سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، یک اختلال مزمن گوارشی است که با علائم گوارشی مانند درد شکم، نفخ، اسهال یا یبوست همراه است و معمولاً با استرس و تغذیه نامناسب تشدید می شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز سندرم روده تحریک پذیر، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یک اختلال شایع است که عملکرد روده بزرگ را تحت تأثیر قرار می دهد. علائم آن شامل گرفتگی و درد شکم، نفخ، اسهال، یبوست یا هردو می باشد. سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یک بیماری مزمن است که باید تحت کنترل باشد.
فقط تعداد کمی از افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) علائم شدیدی دارند. برخی از افراد می توانند با مدیریت رژیم غذایی، سبک زندگی و استرس علائم را کنترل کنند. علائم شدیدتر را می توان با دارو و مشاوره، درمان کرد.
سندرم روده تحریک پذیر تغییری در بافت روده ایجاد نکرده و خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش نمی دهد.
علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) می تواند بسته به هر فرد متفاوت باشد. اما شایع ترین آن ها عبارتند از:
در صورت تغییر مداوم در مقدار و دفعات دفع مدفوع، یا سایر علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، به پزشک مراجعه کنید. ممکن است این علائم شرایط شدیدتری مانند سرطان روده بزرگ را نشان دهند. علام شدید عبارتند از:
علت دقیق سندرم روده تحریک پذیر (IBS) مشخص نیست. عواملی که در ابتلا به این بیماری نقش دارند عبارتند از:
انقباض های عضلانی روده. دیواره روده ها با لایه هایی از ماهیچه پوشانده شده اند که با انتقال مواد غذایی از دستگاه گوارش، منقبض می شوند. انقباض های قوی تر و طولانی تر از حد معمول می تواند باعث گاز، نفخ و اسهال شود. انقباض ضعیف روده می تواند باعث کاهش سرعت عبور مواد غذایی و سخت و خشک شدن مدفوع منجر شود.
سیستم عصبی. اختلال در عملکرد اعصاب موجود در دستگاه گوارش سبب بروز دردهایی شدیدتر از دردهای معمول هنگام نفخ و دفع مدفوع می شود. سیگنال های ضعیف و ناهماهنگ بین مغز و روده ها می توانند باعث واکنش شدید بدن در برابر تغییراتی شوند که به طور معمول در فرآیند هضم اتفاق می افتد و در نتیجه منجر به درد، اسهال یا یبوست شود.
عفونت شدید. سندرم روده تحریک پذیر (IBS) می تواند پس از یک دوره شدید اسهال باکتریایی یا ویروسی (گاستروانتریت) ایجاد شود. به علاوه این بیماری ممکن است در نتیجه تجمع بیش از حد باکتری ها در روده بروز کند.
استرس در سنین پایین. افرادی که در معرض رویدادهای استرس زا بوده اند، به خصوص در دوران کودکی، بیشتر احتمال ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر را دارند.
تغییر در باکتری های روده (میکروفلور). میکروفلورها باکتری های "مفیدی" هستند که در روده ها زندگی می کنند و نقشی اساسی و غیرقابل انکار در حفظ سلامتی دارند. تحقیقات نشان می دهد که میکروفلور در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) با میکروفلور در افراد سالم متفاوت می باشد.
ممکن است علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) در نتیجه موارد زیر بروز کند:
غذا. هنوز نقش آلرژی یا عدم تحمل غذایی در سندرم روده تحریک پذیر (IBS) کاملاً مشخص نیست. آلرژی غذایی به ندرت باعث سندرم روده تحریک پذیر (IBS) می شود. اما علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) در بسیاری از افراد هنگام خوردن یا نوشیدن برخی مواد غذایی مانند گندم، شیر و محصولات لبنی، مرکبات، لوبیاها، کلم و نوشیدنی های گازدار تشدید می شود.
استرس. بیشتر مبتلایان به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) در دوره هایی که استرس بیشتری دارند، علائم شدیدتری را نیز تجربه می کنند. گرچه استرس می تواند علائم را تشدید کند، اما باعث آن نمی شود.
هورمون ها. زنان دو برابر مردان به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) مبتلا می شوند که نشان دهنده تأثیر تغییرات هورمونی بر بروز این بیماری می باشد. در بیشتر خانم ها علائم این بیماری در دوران قاعدگی تشدید می شود.
بسیاری از افراد گاهاً علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) را تجربه می کنند. عواملی که شک ابتلای بیمار به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) را افزایش می دهند عبارتند از:
یبوست مزمن یا اسهال می تواند باعث هموروئید (بواسیر) شود.
علاوه بر آن سندرم روده تحریک پذیر (IBS) با موارد زیر نیز می تواند همراه شود:
کیفیت پایین زندگی. بسیاری از افراد مبتلا به علائم متوسط تا شدید سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، کیفیت پایینی از زندگی را تجربه می کنند. تحقیقات نشان می دهد که افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، سه برابر بیشتر از افرادی که مبتلا به این بیماری نیستند غیبت از مدرسه یا محل کار دارند.
اختلالات روحی. تجربه علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) می تواند منجر به افسردگی یا اضطراب شود. به علاوه افسردگی و اضطراب می توانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) را تشدید کنند.
هیچ آزمایشی برای تشخیص قطعی سندرم روده تحریک پذیر (IBS) وجود ندارد. پزشک با پرسش از سابقه بیماری های قبلی، معاینه جسمی و آزمایش برای رد سایر علل علائم شروع می کند. در موارد ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS) همراه با اسهال، آزمایش هایی برای سنجش عدم تحمل گلوتن انجام می شود (بیماری سلیاک).
پس از منتفی شدن احتمال ابتلا به سایر بیماری ها، پزشک ممکن است از معیار تشخیصی زیر را برای سندرم روده تحریک پذیر (IBS) استفاده کند:
معیار رُم. این معیارها شامل درد و ناراحتی در شکم است که به طور متوسط حداقل هفته ای یک روز در سه ماه اخیر به طول انجامیده و حداقل با دو مورد از این عوامل همراه است: درد و ناراحتی هنگام دفع، تغییر دفعات دفع یا تغییر قوام مدفوع.
پزشک علائم دیگر را هم برای بررسی احتمال ابتلا به بیماری های جدی تر ارزیابی می کند. این علائم عبارتند از:
اگر به این علائم دچار هستید، یا اگر درمان اولیه سندرم روده تحریک پذیر (IBS) جواب نمی دهد، باید تحت آزمایش های بیشتری قرار بگیرید.
آزمایش های تکمیلی
ممکن است پزشک چندین آزمایش برای تشخیص بهتر تجویز کند
آزمایش های تصویربرداری می تواند شامل موارد زیر باشد:
کولونوسکوپی. پزشک از یک لوله کوچک و قابل انعطاف برای بررسی کل روده بزرگ استفاده می کند.
رادیوگرافی ساده یا سی تی اسکن. در این روش ها تصاویری از شکم و لگن گرفته می شود که به پزشک اجازه می دهد سایر عوامل احتمالی ایجاد کننده علائم را رد کند، به خصوص در مواردی که بیماری دچار درد شکمی است.
آندوسکوپی فوقانی. لوله ای بلند و انعطاف پذیر از دهان وارد مری و سپس دستگاه گوارش می شود. دوربینی که در انتهای لوله قرار دارد به پزشک اجازه می دهد تا دستگاه گوارش فوقانی را معاینه کرده و از روده کوچک و مایع درون آن نمونه بافتی (نمونه برداری) تهیه کند. در مواردی که شک به بیماری سلیاک است، پزشک آندوسکوپی را توصیه می کند.
تست های آزمایشگاهی می تواند شامل موارد زیر باشد:
آزمایش سنجش عدم تحمل لاکتوز. لاکتاز آنزیمی است که برای هضم قند موجود در محصولات لبنی به آن نیاز است. اگر بدن لاکتاز تولید نکند، ممکن است مشکلاتی مشابه مشکلات سندرم روده تحریک پذیر (IBS) از جمله درد شکم، گاز و اسهال به وجود بیاید.
آزمایش تنفس برای بررسی رشد بیش از حد باکتری. با آزمایش تنفس می توان رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک را تشخیص داد. رشد بیش از حد باکتری در افرادی که جراحی روده کرده اند، یا مبتلا به دیابت یا بیماری های دیگری هستند که هضم را مختل می کند، بیشتر دیده می شود.
آزمایش مدفوع. در موارد ابتلا به اسهال مزمن، ممکن است لازم باشد مدفوع برای باکتری ها یا انگل ها یا مایع گوارشی تولید شده در کبد (اسید صفراوی) بررسی شود.
تمرکز درمان سندرم روده تحریک پذیر (IBS) بر تسکین علائم است تا بتوان در حد امکان زندگی راحت تری داشت.
اغلب با مدیریت استرس و با ایجاد تغییر در رژیم و شیوه زندگی، می توان علائم خفیف را کنترل کرد. مواردی که کمک کننده می باشند عبارتند از:
مواردی که پزشک به حذف آنها از برنامه غذایی تاکید دارد عبارتند از:
در تغییر رژیم غذایی متخصص تغذیه می تواند کمک کننده باشد.
اگر مشکلات ناشی از بیماری، متوسط یا شدید باشد و به خصوص با افسردگی و استرس علائم وخیم تر می شود، با پزشک مشورت کنید.
علاوه بر آن پزشک ممکن است داروهایی را پیشنهاد دهد که شامل موارد زیر می باشند:
مکمل های حاوی فیبر. مصرف مکمل های فیبری مانند پسیلیوم (متاموسیل) همراه با مایعات به درمان یبوست کمک می کند.
داروهای ضد یبوست (ملین). اگر مصرف مکمل های فیبر به کاهش علائم کمک نکرد، ممکن است پزشک منیزیم هیدروکسید خوراکی (شیر فیلیپس با منیزیم) یا پلی اتیلن گلیکول (میرالاکس) را تجویز کند.
داروهای ضد اسهال. داروهای بدون نیاز به نسخه مانند لوپرامید (ایمودیوم) به کنترل اسهال کمک می کنند. همچنین گاهی پزشک داروهای متصل شونده به اسیدهای صفراوی مانند کلستیرامین (پروالیت)، کلستیپول (کلستید) یا کولسولام (ولکول) را نیز تجویز کند. داروهای متصل شونده به اسیدهای صفراوی می توانند باعث نفخ شوند.
داروها آنتی کولینرژیک. داروهایی مانند دی سیکلومین (بنتیل) می توانند به تسکین اسپاسم های دردناک روده ای کمک کنند. این داروها برای افرادی که دچار اسهال های دوره ای هستند تجویز می شود. به طورکلی این داروها بی خطر هستند اما در موارد معدودی می توانند باعث یبوست، خشکی دهان و تاری دید شوند.
داروهای ضدافسردگی سه حلقه ای. این نوع دارو می تواند به درمان افسردگی و همچنین جلوگیری از فعالیت سلول های عصبی روده ای کمک کرده و در نتیجه درد را کاهش دهد. در موارد ابتلا به اسهال و درد شکمی بدون علائم افسردگی، پزشک دوز کمتری از ایمی پرامین (توفرانیل)، دسی پرامین (نورپرامین) یا نورتریپتیلین (پاملور) را تجویز می کند. عوارض جانبی دارو که با تنظیم زمان مصرف آن به پیش از خواب کاهش می یابد شامل خواب آلودگی، تاری دید، سرگیجه و خشکی دهان می باشد.
داروهای ضدافسردگی بازدارنده بازجذب سروتونین (SSRI). داروهای ضدافسردگی مهارکننده بازجذب سروتونین مانند فلوکستین (پروزاک و سارافم) یا پاروکستین (پاکسیل) به افسردگی، درد و یبوست کمک می کنند.
داروهای ضددرد. پرگابالین (لیریکا) یا گاباپنتین (نورونتین) درد شدید یا نفخ را کاهش می دهند.
داروهای مخصوص سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
داروهای مورد تایید در درمان سندرم روده تحریک پذیر (IBS) عبارتند از:
آلوسترون (لوترونکس). این دارو برای انبساط عضلات روده بزرگ و کند کردن حرکت مدفوع تجویز می شود. آلوسترون فقط باید توسط پزشکان متخصص تجویز شود. این دارو برای اسهال های شدید در خانم هایی که به درمان های دیگر پاسخ نداده اند توصیه می شود، اما مصرف آن هنوز برای مردان تأیید نشده است. عوارض جانبی این دارو نادر اما شدید است به همین دلیل فقط در صورت پاسخ نگرفتن با سایر درمان ها توصیه می شود.
الوکسادولین (ویبرزی). الوکسادولین با کاهش انقباضات عضلانی و ترشح مایعات در روده و افزایش قدرت عضلات در رکتوم، اسهال را کاهش می دهد. عوارض جانبی این دارو شامل تهوع، درد شکم و یبوست خفیف می باشد. الوکسادولین در مواردی می تواند منجر به پانکراتیت شود.
ریفاکسیمین (زیفاکسان). این آنتی بیوتیک می تواند اسهال و رشد بیش از حد باکتری ها در روده بزرگ را کاهش دهد.
لوبی پروستون (آمیتیزا). این دارو ترشح مایعات را در روده کوچک افزایش داده و به دفع مدفوع کمک می کند. این دارو فقط برای خانم هایی که سندرم روده تحریک پذیر (IBS) همراه یبوست دارند و با سایر درمان ها پاسخ نگرفته اند تجویز می شود.
لینالکوتید (لینزس). این دارو با افزایش ترشحات مایعات روده کوچک به دفع مدفوع کمک می کند. لیناکلوتید می تواند باعث اسهال شود، اما مصرف دارو 30 تا 60 دقیقه قبل از غذا خوردن می تواند عوارض آن را کاهش دهد.
محققان در حال بررسی درمان های جدید برای IBS، مانند پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT) هستند. در FMT که در حال حاضر پروژه ای تحقیقاتی در نظر گرفته می شود، باکتری های یک روده سالم، با قرار دادن مدفوع فرآوری شده شخص دیگری در روده بزرگ فرد مبتلا به IBS تکثیر شده و فلور روده سالم را ایجاد می کنند. آزمایش های بالینی برای مطالعه پیوند مدفوع در حال حاضر در حال انجام است.
تغییرات ساده در رژیم غذایی و شیوه زندگی باعث تسکین علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) می شود. بدن به زمان نیاز دارد تا به این تغییرات پاسخ دهد. کارهایی که می توانند کمک کننده باشند عبارتند از:
مصرف آزمایشی فیبر. فیبر به کاهش یبوست کمک می کند اما می تواند باعث بدتر شدن نفخ و گرفتگی شکم شود. سعی کنید به مدت چند هفته با غذاهایی مانند غلات کامل، میوه ها، سبزیجات و لوبیا ها، مقدار فیبر موجود در رژیم غذایی را به آرامی افزایش دهید. ممکن است مکمل فیبر نسبت به غذاهای غنی از فیبر، گاز و نفخ کمتری ایجاد کند.
عدم مصرف غذاهای مشکل ساز. از مصرف غذاهایی که علائم را تشدید می کنند پرهیز کنید.
ساعت غذا خوردن را تنظیم کنید. وعده های غذایی را حذف نکنید و سعی کنید هر روز تقریباً در یک زمان خاص غذا بخورید تا عملکرد روده تنظیم شود. اگر دچار اسهال شده باشید با کاهش حجم غذا و افزایش تعداد وعده های غذایی احساس بهتری کنید. اگر یبوست دارید، خوردن مقادیر بیشتری از غذاهای پر فیبر به انتقال غذا درون روده کمک می کند. به طور منظم ورزش کنید. ورزش به رفع افسردگی و استرس کمک کرده و انقباضات طبیعی روده را تحریک می کند و باعث می شود احساس بهتری نسبت به خود داشته باشید. از پزشک در مورد برنامه ی ورزشی مشاوره بگیرید.
نقش روش های درمانی مکمل در تسکین علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) مشخص نیست. قبل از شروع هر یک از این روش های درمانی، با پزشک مشورت کنید. از این درمان ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
هیپنوتیزم. فرد متخصص راهنمایی های لازم را به بیمار برای آرام شدن و شل کردن عضلات شکم ارائه می دهد. هیپنوتیزم نفخ و درد شکم را کاهش می دهد. مقالات زیادی تأثیر طولانی مدت هیپنوتیزم برای سندرم روده تحریک پذیر (IBS) را تأیید می کنند.
قرص نعنا فلفلی. نعنا فلفلی یک ضد اسپاسم طبیعی است که عضلات صاف روده را شل می کند. این قرص سبب تسکین کوتاه مدت علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) مانند نفخ، دل درد و مشکلات دفع مدفوع می شود.
پروبیوتیک. پروبیوتیک ها باکتری های "مفیدی" هستند که به طور معمول در روده زندگی می کنند و در غذاهای خاصی مانند ماست و مکمل های غذایی یافت می شوند. مطالعات اخیر نشان می دهد که برخی از پروبیوتیک ها علائم سندرم روده تحریک پذیر (IBS) مانند درد شکم ، نفخ و اسهال را تسکین می دهند.
کاهش استرس. یوگا یا مدیتیشن به کاهش استرس کمک می کند. با استفاده از فیلم و کتاب در خانه یا در کلاس های ورزشی می توانید تمرین داشته باشید.
آنچه می توانید انجام دهید:
فردی از اعضای خانواده یا دوستان را جهت یادآوری موارد صحبت شده در مراجعه با پزشک، همراه خود داشته باشید.
سوالاتی که بهتر است درباره این بیماری از پزشک پرسید عبارتند از:
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
احتمالاً پزشک تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخگویی به آنها می تواند در صرفه جویی وقت به شما کمک کند و زمان بیشتری را برای بحث درباره سایر موارد بدهد. سوالاتی که احتمالاً می پرسد عبارتند از:
در مدتی که باقی مانده است تا به پزشک مراجعه کنید کارهای زیر را انجام دهید:
در مورد سابقه ی بیماری التهاب روده یا سرطان روده بزرگ اعضای خانواده تحقیق کنید.
به دفعات بروز علائم و عواملی که سبب تحریک آنها می شود توجه کنید.
