درخواست مشاوره رایگان
زخم های گوارشی و به خصوص زخم معده از بیماری های بسیار شایع است که به نظر می رسد حداقل 5 الی 10 درصد کل افراد دنیا حداقل یک بار به آن مبتلا می شوند. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز زخم های گوارشی، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
زخم های گوارشی، زخم های بازی هستند که روی پوشش داخلی معده و قسمت اول رودۀ کوچک ایجاد می شوند. درد معده شایع ترین علامت زخم معده می باشد. زخم های گوارشی شامل موارد زیر می باشند:
شایع ترین عوامل بروز زخم های گوارشی، عفونت با هلیکو باکتر پیلوری و استفاده طولانی مدت و مداوم از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن (ادویل) و ناپروکسن سدیم (الیو) است. استرس و غذاهای تند و پر ادویه باعث ایجاد زخم های گوارشی نمی شوند اما می توانند علایم آن را تشدید کنند.
شایع ترین علامت زخم های گوارشی سوزش و درد معده است. در صورت خالی بودن معده، اسید آن باعث شدیدتر شدن درد می شود. این درد اغلب با خوردن غذاهای خاص یا دارو های کاهش دهنده ی اسید معده، تسکین می یابد؛ اما ممکن است دوباره عود کند. معمولاً این درد در فواصل بین وعده های غذایی و شب ها شدت پیدا می کند.
بسیاری از افراد مبتلا به زخم های گوارشی هیچ علامتی ندارند.
در موارد کمتر، این زخم ها می تواند علائم شدیدی ایجاد کنند:
در صورت مشاهده و تجربه هر کدام از علائم فوق باید به پزشک مراجعه کرد. همچنین اگر آنتی اسید های بدون نسخه و از بین برنده های اسید، تسکین دهنده بوده اما دوباره درد ایجاد می شود نیز باید به پزشک مراجعه کرد.
زخم های گوارشی هنگامی بروز می کنند که اسید موجود در دستگاه گوارش، پوشش سطح داخلی معده یا روده کوچک را تخریب کند. این اسید می تواند زخم باز دردناکی را ایجاد کند که سبب خونریزی شود. لایه مخاطی که سطح داخلی دستگاه گوارش را پوشانده است از آن در برابر اسید محافظت می کند. ترشح بیش از حد اسید یا کاهش پوشش مخاطی منجر به ایجاد زخم می شود. عوامل شایع این زخم ها عبارتند از:
نوعی باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori). به طور معمول هلیکو باکتر پیلوری در لایه مخاطی که بافت داخلی معده و رودۀ کوچک را می پوشاند وجود دارد. در بسیاری موارد، هلیکوباکتر مشکلی ایجاد نمی کند، اما می تواند باعث التهاب لایه داخلی معده و ایجاد زخم شود.
هنوز مشخص نیست که چگونه عفونت با هلیکوباکتر گسترش می یابد اما به نظر می رسد از طریق تماس نزدیکی با فرد دیگر -مانند بوسه- ، منتقل شود. به علاوه این باکتری ممکن است از طریق غذا و آب نیز منتقل شود.
استفاده مداوم از داروهای مسکن. مصرف آسپیرین و برخی مسکن های بدون نیاز به نسخه یا همان داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، می توانند باعث تحریک یا التهاب پوشش داخلی معده و روده کوچک شوند. این داروها شامل ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم، کتوپروفن و غیره می باشد، اما استامینوفن ها را شامل نمی شود.
سایر داروها. مصرف برخی دارو های دیگر به همراه داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی، مانند استروئیدها، ضد انعقادها، آسپیرین با دوز کم، مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)، آلندرونیت (فوزاماکس) و ریزیدرونات (آکتونل) می تواند احتمال بروز زخم را به شدت افزایش دهد.
علاوه بر خطرات مرتبط با مصرف دارو، عوامل زیر نیز می توانند خطر تشدید و تحریک زخم معده و روده کوچک را افزایش دهند:
این عوامل به خودی خود باعث ایجاد زخم نمی شوند، اما می توانند شرایط بیماری را وخیم تر کرده و بهبودی آن را با مشکل مواجه کنند.
درمان نکردن زخم های گوارشی می تواند منجر به اتفاقات زیر شود:
موارد زیر می توانند کمک کننده باشند:
محافظت از خود در برابر بیماری ها. هنوز دقیق مشخص نیست که چطور هلیکوباکتر انتقال می یابد، اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد این باکتری می تواند از شخصی به شخص دیگر یا از طریق غذا و آب منتقل شود.
شستن مکرر دستان با آب و صابون و مصرف غذاهای کاملاً پخته یکی از اصلی ترین راهکارها برای محافظت خود در برابر عفونت هایی مانند هلیکوباکتر می باشد.
احتیاط در استفاده از مسکن ها. استفادۀ مداوم از داروهای مسکن خطر ابتلا به زخم معده را افزایش می دهد. برای کاهش خطر ابتلا به مشکلات معده می توان داروها را با وعده های غذایی مصرف کرد. با مشورت پزشک می توان کمترین و مناسب ترین دوز را برای تسکین درد مصرف کرد. هنگام مصرف دارو باید از نوشیدن الکل پرهیز کرد زیرا ترکیب این دو می تواند خطر ابتلا به ناراحتی های معده را افزایش دهند. اگر به NSAID (داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی) نیاز دارید، ممکن است لازم باشد تا در کنار آن داروهای دیگری مانند آنتی اسیدها، مهارکننده های پمپ پروتون، مسدود کننده های اسید یا عوامل محافظ سلولی را نیز مصرف کنید. نوعی از NSAID ها موسوم به مهار کننده های COX-2 باعث زخم معده نمی شوند، اما می توانند خطر حمله قلبی را افزایش دهند.
برای تشخیص زخم گوارشی، پزشک ابتدا شرح حالی از بیمار گرفته و او را معاینه می کند. ممکن است پس از معاینه، انجام آزمایش های تشخیصی ضروری باشد، این تست ها عبارتند از:
آزمایش های آزمایشگاهی برای اچ. پیلوری (H. pylori). ممکن است پزشک برای تشخیص وجود باکتری اچ پیلوری در بدن آزمایش هایی را تجویز کند. می توان با استفاده از آزمایش خون، مدفوع یا تست تنفس (بیشترین دقت) وجود این باکتری را تشخیص داد. برای آزمایش تنفس، نوشیدنی یا غذایی حاوی کربن رادیواکتیو مصرف می کنید. اچ پیلوری ماده موجود را در معده شما تجزیه می کند. پس از آن در کیسه مخصوصی فوت می کنید و پس از آن کیسه به سرعت بسته می شود تا برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده شود. در صورت آلودگی با این باکتری، نمونه تنفس، حاوی کربن رادیواکتیو به شکل دی اکسید کربن می باشد.
اگر پیش از آزمایش آنتی اسید مصرف کرده اید، حتماً به پزشک اطلاع دهید. بسته به نوع آزمایش استفاده شده، ممکن است لازم باشد تا دارو برای مدتی قطع شود چرا که آنتی اسیدها می توانند باعث نتیجه منفی کاذب شوند.
اندوسکوپی. گاهی پزشک برای بررسی دستگاه گوارش فوقانی از وسیله مخصوصی برای دیدن درون بدن (آندوسکوپی) استفاده می کند. در طی آندوسکوپی، پزشک یک لوله توخالی مجهز به یک لنز (آندوسکوپ) را وارد گلو، مری، معده و روده کوچک می کند. به کمک این وسیله، پزشک زخم یا بدخیمی های درون دستگاه گوارش را بررسی می کند. ممکن است در صورت مشاهده زخم، پزشک نمونه کوچکی از بافت (بیوپسی) را برای بررسی در آزمایشگاه بردارد. به علاوه به کمک بیوپسی می توان وجود هلیوباکتر در پوشش داخلی معده را تشخیص داد.
سن زیاد، علائم خونریزی، سابقه کاهش وزن یا مشکل در غذا خوردن و بلع، عواملی هستند که پزشک را مجاب به تجویز انجام اندوسکوپی می کنند. اگر زخم در معده مشاهده شود، پس از درمان مجدداً باید اندوسکوپی انجام شود تا اثربخشی درمان تأیید شود (حتی اگر علائم کاهش یافته اند).
تصویربرداری سری دستگاه گوارش فوقانی. این دسته از تصویربرداری به کمک پرتوهای ایکس (رادیوگرافی) دستگاه گوارش فوقانی که به آن بلع باریم نیز گفته می شود، تصاویری از مری، معده و روده کوچک ایجاد می کنند. در طول رادیوگرافی، مایع سفیدی (حاوی باریم) بلعیده می شود که لایه داخلی دستگاه گوارش را پوشانده و باعث مشخص تر شدن زخم می شوند.
درمان زخم معده به عامل ایجاد کننده آن بستگی دارد. معمولاً درمان شامل از بین بردن باکتری اچ.پیلوری (در صورت وجود)، حذف یا کاهش استفاده از داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی در صورت امکان و درمان زخم با دارو می باشد. داروها می توانند شامل موارد زیر باشند:
داروهای آنتی بیوتیکی برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری. معمولاً اگر هلیکوباکتر پیلوری در دستگاه گوارش یافت شود، پزشک ترکیبی از آنتی بیوتیک ها را برای از بین بردن باکتری تجویز می کند. این ترکیب ها معمولاً شامل آموکسی سیلین (آموکسیل)، کلاریترومایسین (بیاکسین)، مترونیدازول (فلاجیل)، تینیدازول (تیندامکس)، تتراسایکلین و لووفلوکساسین می باشد.
آنتی بیوتیک ها با توجه به محل زندگی و میزان مقاومت به آنتی بیوتیک تجویز می شوند. به احتمال زیاد باید برای دو هفته آنتی بیوتیک و همچنین برای کاهش اسید معده داروهایی از جمله یک مهارکننده پمپ پروتون و احتمالاً بیسموت ساب سالیسیلات (پپتو-بیسمول) مصرف شود.
داروهایی که تولید اسید را متوقف کرده و سرعت بهبودی زخم را افزایش می دهند. مهارکننده های پمپ پروتون - که به آن ها PPI نیز گفته می شود - با محدود کردن عملکرد قسمت هایی از سلول های تولید کننده اسید، اسید معده را کاهش می دهند. این داروها شامل داروهایی که باید توسط پزشک تجویز شوند و داروهای بدون نیاز به نسخه مانند امپرازول (پریلوسک)، لانسوپرازول (پریواسید)، رابپرازول (رابزول)، اس امپرازول (ازونیوم)، پنتوپرازول (پروتونیکس) می باشد. استفاده طولانی مدت از مهارکننده های پمپ پروتون، به ویژه در دوزهای زیاد، می تواند احتمال خطر شکستگی های لگن، مچ و ستون فقرات را افزایش دهد. با پزشک خود درباره اثربخشی مصرف مکمل های کلسیم در کاهش این خطر مشورت کنید.
دارو هایی برای کاهش تولید اسید معده. داروهای کاهنده اسید - که به آن ها مسدود کننده های گیرنده های هیستامین (H2) نیز گفته می شود - میزان اسید معده ترشح شده در دستگاه گوارش را کاهش می دهد که همین موضوع درد ناشی از زخم را تسکین بخشیده و بهبودی را سرعت می بخشد. از داروهای کاهنده اسید موجود در داروخانه می توان به فاموتیدین (پپسید)، سایمتیدین (تاگامت) و نیزاتیدین (نیزاتکت) اشاره نمود.
آنتی اسیدهایی که اسید معده را خنثی می کنند. ممکن است پزشک آنتی اسیدها را در رژیم دارویی بیمار قرار دهد. آنتی اسیدها اسید معده را خنثی کرده و می توانند به سرعت سبب تسکین درد شوند. بسته به مواد اصلی تشکیل دهنده دارو، امکان دارد شاهد عوارض جانبی همچون یبوست یا اسهال باشیم. آنتی اسیدها می توانند باعث تسکین علائم شوند اما به طور کلی برای بهبود زخم استفاده نمی شوند.
داروهایی که از پوشش معده و روده کوچک محافظت می کنند. گاهی پزشک داروهای خاصی که به محافظت از بافت های پوشاننده معده و رودۀ کوچک کمک می کنند، تجویز می کند. این داروها شامل دارو های سوکرالفیت (کارافات) و میزوپروستول (سایتوتک) می شوند.
درمان زخم معده اغلب موفقیت آمیز است و منجر به بهبود زخم می شود. اما اگر علائم شدید باشد یا با وجود درمان ادامه یابد، پزشک ممکن است آندوسکوپی را برای رد سایر علل احتمالی بروز این علائم توصیه کند. معمولاً اگر زخم در حین آندوسکوپی تشخیص داده شده باشد، پزشک بعد از درمان، آندوسکوپی دیگری را توصیه می کند تا مطمئن شود که زخم بهبود یافته است. از پزشک بپرسید که آیا بعد از درمان باید تحت آزمایش های پیگری قرار بگیرید یا خیر.
زخم های معده که با درمان بهبود نمی یابند، زخم های مقاوم نامیده می شوند. علل زیادی باعث عدم بهبودی زخم ها می شوند، از جمله:
التبه گاهی ممکن است زخم های مقاوم در نتیجه عوامل زیر ایجاد شوند:
به طور کلی درمان زخم های مقاوم شامل مصرف آنتی بیوتیک و از بین بردن عواملی است که ممکن است در بهبودی اختلال ایجاد کنند. ممکن است اگر زخم باعث عارضه جدی مانند خونریزی حاد یا سوراخ شدن دیواره لوله گوارش شود، نیاز به جراحی باشد. با این حال، امروزه به دلیل در دسترس بودن داروهای مؤثر، ضرورت جراحی بسیار کمتر از قبل شده است.
به کمک رعایت موارد زیر می توان درد زخم معده را تسکین بخشید:
تغییر مُسَکن. اگر مرتباً از مسکن ها استفاده می کنید، با پزشک خود درباره استفاده از استامینوفن به عنوان جایگزینی برای داروهایی که در حال حاضر مصرف می کنید، مشورت کنید.
کنترل استرس. استرس می تواند علائم زخم معده را بدتر کند. عوامل استرس زا را یافته و برای رفع آن ها تلاش کنید. برخی از استرس ها اجتناب ناپذیر هستند، اما می توان به کمک ورزش، گذراندن وقت با عزیزان یا نوشتن یادداشت های روزانه با آن ها مقابله کرد.
سیگار نکشید. استعمال دخانیات می تواند پوشش محافظ معده را تخریب کرده و معده را مستعد ابتلا به زخم كند. سیگار کشیدن باعث افزایش اسید معده نیز می شود.
محدود کردن یا اجتناب از مصرف الکل. مصرف بیش از حد از الکل می تواند باعث تحریک و از بین رفتن پوشش مخاطی در معده و روده شده و منجر به التهاب و خونریزی شود.
معمولاً محصولات حاوی بیسموت به کاهش علائم زخم معده کمک می کنند. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می دهد زینک (روی) می تواند به بهبود زخم کمک کند. پودر ماستیک، محصول یک گونه از درختچه های همیشه سبز نیز دیده شده است می تواند به بهبود علائم و زخم های معده کمک کند. در حالی که ممکن است برخی داروهای بدون نسخه و جایگزین در بهبود علائم مفید باشند، اما مدرک علمی در مورد اثربخشی آنها وجود ندارد و بنابراین به عنوان درمان اصلی زخم معده توصیه نمی شوند، و پیش از مصرف آن ها باید حتماً با پزشک مشورت نمود.
حتماً اگر علائم نگران کننده ای دارید به پزشک خود مراجعه کنید. ممکن است پزشک شما را به یک متخصص گوارش ارجاع دهد (گاستروانترولوژیست). بهتر است آمادگی کافی را قبل از مراجعه به پزشک داشته باشید. در اینجا برخی از اطلاعاتی که می تواند در هنگام مراجعه به پزشک به شما کمک کند ارائه شده است:
از محدودیت های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. قبل از ملاقات با پزشک، بپرسید که آیا به آمادگی خاصی مثل تغییر رژیم غذایی نیاز هست یا خیر. برخی از داروهای خاص می توانند آزمایش های بررسی زخم معده را تحت تأثیر قرار دهند، بنابراین پزشک ممکن است از شما بخواهد تا آنها را مصرف نکنید. به علاوه ممکن است پزشک توصیه کند داروهای دیگری مصرف شود.
سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را بنویسید. برخی از سؤالاتی که بهتر است درباره ی زخم معده از پزشک بپرسید عبارتند از:
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
احتمالاً پزشک تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخگویی به آنها می تواند در صرفه جویی وقت به شما کمک کند و زمان بیشتری را برای بحث درباره سایر موارد بدهد. سوالاتی که احتمالاً می پرسد عبارتند از:
در مدتی که باقی مانده است تا به پزشک مراجعه کنید، اجتناب از استعمال دخانیات، مصرف الکل، غذاهای پرادویه و دوری از استرس می تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
