کوررنگی

کوررنگی، وضعیتی که در آن تشخیص برخی رنگ ها دشوار یا غیرممکن می شود، اغلب به صورت ارثی بروز می کند و می تواند زندگی روزمره افراد را به چالش بکشد. این اختلال در دید رنگی، با وجود اینکه در بیشتر موارد درمان قطعی ندارد، قابل مدیریت و سازگاری است. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز کوررنگی، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

کوررنگی چیست؟

کوررنگی - یا به طور دقیق تر، دید رنگی ضعیف یا ناقص - به ناتوانی در تشخیص تفاوت بین برخی رنگ ها اطلاق می شود. برخلاف تصور عامه، کوررنگی حقیقی که در آن همه چیز سیاه و سفید دیده می شود، بسیار نادر است.

کوررنگی معمولاً یک عارضه ارثی است و افراد با آن متولد می شوند. شایع ترین نوع آن، ناتوانی در تشخیص تفاوت بین برخی از سایه های قرمز و سبز است. نوع کمتر شایع آن، ناتوانی در تشخیص سایه های آبی و زرد است. همچنین، برخی بیماری های چشم و مصرف برخی داروها نیز می توانند باعث ایجاد کوررنگی شوند.

علائم کوررنگی

برخی افراد تا زمانی که این عارضه باعث ایجاد مشکل در زندگی روزمره آن ها نشود، متوجه وجود آن در خود یا فرزندانشان نمی شوند. این مشکلات می توانند شامل ناتوانی در تشخیص رنگ های چراغ راهنمایی یا عدم توانایی در تفسیر مواد آموزشی کدگذاری شده با رنگ باشند. افراد مبتلا به کوررنگی ممکن است در تشخیص موارد زیر دچار مشکل شوند:

• سایه های مختلف قرمز و سبز
• سایه های مختلف آبی و زرد
• هر رنگی (در موارد نادر)

شایع ترین نقص در تشخیص رنگ ها، ناتوانی در دیدن سایه های قرمز و سبز است. فردی که دچار نقص در تشخیص رنگ های قرمز-سبز یا آبی-زرد است، دید کاملاً خنثایی نسبت به هر دو رنگ ندارد، بلکه این نقص می تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر گمان می کنید در تشخیص برخی از رنگ های خاص مشکل دارید یا تغییراتی در دید رنگی شما به وجود آمده است، به چشم پزشک مراجعه کنید. انجام معاینه جامع چشم در کودکان که شامل آزمایش دید رنگی نیز می شود، قبل از ورود به مدرسه بسیار حائز اهمیت است.

هیچ درمانی برای کوررنگی ارثی وجود ندارد، اما گاهی اگر بیماری های چشمی یا بیماری های دیگر باعث بروز این عارضه شده باشند، درمان بیماری زمینه ای می تواند قدرت دید رنگی را بهبود بخشد.

علل ابتلا به کوررنگی

مشاهده رنگ های طیف مرئی یک فرایند پیچیده است که با واکنش چشم در برابر طول موج های مختلف نور آغاز می شود.

نور، که شامل همه طول موج های رنگی است، از طریق قرنیه وارد چشم می شود و از طریق عدسی و یک بافت ژله مانند شفاف (زجاجیه) به سمت سلول های حساس به طول موج (سلول های مخروطی) که در پشت چشم در ناحیه ماکولار (لکه زرد) شبکیه قرار دارند، می رود. سلول های مخروطی به نورهایی با طول موج های کوتاه (آبی)، متوسط (سبز) یا بلند (قرمز) حساس هستند. پیام رسان های موجود در سلول های مخروطی باعث ایجاد واکنش و ارسال اطلاعات طول موج ها به عصب بینایی داخل مغز می شوند.

چشم طبیعی، قدرت درک و تشخیص رنگ ها را دارد، اما اگر سلول های مخروطی فاقد یک یا چند پیام رسان حساس به طول موج باشند، قدرت افتراق رنگ های قرمز، سبز یا آبی را نخواهند داشت.

کوررنگی دلایل مختلفی دارد:

• اختلال موروثی: نقص ارثی در دید رنگی، در مردان شایع تر از زنان است. نقص در تشخیص رنگ های قرمز-سبز از نقص در تشخیص آبی-زرد شایع تر است. به ندرت پیش می آید که فردی هیچ دید رنگی نداشته باشد. امکان به ارث بردن بیماری به شکل های خفیف، متوسط و شدید وجود دارد. کوررنگی ارثی معمولاً هر دو چشم را تحت تأثیر قرار داده و شدت آن در طول زندگی تغییر نخواهد کرد.
• بیماری ها: بعضی از بیماری ها مانند کم خونی داسی شکل، دیابت، دژنراسیون ماکولا (تخریب لکه زرد)، بیماری آلزایمر، ام اس، آب سیاه (گلوکوما)، بیماری پارکینسون، اعتیاد به الکل و سرطان خون می توانند دید رنگی را مختل کنند. گاهی یکی از چشم ها بیشتر از دیگری درگیر می شود. درمان بیماری زمینه ای می تواند دید رنگی را اصلاح کند.
• بعضی از داروها: برخی از داروها می توانند دید رنگی را تغییر دهند. مانند داروهایی که برای درمان برخی از بیماری های خودایمنی، مشکلات قلبی، فشار خون بالا، اختلال نعوظ، عفونت ها، آسیب های عصبی و اختلالات روحی-روانی استفاده می شوند.
• سالخوردگی: با افزایش سن، توانایی تشخیص رنگ ها به تدریج کاهش پیدا می کند.
• مواد شیمیایی: قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند کربن دی سولفید و انواع کودها در محل کار، باعث از دست دادن دید رنگی می شود.

تشخیص کوررنگی

چشم پزشک می تواند اختلال در دید رنگی را تشخیص دهد. برای ارزیابی قدرت دید رنگی، فرد مورد آزمایش برای مشاهده تصاویر خاصی قرار می گیرد که حاوی نقاط رنگی هستند و اعداد یا اشکالی به رنگ های متفاوت در آن ها پنهان شده است. در صورت ابتلا به نقص در دید رنگی، مشاهده برخی از الگوهای موجود در نقاط دشوار یا حتی غیرممکن خواهد بود.

درمان کوررنگی

برای بیشتر انواع اختلالات دید رنگی، درمانی وجود ندارد، مگر اینکه مشکل در نتیجه مصرف برخی داروها یا عارضه های چشمی باشد. قطع مصرف داروهایی که باعث ایجاد این مشکلات شده اند یا درمان بیماری های زمینه ای چشم می تواند دید رنگی را بهبود بخشد.

استفاده از فیلتر رنگی بر روی عینک های طبی یا لنزهای طبی رنگی، می تواند قدرت افتراق بین رنگ های مذکور را افزایش دهد، اما نمی توانند باعث دیدن همه رنگ ها بشوند.

درمان های بالقوه در آینده

برخی از بیماری های نادر شبکیه چشم که با کوررنگی در ارتباط هستند، را می توان با تکنیک های جایگزینی ژن اصلاح نمود. در حال حاضر این درمان ها تحت مطالعه و بررسی بوده و ممکن است در آینده مورد استفاده قرار گیرند.

سبک زندگی و درمان های خانگی

با پیروی از نکات زیر می توان تا حدی با کوررنگی کنار آمد:

• ترتیب اشیا رنگی را به خاطر داشته باشید: می توان ترتیب رنگی برخی از اجسام و ابزار (مثل چراغ راهنمایی) را به خاطر سپرد.
• بخش های همرنگ را کنار هم قرار دهید: می توان از فردی که دید رنگی خوبی دارد، در طبقه بندی و مرتب کردن لباس ها کمک گرفت. هنگام مرتب کردن قفسه یا کمد لباس هایتان، رنگ هایی که می توان با هم پوشید را نزدیک به هم قرار دهید.
• استفاده از تکنولوژی: برنامه هایی برای تلفن های همراه و دستگاه های دیجیتال وجود دارند که به افتراق رنگ ها کمک می کنند.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

می توان به یک پزشک عمومی یا چشم پزشک مراجعه نمود. آمادگی برای پرسش سوالات به صرفه جویی در وقت کمک می کند. در مورد کوررنگی، برخی از سوالاتی که بهتر است از پزشک بپرسید عبارتند از:

• نقص در دید رنگی چگونه بر زندگی من تأثیر می گذارد؟
• آیا نقص در دید رنگی، بر شغل فعلی یا آینده من تأثیرگذار خواهد بود؟
• آیا برای کوررنگی، درمانی وجود دارد؟
• چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
• آیا عینک یا لنزهای مخصوصی وجود دارد که بتوانم برای بهتر شدن دید رنگی ام، از آن ها استفاده کنم؟

از پزشک چه انتظاری می رود

پزشکتان احتمالاً سوالات زیر را از شما خواهد پرسید:

• چه زمانی برای اولین بار متوجه شدید که در دیدن رنگ های خاصی، مشکل دارید؟
• این عارضه یکی از چشم هایتان را تحت تأثیر قرار داده است یا هر دو را؟
• آیا در خانواده شما شخصی (والدین و پدربزرگ و مادربزرگ) مبتلا به کوررنگی هست؟
• آیا به بیماری خاصی مبتلا هستید؟
• آیا تا به حال در محل کار خود، در معرض مواد شیمیایی قرار گرفته اید؟
• آیا دارو یا مکمل خاصی مصرف می کنید؟