مهارت ها می توانند شامل خواندن و گوش دادن به کتاب ها، تعریف داستان ها یا خاطرات قدیمی، آواز خواندن، گوش دادن به موسیقی، رقصیدن، نقاشی یا ساخت کاردستی باشد. این مهارت ها ممکن است برای مدت طولانی تری حفظ شوند، چرا که توسط بخش هایی از مغز کنترل می شوند که در مراحل بعدی بیماری تحت تأثیر قرار می گیرند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
کاهش حافظه یا بروز سایر علائم زوال عقل می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله برخی شرایط قابل درمان. اگر شما یا اطرافیانتان نگران کاهش قدرت حافظه یا توانایی تفکر خود هستید، برای تشخیص و ارزیابی دقیق وضعیت حتماً به پزشک مراجعه کنید.
اگر نگران اختلال حافظه و تفکر در یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود هستید، او را تشویق کنید که همراه با شما به پزشک مراجعه کند تا ارزیابی لازم صورت گیرد.
علل ابتلا به آلزایمر
دانشمندان بر این باورند که در اکثر موارد، بیماری آلزایمر در نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، سبک زندگی و عوامل محیطی ایجاد می شود که به مرور زمان بر روی مغز اثر می گذارند.
در کمتر از ۱% موارد، آلزایمر به علت تغییرات ژنتیکی خاص و نادر ایجاد می شود که در این حالت، فردی که این ژن را به ارث برده، تقریباً به طور قطع به آلزایمر دچار خواهد شد. این اتفاق نادر معمولاً باعث بروز بیماری در سنین میانسالی می شود.
دلیل اصلی آلزایمر هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما مطالعات نشان می دهند که تجمع غیرطبیعی پروتئین ها در مغز نقش کلیدی ایفا می کند. این پروتئین ها برای سلول های مغزی مشکل ساز شده، عملکرد آن ها را مختل می کنند و باعث آزاد شدن مواد سمی می شوند. در نتیجه، نورون ها (سلول های عصبی) آسیب می بینند، ارتباطشان را با یکدیگر از دست داده و در نهایت از بین می روند. آسیب معمولاً از مناطق کنترل کننده حافظه شروع می شود، اما این فرآیند تخریبی سال ها قبل از بروز اولین علائم بالینی در حال شکل گیری است. با پیشرفت بیماری، از دست دادن سلول های عصبی به میزان قابل پیش بینی به مناطق دیگر مغز نیز می رسد و در موارد حاد، مغز کوچک می شود.
دانشمندان در حال مطالعه بر روی نقش دو پروتئین کلیدی در این فرآیند هستند:
- پلاک های آمیلوئید: بتا آمیلوئید، باقی مانده ای از یک پروتئین بزرگ تر است. به نظر می رسد تجمع این تکه های باقی مانده می تواند اثرات منفی بر روی نورون ها گذاشته و ارتباط سلول ها با یکدیگر را مختل کند. این تجمع پروتئینی، پلاک آمیلوئید نام دارد که سایر باقی مانده های سلولی را نیز در بر می گیرد.
- توده های نوروفیبریلار (Tau Tangles): پروتئین تاو نقش مهمی در حفظ نظم درون سلولی و انتقال مواد غذایی و سایر مواد ضروری به درون سلول ایفا می کند. در بیماری آلزایمر، این پروتئین ها تغییر شکل داده و به صورت توده های نوروفیبریلاری تجمع پیدا می کنند. این توده ها می توانند سیستم حمل و نقل مواد غذایی در سلول را مختل کرده و برای سلول ها سمی باشند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
برخی عوامل می توانند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهند:
- سن: افزایش سن یکی از اصلی ترین عوامل خطرساز این بیماری است. با اینکه آلزایمر بخشی طبیعی از روند پیری نیست، اما با بالا رفتن سن، احتمال بروز آن نیز به طور چشمگیری افزایش پیدا می کند. برای مثال، مطالعات نشان داده اند که شیوع بیماری در افراد بالای ۸۵ سال به مراتب بیشتر از افراد ۶۵ تا ۷۴ سال است.
- سابقه خانوادگی و ژنتیک: اگر یکی از بستگان درجه یک شما (پدر، مادر، خواهر یا برادر) به این بیماری مبتلا باشند، خطر ابتلای شما به آلزایمر تا حدودی افزایش می یابد. بیشتر مکانیسم های ژنتیکی آلزایمر خانوادگی هنوز کاملاً توضیح داده نشده اند، چرا که عوامل ژنتیکی پیچیدگی های خاص خود را دارند. یکی از فاکتورهای ژنتیکی شناخته شده، نوع خاصی از ژن آپولیپوپروتئین E (APOE) است. ژن APOE e4 خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش می دهد، اما همه افرادی که این ژن را دارند، لزوماً به بیماری مبتلا نمی شوند. همچنین، دانشمندان تغییرات نادری (جهش) را در سه ژن شناسایی کرده اند که به طور قطع باعث می شوند فردی که یکی از آن ها را به ارث برده است، به آلزایمر مبتلا شود. اما این جهش ها کمتر از ۱ درصد از کل موارد ابتلا به بیماری آلزایمر را تشکیل می دهند.
- سندروم داون: بسیاری از افراد مبتلا به سندروم داون، به بیماری آلزایمر نیز مبتلا می شوند. این امر احتمالاً به دلیل داشتن سه نسخه از کروموزوم ۲۱ و متعاقباً سه نسخه از ژن پروتئینی است که منجر به ایجاد بتا آمیلوئید می شود. در افراد دچار سندروم داون، علائم و نشانه های آلزایمر معمولاً ۱۰ تا ۲۰ سال زودتر از سایر افراد بروز می کند.
- جنسیت: تفاوت معنی داری در ابتلا به آلزایمر بین مردان و زنان وجود ندارد. اما به طور کلی، تعداد زنان مبتلا به این بیماری بیشتر است، چرا که زنان عموماً طول عمر بیشتری نسبت به مردان دارند.
- اختلال شناختی خفیف (MCI): اختلال شناختی خفیف، به کاهش نامتناسب حافظه یا سایر مهارت های تفکر نسبت به سن افراد اطلاق می شود، اما این اختلال مانع عملکرد فرد در محیط های اجتماعی یا کاری نمی شود. خطر ابتلا به زوال عقل (دمانس) در افراد دچار اختلال شناختی خفیف (MCI) به طور قابل توجهی بیشتر است. اولین نقصان ناشی از MCI غالباً اختلال حافظه است و ممکن است این وضعیت بعدها پیشرفت کرده و منجر به زوال عقل ناشی از آلزایمر شود. تشخیص به موقع MCI، فرصتی را برای فرد فراهم می کند تا روی تغییر سبک زندگی خود به سمت زندگی سالم تر تمرکز کرده و راهکارهایی را برای جبران کاهش حافظه در پیش گیرد، در کنار همه این ها، برای بررسی و ارزیابی منظم علائم بیماری به طور دوره ای به پزشک مراجعه کند.
- سابقه ضربه شدید به سر: افرادی که سابقاً ضربه شدیدی به سرشان وارد شده است، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری آلزایمر قرار دارند.
- الگوی ضعیف خواب: تحقیقات نشان داده اند که رویه نامناسب خواب، مانند مشکل در به خواب رفتن یا حفظ روند خواب، با افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر مرتبط است.
- سبک زندگی و سلامت قلب: تحقیقات متعددی نشان داده اند که همان عوامل خطرساز بیماری های قلبی-عروقی می توانند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را نیز افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
- عدم تحرک
- چاقی
- سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- عدم کنترل و مدیریت دیابت نوع دو
همه این عوامل قابل اصلاح هستند. بنابراین، تغییر عادات زندگی و اتخاذ یک سبک زندگی سالم می تواند تا حدودی خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد. به عنوان مثال، ورزش منظم و یک رژیم غذایی سالم، کم چرب و سرشار از میوه و سبزیجات از عوامل کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر به شمار می روند.
- آموزش و یادگیری مادام العمر و تعامل اجتماعی: مطالعات نشان می دهد که بین فعالیت های تحریک کننده ذهنی و اجتماعی و کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر ارتباط وجود دارد. به نظر می رسد سطح پایین تحصیلات کمتر از تحصیلات دبیرستان یک عامل خطرساز برای بیماری آلزایمر است.
عوارض بیماری
از دست دادن حافظه و قدرت تکلم، اختلال در قضاوت و سایر تغییرات شناختی ناشی از آلزایمر، می تواند باعث پیچیده تر شدن درمان سایر بیماری ها و مشکلات سلامتی فرد شود. ممکن است فرد مبتلا به آلزایمر نتواند:
- دردی که تجربه می کند را اطلاع دهد (به عنوان مثال، دندان درد).
- علائم بیماری های دیگر را بیان کند.
- برنامه درمانی تجویز شده را به درستی دنبال کند.
- متوجه عوارض جانبی دارو شده یا آن ها را توصیف کند.
با پیشرفت بیماری به مراحل پایانی، تغییرات مغزی بر روی عملکردهای حیاتی بدن مانند بلع، حفظ تعادل و کنترل روده و مثانه (بی اختیاری ادرار و مدفوع) اثر می گذارد. این مشکلات می توانند فرد را در برابر سایر مسائل سلامتی آسیب پذیر کنند، از جمله:
- ورود غذا یا مایعات به داخل ریه ها (آسپیراسیون)، که می تواند منجر به عفونت شود.
- ذات الریه و سایر عفونت ها (به دلیل ضعف سیستم ایمنی و بی تحرکی).
- سقوط و افتادن که منجر به شکستگی های استخوانی می شود.
- زخم بستر (به دلیل بی تحرکی طولانی مدت).
- سوءتغذیه یا کاهش آب بدن (دهیدراسیون).
پیشگیری از بروز بیماری
آلزایمر یک بیماری نیست که بتوان به طور کامل از آن پیشگیری کرد. با این حال، می توانیم عوامل خطرساز خاصی را که در ایجاد آن نقش دارند، کاهش دهیم. شواهد علمی نشان می دهد که تغییرات مثبت در رژیم غذایی، ورزش و عادات شخصی همانند اقداماتی که برای کاهش خطر بیماری های قلبی-عروقی توصیه می شود می توانند خطر ابتلا به آلزایمر و سایر اختلالات دمانس (زوال عقل) را کاهش دهند.
راهکارهای تغییر سبک زندگی که می توانند خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهند عبارتند از:
- ورزش منظم: فعالیت بدنی مستمر به سلامت مغز کمک می کند.
- رژیم غذایی سالم: مصرف بیشتر محصولات تازه، استفاده از روغن های سالم (مانند روغن زیتون) و کاهش چربی های اشباع شده.
- مدیریت بیماری های مزمن: پیروی از دستورالعمل های درمانی برای کنترل فشار خون بالا، دیابت و کلسترول بالا.
- ترک سیگار: سیگار کشیدن یک عامل خطرساز مهم برای بیماری های مختلف از جمله آلزایمر است.
علاوه بر این، مطالعات نشان می دهند که حفظ مهارت های فکری و کاهش خطر ابتلا به آلزایمر با شرکت در فعالیت هایی که نیاز به تحریک ذهنی و تعامل اجتماعی دارند، ارتباط دارد. این فعالیت ها شامل شرکت در رویدادهای اجتماعی، مطالعه، رقص، انجام بازی های رومیزی، خلق آثار هنری، نواختن ساز و سایر فعالیت های مشابه است.
تشخیص آلزایمر
تشخیص آلزایمر فرآیندی جامع است که شامل چندین مرحله می شود. یکی از روش های اصلی ارزیابی، گفت وگو با بیمار در مورد علائمش است. این اطلاعات با جزئیاتی که یکی از اعضای نزدیک خانواده یا دوست در مورد علائم و تأثیر آن ها بر زندگی روزمره بیمار ارائه می دهد، تکمیل می شود.
علاوه بر این، تشخیص بیماری آلزایمر بر اساس آزمایش های بالینی است که پزشک برای ارزیابی حافظه و سایر مهارت های فکری بیمار انجام می دهد. آزمایش های آزمایشگاهی و تصویربرداری نیز می توانند به رد کردن سایر دلایل احتمالی بروز علائم (مانند اختلال تیروئید یا کمبود ویتامین) کمک کرده و به پزشک در تشخیص دقیق تر بیماری ایجادکننده علائم دمانس یاری رسانند.
نکته مهم این است که تشخیص قطعی بیماری آلزایمر معمولاً تنها پس از مرگ فرد میسر است. در این مرحله، با معاینه میکروسکوپی مغز، وجود و ماهیت پلاک های آمیلوئید و توده های نوروفیبریلار (که از نشانه های بارز آلزایمر هستند) مشخص می شود. با این حال، دستگاه های تشخیصی و روش های ارزیابی بالینی موجود می توانند با دقت نسبتاً بالایی، علت علائم دمانس را در طول زندگی فرد تعیین کنند.
آزمایش های تشخیصی
معمولاً آزمایش های تشخیصی برای آلزایمر شامل موارد زیر است:
معاینه فیزیکی و عصبی
پزشک پس از انجام یک معاینه فیزیکی کامل، با بررسی موارد زیر، سلامت کلی و وضعیت سیستم عصبی شما را ارزیابی می کند:
- واکنش ها و عکس العمل های غیرارادی (رفلکس ها)
- قدرت و تون عضلانی (میزان انقباض خفیف و مداوم عضلات که به حفظ وضعیت بدن کمک می کند)
- توانایی بلند شدن از روی صندلی و راه رفتن در طول اتاق
- حواس بینایی و شنوایی
- هماهنگی و تناسب حرکت اندام ها
- تعادل و توازن بدن
تست های آزمایشگاهی
آزمایش خون می تواند به پزشک کمک کند تا سایر علل احتمالی از دست دادن حافظه و گیجی، مانند اختلال تیروئید یا کمبود ویتامین، را رد کند.
بررسی توان ذهنی و وضعیت روان شناختی
پزشک گاهی اوقات با یک آزمایش مختصر یا مجموعه ای از آزمایش ها، قدرت حافظه و سایر مهارت های فکری شما را ارزیابی می کند. آزمایش های روان شناختی گسترده تر می توانند جزئیات بیشتری را در مورد عملکرد ذهنی بیمار در مقایسه با افراد هم سن و هم تحصیل ارائه دهند. این آزمایش ها همچنین برای ایجاد یک "نقطه آغاز" جهت بررسی میزان پیشرفت علائم در آینده اهمیت زیادی دارند.
تصویربرداری از مغز
تصویربرداری از مغز عمدتاً برای مشخص کردن ناهنجاری های قابل مشاهده در ارتباط با عارضه هایی غیر از آلزایمر مانند سکته مغزی، ضربه به سر یا تومور که می توانند باعث تغییرات شناختی شوند، استفاده می شود. برنامه های جدیدتر تصویربرداری که در حال حاضر در مراکز درمانی بزرگ یا در مطالعات بالینی استفاده می شوند پزشکان را قادر می سازند تا تغییرات خاص ناشی از آلزایمر در مغز را ردیابی کنند.
تصویربرداری از ساختارهای مغزی به شرح زیر است:
- ام آر آی (MRI): در MRI از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده می شود. در درجه اول، از MRI برای رد کردن سایر علل احتمالی استفاده می شود. اگرچه ممکن است کوچک شدن حجم مغز (آتروفی) مشاهده شود، اما تصاویر MRI به تنهایی به تشخیص قطعی آلزایمر کمکی نمی کنند.
- سی تی اسکن (CT Scan): این تکنولوژی تخصصی تصویربرداری به کمک اشعه ایکس، تصاویر مقطعی (برش) از مغز را تولید می کند. در حال حاضر، از سی تی اسکن عمدتاً برای حذف و رد کردن سایر عوامل احتمالی مانند تومورها، سکته مغزی و آسیب های سر استفاده می شود.
تصویربرداری از روند بیماری را می توان به کمک توموگرافی با گسیل پوزیترون (پت اسکن/PET) انجام داد. در پت اسکن، یک داروی رادیواکتیو ضعیف به خون تزریق می شود تا وضعیت خاصی را در مغز نشان دهد. پت اسکن می تواند به اشکال زیر انجام شود:
- پت اسکن با فلورودئوکسی گلوکز (FDG-PET): این نوع پت اسکن، مناطقی از مغز را که متابولیسم (سوخت و ساز مواد غذایی) ضعیفی دارند، مشخص می کند. شناسایی الگوهای تحلیل رفتن (نواحی با متابولیسم پایین)، می تواند به تمایز بین آلزایمر و سایر بیماری های دمانس کمک کند.
- پت اسکن آمیلوئید: به کمک این روش، انباشت پروتئین آمیلوئید در مغز اندازه گیری می شود. اصولاً این تصویربرداری بیشتر در تحقیقات مورد استفاده قرار می گیرد، اما در صورت بروز علائم غیرمعمول دمانس یا در مراحل اولیه شروع نشانه های بیماری نیز می توان از آن استفاده کرد.
- پت اسکن پروتئین تاو: این روش که بار توده های نوروفیبریلاری (پروتئین تاو غیرطبیعی) را در مغز اندازه گیری می کند، در حال حاضر فقط در تحقیقات استفاده می شود.
در شرایط خاصی، مانند پیشرفت بسیار سریع بیماری یا بروز دمانس زودرس، ممکن است از آزمایش های دیگری برای اندازه گیری بتا آمیلوئید یا تاو غیرطبیعی در مایع مغزی نخاعی (CSF) استفاده شود.
آزمایش های تشخیصی در آینده
محققان به طور فعال در حال بررسی آزمایش هایی هستند که می توانند شواهد بیولوژیکی از فرآیند بیماری در مغز را اندازه گیری کنند. این آزمایش ها پتانسیل افزایش دقت تشخیص و کمک به تشخیص زودهنگام بیماری، حتی قبل از شروع علائم بالینی آن، را دارند.
به طور کلی، برای ارزیابی معمول بیماری، آزمایش های ژنتیک تجویز نمی شود. اما این مورد برای افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری آلزایمر زودرس را دارند، استثنا است. توصیه می شود پیش از هرگونه آزمایش ژنتیک، با یک مشاور ژنتیک در مورد مزایا و معایب این آزمایش ها صحبت شود.
درمان آلزایمر
بیماری آلزایمر یک چالش پیچیده در حوزه سلامت است که نیازمند رویکردهای درمانی چندجانبه است. هدف اصلی درمان، بهبود موقت علائم، کند کردن پیشرفت بیماری و افزایش کیفیت زندگی بیماران و مراقبان آن هاست.
داروها
داروهای فعلی آلزایمر می توانند برای مدتی به کاهش علائم اختلال حافظه و سایر تغییرات شناختی کمک کنند. در حال حاضر، برای درمان علائم شناختی دو نوع اصلی دارو استفاده می شود:
مهارکننده های کولین استراز: در بیماری آلزایمر، سطح یک نوع پیام رسان شیمیایی مهم در مغز به نام استیل کولین کاهش می یابد. مهارکننده های کولین استراز با جلوگیری از تجزیه این پیام رسان، به حفظ سطح آن و در نتیجه افزایش ارتباط بین سلول های عصبی کمک می کنند. اگرچه بهبودی با این داروها نسبی است، اما می توانند در بهبود برخی علائم شناختی و حتی کاهش علائم عصبی-روانی مانند اضطراب یا افسردگی مؤثر باشند. داروهای رایج در این دسته شامل دنپزیل، گالانتامین و ریواستیگمین هستند.
- عوارض جانبی اصلی: اسهال، حالت تهوع، کاهش اشتها و اختلالات خواب (مانند بی خوابی یا رویاهای واضح) می باشند. در افراد مبتلا به اختلالات سیستم هدایت الکتریکی قلب، این عوارض جانبی می توانند به صورت آریتمی قلبی (ضربان نامنظم قلب) بروز کنند که یک عارضه جدی محسوب می شود. مصرف این داروها همراه با غذا می تواند به کاهش عوارض گوارشی کمک کند.
ممانتین: این دارو بر روی یک شبکه ارتباطی دیگر در سلول های مغز اثر کرده و به کند کردن روند پیشرفت علائم در آلزایمر متوسط تا شدید کمک می کند. گاهی اوقات ممانتین در ترکیب با یک مهارکننده کولین استراز استفاده می شود.
- عوارض جانبی: عوارض جانبی این دارو نسبتاً نادر بوده و معمولاً به صورت سرگیجه و گیجی خود را نشان می دهد.
گاهی اوقات، برای کنترل علائم رفتاری مرتبط با بیماری، داروهای دیگری مانند داروهای ضد افسردگی یا ضداضطراب نیز تجویز می شوند.
ایجاد یک محیط امن و حمایت گر
یک بخش مهم از هر برنامه درمانی، تطبیق شرایط زندگی با نیازهای فرد مبتلا به آلزایمر است. ایجاد و تقویت عادات روزمره زندگی و به حداقل رساندن وظایفی که نیازمند به خاطر سپردن هستند، می تواند زندگی را برای فرد مبتلا و مراقب او تسهیل کند.
گام های زیر می تواند به بهبود روحیه و حال عمومی بیمار و افزایش ایمنی محیط کمک کند:
- وسایل شخصی: همیشه کلیدها، کیف پول، تلفن همراه و سایر اشیای باارزش را در یک محل مشخص و ثابت از خانه قرار دهید تا گم نشوند.
- مدیریت داروها: داروها را در یک محل مشخص نگهداری کنید و برای اطمینان از مصرف صحیح، از یک فهرست یادآور روزانه (مثلاً جعبه های تقسیم کننده دارو) استفاده کنید.
- امور مالی: ترتیبی اتخاذ کنید تا امور مالی، مانند پرداخت قبوض و سپرده های بانکی، به صورت خودکار تنظیم شوند تا نیازی به مدیریت دستی نباشد.
- ردیابی مکان: تلفن همراه فرد باید قابلیت مکان یابی داشته باشد تا بتوان همواره موقعیت او را ردیابی کرد. شماره تلفن های مهم و اضطراری را در تلفن او ذخیره کنید.
- برنامه ریزی منظم: بهتر است قرارهای ملاقات و فعالیت های روزانه برای یک ساعت و یک روز مشخص در هفته تنظیم شوند تا فرد به یک روال ثابت عادت کند.
- یادآوری های بصری: برای پیگیری برنامه های روزانه در خانه، از تقویم بزرگ یا تخته سفید استفاده کنید و کنار کارهای انجام شده علامت بزنید.
- ایمنی محیطی: مبلمان اضافی را بردارید، خانه را همیشه مرتب نگه دارید و از قالیچه هایی که روی زمین لیز می خورند استفاده نکنید تا خطر زمین خوردن کاهش یابد.
- حفاظت فیزیکی: نرده های محکم را روی راه پله ها و در حمام ها (کنار توالت و دوش) نصب کنید.
- پوشاک و کفش: باید از کفش و دمپایی راحت و ایمن استفاده شود.
- کاهش تحریکات: تعداد آینه ها را در خانه کم کنید؛ تصاویر در آینه ممکن است برای مبتلایان به آلزایمر اضطراب آور یا ترسناک باشد.
- شناسایی فرد: برگه شناسایی بیمار باید همواره همراه او باشد یا از دستبندهای طبی که اطلاعات تماس اضطراری را دارند، استفاده کند.
- حفظ خاطرات: عکس ها و سایر اشیایی که بار معنوی و خاطرات دارند را در خانه حفظ کنید تا به فرد در حفظ ارتباط با گذشته اش کمک کند.
درمان های جایگزین
از داروهای گیاهی، ویتامین ها و مکمل های مختلفی به عنوان درمان های کمکی که می توانند به حفظ توان شناختی کمک کرده یا مانع بروز آلزایمر شوند، یاد می شود. با این حال، اثربخشی آن ها به عنوان یک روش درمانی در آزمایش های بالینی، نتایج متفاوتی را به همراه داشته است.
برخی از مکمل هایی که اخیراً مورد مطالعه قرار گرفته اند عبارتند از:
- اسیدهای چرب امگا-۳: این اسیدهای چرب که در ماهی یا مکمل ها یافت می شوند، ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش دهند. با این حال، تاکنون مطالعات بالینی تأثیر معنی داری روی درمان علائم آلزایمر را نشان نداده اند، اگرچه برخی تحقیقات اولیه در افراد دارای استعداد ژنتیکی، نتایج امیدوارکننده ای را نشان داده اند که نیاز به مطالعات بیشتر دارند.
- کورکومین (Curcumin): این ماده از زردچوبه تهیه شده و دارای خواص ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی است که ممکن است بر فرآیندهای شیمیایی مغز اثر بگذارد. با این حال، تاکنون در آزمایش های بالینی اثر آن بر روی درمان آلزایمر مشاهده نشده است.
- جینکو بیلوبا (Ginkgo Biloba): جینکو یک عصاره گیاهی است که خواص دارویی متعددی دارد. در یک مطالعه گسترده که توسط مؤسسه ملی سلامت (NIH) انجام شد، هیچ رابطه ای بین پیشگیری یا به تأخیر انداختن آلزایمر با مصرف این دارو یافت نشد.
- ویتامین E: اگرچه ویتامین E در پیشگیری از آلزایمر مؤثر نمی باشد، اما برخی مطالعات نشان داده اند که مصرف روزانه ۲۰۰۰ واحد بین المللی از آن ممکن است روند پیشرفت بیماری را در افراد مبتلا به آلزایمر خفیف تا متوسط کاهش دهد. با این حال، نتایج مطالعات مختلف متفاوت بوده و تنها تعدادی از آن ها این اثربخشی را نشان داده اند. مطالعات بیشتری برای اثبات بی خطر بودن مصرف روزانه ۲۰۰۰ واحد بین المللی ویتامین E برای مبتلایان به دمانس مورد نیاز است تا بتوان آن را به عنوان یک درمان مرسوم در نظر گرفت و تجویز کرد، زیرا دوزهای بالای ویتامین E ممکن است با افزایش خطر خونریزی و سایر عوارض جانبی همراه باشد، به خصوص در افراد با بیماری های زمینه ای قلبی.
نکته بسیار مهم: گروهی از مکمل هایی که برای سلامت شناختی تبلیغ می شوند، ممکن است با داروهای آلزایمر یا سایر بیماری ها تداخل داشته باشند. به همین دلیل، برای داشتن یک برنامه درمانی بی خطر و مؤثر، باید همواره با تیم مراقبت های پزشکی خود در ارتباط باشید و درباره مصرف هرگونه دارو (چه شیمیایی و چه گیاهی) و مکمل ها با آن ها مشورت کنید.
سبک زندگی و درمان های خانگی
مدیریت بیماری آلزایمر تنها به درمان های دارویی محدود نمی شود؛ اتخاذ یک سبک زندگی سالم و حمایت های خانگی نقش بسیار مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران و مراقبان آن ها ایفا می کند.
پیش گرفتن یک سبک زندگی سالم می تواند به بهبود سلامت عمومی کمک کرده و نقش مؤثری در حفظ سلامت شناختی داشته باشد:
ورزش: ورزش منظم بخش مهمی از یک برنامه درمانی برای افراد مبتلا به آلزایمر است. فعالیت هایی مانند پیاده روی روزانه می توانند به بهبود خلق وخو، حفظ سلامت مفاصل و عضلات و تقویت سلامت قلب کمک کنند. همچنین، ورزش می تواند از یبوست جلوگیری کرده و کیفیت خواب را افزایش دهد. حتی اگر مبتلایان به آلزایمر در راه رفتن مشکل داشته باشند، همچنان می توانند از دوچرخه ثابت استفاده کنند یا حرکات ورزشی را روی صندلی انجام دهند.
تغذیه: افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است غذا خوردن را فراموش کنند، علاقه خود را به تهیه غذا از دست بدهند، یا تمایلی به مصرف مواد غذایی سالم نداشته باشند. همچنین، گاهی اوقات بیمار فراموش می کند که مایعات کافی بنوشد که این عامل می تواند منجر به کم آبی بدن و یبوست شود. برای داشتن تغذیه ای مناسب و کافی، می توان راهکارهای زیر را در پیش گرفت:
- غذاهای سالم: غذاهای سالم و مورد علاقه بیمار را تهیه کنید و از متنوع بودن آن اطمینان حاصل کنید.
- آب و سایر نوشیدنی های سالم: فرد مبتلا باید هر روز چندین لیوان مایعات بنوشد. از مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین که می توانند باعث بی قراری، اختلال در خواب و تکرر ادرار شوند، پرهیز کنید.
- اسموتی ها و میلک شیک ها: تهیه اسموتی (میوه های تازه له شده) و میلک شیک های (ترکیب شیر و بستنی) سالم و پرکالری می تواند مفید باشد. می توانید به میلک شیک ها پودرهای پروتئینی اضافه کنید یا اسموتی هایی با مواد دلخواه و مغذی درست کنید. این کار به ویژه هنگامی که غذا خوردن دشوار می شود، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
تعامل و فعالیت های اجتماعی: تعامل و فعالیت های اجتماعی می تواند به حفظ توانایی ها و مهارت های باقی مانده در فرد مبتلا کمک کند. انجام فعالیت های خاطره انگیز و لذت بخش در حفظ رفاه عمومی بیمار بسیار مهم است. از این فعالیت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گوش دادن به موسیقی یا رقصیدن
- خواندن یا گوش دادن به کتاب ها
- باغبانی یا ساخت صنایع دستی
- شرکت در رویدادهای اجتماعی مراکز مراقبت از سالمندان (در صورت امکان)
- گذراندن وقت با کودکان
راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری
فرد مبتلا به آلزایمر ترکیبی از احساسات گیجی، ناامیدی، عصبانیت، ترس، عدم اطمینان، سوگ و افسردگی را تجربه می کند. اگر از فرد مبتلا به آلزایمر مراقبت می کنید، می توانید با حضور در کنار او، به حرف هایش گوش داده و به او اطمینان دهید که همچنان می تواند از زندگی لذت ببرد. حمایت و تلاش شما می تواند به حفظ شأن و عزت نفس او کمک شایانی کند.
حفظ آرامش و ثبات در محیط منزل می تواند به کاهش مشکلات رفتاری کمک کند. موقعیت های جدید، سروصدا، ازدحام و شلوغی، فشار آوردن برای یادآوری افراد و خاطرات، یا درخواست انجام کارهای پیچیده از آن ها می تواند باعث اضطراب و سردرگمی شود. ناراحت شدن بیمار می تواند قدرت تفکر را بیش از پیش کاهش دهد.
همکاری و مراقبت از فرد مراقب بیمار
مراقبت از فرد مبتلا به آلزایمر از نظر جسمی و روحی طاقت فرسا و نیازمند تلاش فراوانی است. احساس خشم و گناه، اضطراب و دلسردی، نگرانی و اندوه و انزوای اجتماعی در این شرایط بسیار متداول است. مراقبت طولانی مدت می تواند به سلامت جسمی و روانی مراقب آسیب برساند. توجه به نیازها و سلامت خود، یکی از مهم ترین کارهایی است که می توانید برای خود و فرد مبتلا انجام دهید.
اگر مراقب فرد مبتلا به آلزایمر هستید، می توانید با استفاده از موارد زیر به خود کمک کنید:
- تا آنجا که می توانید در مورد بیماری اطلاعات صحیح و به روز کسب کنید.
- با پزشکان، مددکاران اجتماعی و سایر افرادی که در مراقبت از عزیز شما مشارکت دارند، صحبت کنید و از آن ها کمک بگیرید.
- در صورت نیاز به کمک، با دوستان یا سایر اعضای خانواده تماس بگیرید و از آن ها حمایت بخواهید.
- هر روز زمانی را به خود اختصاص داده و استراحت کنید (حتی یک استراحت کوتاه).
- با دوستان خود وقت بگذرانید و ارتباطات اجتماعی خود را حفظ کنید.
- با مراجعه منظم به پزشک خود، خوردن وعده های غذایی سالم و ورزش، از وضعیت سلامتی خود مراقبت کنید.
- به یک گروه حمایتی (برای مراقبان) ملحق شوید تا تجربیات خود را با دیگران به اشتراک بگذارید و از حمایت آن ها بهره مند شوید.
- در صورت امکان از مراکز محلی نگهداری روزانه از بزرگسالان استفاده کنید تا فرصتی برای استراحت و انجام امور شخصی خود داشته باشید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
معمولاً مراقبت های پزشکی در موارد ابتلا به اختلال حافظه و سایر مهارت های فکری، به یک راهبرد و تدبیر گروهی نیاز دارد. اگر علائمی از کاهش حافظه یا نشانه های دیگری را در خود مشاهده می کنید، بهتر است همراه با یکی از افراد نزدیک خانواده یا دوست به پزشک مراجعه کنید. حضور یک همراه، علاوه بر القای حس امنیت، می تواند در پاسخگویی به بسیاری از سوالات پزشکی و ارائه اطلاعات دقیق تر کمک کننده باشد.
اگر شما به عنوان همراه در ملاقات با پزشک حضور دارید، نقش شما ارائه سابقه بیماری و مشکلات پیشین فرد یا دیدگاه شما درباره تغییرات رفتاری، خلقی یا حافظه ای او که مشاهده کرده اید، است. کار گروهی بخش مهمی از روند درمانی بیمار از اولین مراجعه و در طول برنامه درمانی است. معمولاً پزشک عمومی، برای ارزیابی بیشتر، فرد را به یک متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)، روانپزشک، متخصص عصب روان شناسی یا سایر متخصصان برای ارزیابی های دقیق تر ارجاع می دهد.
آنچه می توانید انجام دهید
پیش از مراجعه به پزشک، تمام مواردی که باید به او اطلاع دهید را یادداشت کنید. مواردی که بهتر است با پزشک مطرح شوند عبارتند از:
سابقه بیماری: هرگونه تشخیص پیشین یا کنونی (مانند دیابت، فشار خون بالا، افسردگی) و سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری آلزایمر یا دمانس.
تیم پزشکی: نام و اطلاعات تماس هر پزشک، متخصص بهداشت روان، یا روان درمانگری که بیمار پیش از این به آن ها مراجعه کرده است.
داروها: لیستی از تمام داروهای تجویز شده، داروهای بدون نسخه، ویتامین ها، داروهای گیاهی یا سایر مکمل های غذایی که بیمار مصرف می کند، به همراه دوز آن ها.
علائم: نمونه های خاص و محسوس از تغییر در حافظه یا مهارت های تفکر (مثلاً، "ماه پیش، پدرم سه بار در راه برگشت به خانه گم شد").
از پزشک چه انتظاری می رود؟
به احتمال زیاد، پزشک برای تشخیص تغییر در قدرت به خاطر سپاری یا سایر مهارت های تفکر، تعدادی از سوالات زیر را خواهد پرسید. اگر به عنوان همراه در کنار بیمار حضور دارید، آمادگی آن را داشته باشید تا در صورت لزوم به این سوالات پاسخ داده و دیدگاه خود را ارائه دهید. سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد عبارتند از:
- چه نوع تغییراتی در قدرت حافظه و فراموشی های لحظه ای را تجربه کرده اید؟ اولین بار چه زمانی متوجه آن ها شدید؟
- آیا روند وخامت بیماری سیر صعودی دارد یا گاهی اوقات علائم کمتر و گاهی شدیدتر می شوند؟
- آیا انجام فعالیت های خاصی را به علت آنکه از نظر ذهنی چالش برانگیز بودند (مانند انجام امور مالی خود یا خرید) کنار گذاشته اید؟
- وضعیت خلقی شما چطور است؟ آیا بیش از پیش احساس افسردگی، غم یا اضطراب می کنید؟
- آیا اخیراً در حین رانندگی یا در محلی که برای شما آشنا بوده است گم شده اید؟
- آیا کسی از رانندگی شما ابراز نگرانی کرده است؟
- آیا در نحوه برخورد خود با مردم یا اتفاقات، متوجه تغییراتی شده اید؟
- سطح انرژی خود را نسبت به گذشته چگونه ارزیابی می کنید؟ بیشتر؟ کمتر؟ یا بدون تغییر؟
- چه داروهایی مصرف می کنید؟ آیا ویتامین یا مکمل خاصی مصرف می کنید؟
- آیا الکل می نوشید؟ چه مقدار؟
- آیا متوجه لرزش یا مشکلی در نحوه راه رفتن خود شده اید؟
- آیا در به خاطر سپردن قرارهای ملاقات با پزشک یا زمان مصرف داروی خود مشکلی دارید؟
- آیا اخیراً شنوایی و بینایی شما تحت ارزیابی قرار گرفته است؟
- آیا تا به حال شخص دیگری از خانواده شما دچار اختلال حافظه شده است؟ آیا تاکنون یکی از افراد خانواده با بیماری آلزایمر یا زوال عقل تشخیص داده شده است؟
- آیا هنگام خواب حرکات غیرعادی دارید (مشت زدن، تکان دادن دست و پا در هوا، فریاد زدن)؟ آیا خروپف می کنید؟
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.