گاستروانتریت | علل بروز، نشانه ها، روش تشخیص و درمان

التهاب ویروسی معده و روده، یک عفونت شایع گوارشی است که اغلب با عنوان آنفولانزای معده یا آنفولانزای گوارشی از آن یاد شده و با علائمی چون اسهال و استفراغ خود را نشان می دهد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز التهاب ویروسی معده و روده، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

بیماری التهابی معده و روده (گاستروانتریت) چیست؟

التهاب ویروسی معده و روده، یک عارضه التهابی مرتبط با دستگاه گوارش است که با مشخصه هایی نظیر اسهال آبکی، گرفتگی شکم، تهوع و استفراغ و در برخی موارد، تب همراه است.

شایع ترین مسیر انتقال التهاب ویروسی معده و روده، که اغلب به عنوان آنفولانزای معده شناخته می شود، تماس با فرد آلوده یا مصرف آب و غذای آلوده است. در افراد سالم، بهبودی معمولاً بدون عوارض جانبی رخ می دهد. با این حال، در نوزادان، افراد مسن و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، این بیماری می تواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ شود.

در حال حاضر، درمان موثری برای التهاب ویروسی معده و روده وجود ندارد، بنابراین پیشگیری از اهمیت بالایی برخوردار است. علاوه بر اجتناب از مصرف آب و غذای آلوده، شستشوی مکرر و صحیح دست ها از مهم ترین اقدامات پیشگیرانه محسوب می شود.

بیماری التهابی معده و روده (گاستروانتریت)

علائم بیماری التهابی معده و روده (گاستروانتریت)

علی رغم نام گذاری این بیماری به عنوان آنفولانزای معده، التهاب ویروسی معده و روده با آنفولانزای واقعی تفاوت دارد. آنفولانزای حقیقی، به طور اختصاصی سیستم تنفسی (بینی، گلو و ریه ها) را تحت تاثیر قرار می دهد، در حالی که در التهاب ویروسی معده و روده، ویروس به روده حمله کرده و علائم و نشانه های زیر را ایجاد می کند:

اسهال آبکی غیر خونی (اسهال خونی معمولاً نشان دهنده یک عفونت شدید و متفاوت است).
گرفتگی و درد شکمی.
تهوع، استفراغ یا هر دو.
دردهای عضلانی یا سردردهای گاه به گاه.
تب با درجه پایین.

ظهور علائم التهاب ویروسی معده و روده، بسته به عامل ایجادکننده آن، می تواند بین یک تا سه روز پس از آلودگی رخ دهد. این علائم ممکن است خفیف یا شدید باشند و معمولاً بین یک تا دو روز، و در برخی موارد تا ده روز، ادامه پیدا کنند.

با توجه به شباهت علائم، تشخیص افتراقی بین اسهال ویروسی و اسهال ناشی از باکتری هایی مانند کلستریدیوم دیفیسیل، سالمونلا و اشریشیا کلای یا انگل هایی نظیر ژیاردیا، حائز اهمیت است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود

در صورت بروز علائم زیر، باید به پزشک مراجعه کرد

بزرگسالان:

عدم توانایی در حفظ مایعات بدن
استفراغ مکرر
استفراغ خونی
علائم کم آبی شدید (تشنگی زیاد، خشکی دهان، ادرار غلیظ زرد، کاهش یا قطع ادرار، ضعف شدید، سرگیجه)
خون در مدفوع
تب بالای 40 درجه سانتیگراد

علائم بیماری التهابی معده و روده در بزرگسالان

کودکان:

تب بالای 38.9 درجه سانتیگراد
بی حالی یا تحریک پذیری شدید
درد و ناراحتی زیاد
اسهال خونی
علائم کم آبی در نوزاد (مقایسه میزان نوشیدن و دفع ادرار با حالت عادی)

نوزادان:

استفراغ طولانی مدت (چند ساعت)
عدم خیس شدن پوشک به مدت 6 ساعت
مدفوع خونی یا اسهال شدید
فرورفتگی ملاج
خشکی دهان یا گریه بدون اشک
خواب آلودگی، بی حالی و عدم توجه

به یاد داشته باشید که بالا آوردن شیر در نوزادان طبیعی است، اما استفراغ مداوم نیاز به بررسی دارد.

در صورت مشاهده هر یک از علائم ذکر شده، به خصوص در نوزادان و کودکان، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

علل ابتلا به بیماری التهابی معده و روده (گاستروانتریت)

التهاب ویروسی معده و روده معمولاً از طریق مصرف غذا یا آب آلوده، یا تماس نزدیک با فرد مبتلا منتقل می شود. ویروس های اصلی که باعث این بیماری می شوند عبارتند از:

نوروویروس ها:

این ویروس ها هم بزرگسالان و هم کودکان را تحت تأثیر قرار می دهند.
نوروویروس ها عامل اصلی بیماری های ناشی از غذا در سراسر جهان هستند.
این ویروس ها به راحتی در محیط های بسته مانند خانه ها، مدارس و کشتی های تفریحی پخش می شوند.
انتقال از طریق آب و غذای آلوده و همچنین تماس مستقیم با فرد مبتلا امکان پذیر است.

روتاویروس ها:

روتاویروس ها شایع ترین علت گاستروانتریت در کودکان، به ویژه نوزادان و کودکان نوپا هستند.
کودکان از طریق تماس با اشیاء آلوده و سپس قرار دادن انگشتان در دهان خود آلوده می شوند.
بزرگسالان نیز می توانند به روتاویروس آلوده شوند، اما معمولاً علائم خفیف تری دارند.
واکسن روتاویروس در بسیاری از کشورها موجود است و به طور قابل توجهی میزان ابتلا به این بیماری را کاهش داده است.

سایر عوامل:

برخی از صدف ها، به ویژه صدف های خام یا نیمه پخته، می توانند آلوده به ویروس باشند.
آب آشامیدنی آلوده نیز می تواند باعث اسهال ویروسی شود.
انتقال از طریق مسیر دهانی-مدفوعی، به عنوان مثال از طریق فردی که پس از استفاده از توالت دست های خود را نمی شوید، نیز امکان پذیر است.

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

همه افراد در معرض خطر ابتلا به التهاب ویروسی معده و روده هستند، اما برخی افراد بیشتر در معرض خطر قرار دارند:

کودکان خردسال:

کودکان در مراکز مراقبت روزانه یا مدارس به دلیل تماس نزدیک با سایر کودکان بیشتر در معرض خطر هستند.
سیستم ایمنی کودکان هنوز به طور کامل توسعه نیافته است.

افراد مسن:

سیستم ایمنی افراد با افزایش سن ضعیف می شود.
افراد مسن در خانه های سالمندان به دلیل تماس نزدیک با افراد آلوده و محیط های بسته بیشتر در معرض خطر هستند.

افراد با سیستم ایمنی ضعیف:

افراد مبتلا به HIV / AIDS، افرادی که شیمی درمانی می کنند و افرادی که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند، بیشتر در معرض خطر هستند.

محیط های پرجمعیت:

مدارس، کلیساها، خوابگاه ها و سایر مکان های پرجمعیت، محیط های مناسبی برای انتشار ویروس ها هستند.

فصول خاص:

برخی از ویروس های گاستروانتریت، مانند نوروویروس و روتاویروس، در فصول خاصی از سال، به ویژه در ماه های سردتر، شایع تر هستند.

عوارض بیماری

عارضه اصلی التهاب معده و روده ویروسی، کم آبی بدن است (کمبود شدید آب و نمک های ضروری و مواد معدنی). اگر فرد سالم باشد و بتواند به مقدار کافی مایعات بنوشد تا آب از دست رفته توسط اسهال و استفراغ جبران شود، کمبود آب مسئله جدی ای نخواهد بود. نوزادان، افراد مسن و اشخاص با سیستم ایمنی سرکوب شده، هنگام از دست دادن مقدار زیادی مایعات و عدم توانایی جایگزینی آن، دچار کمبود شدید آب بدن می شوند. ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان باشد تا مایعات از دست رفته با استفاده از سرم جایگزین شود.

پیشگیری از بروز بیماری

واکسیناسیون کودکان: واکسن علیه بیماری التهاب ویروسی معده و روده ناشی از روتاویروس، در برخی کشورها مانند ایالات متحده موجود است. این واکسن در سال اول زندگی کودکان به آنها تزریق می شود. به نظر می رسد که واکسن در جلوگیری از علائم اصلی این بیماری موثر باشد.
شستشوی کامل دست ها: اطمینان حاصل کنید که کودکتان نیز این کار را انجام می دهد. اگر فرزندانتان بزرگتر هستند، به آنها یاد بدهید که دست هایشان را مخصوصاً پس از استفاده از سرویس بهداشتی بشویند. مخصوصاً پس از استفاده از توالت. استفاده از آب گرم و صابون و مالیدن دست ها به مدت ۲۰ ثانیه، بهترین روش است. به یاد داشته باشید که ابتدا روی پوست دست، زیر ناخن ها و چین و شکن های داخلی دست و سپس کل دست ها را به صورت کامل بشویید. در زمانی که آب و صابون در دسترس نیست، از دستمال ها و محلول های ضدعفونی کننده دست استفاده کنید.
استفاده از وسایل شخصی جداگانه در خانه: ظروف غذاخوری، فنجان و بشقاب هایتان را به اشتراک نگذارید. از حوله های جداگانه در حمام استفاده کنید.
حفظ فاصله: در صورت امکان از ارتباط نزدیک با افراد مبتلا به ویروس خودداری کنید.
ضدعفونی کردن سطوح سخت: اگر فردی در خانواده به بیماری التهاب ویروسی معده و روده مبتلا شده است، سطوح سخت مانند پیشخوان آشپزخانه، شیر آب و دستگیره در را با مخلوطی از ۲ فنجان (۴۷/. لیتر) سفید کننده (وایتکس) و یک گالن (۸/۳ لیتر) آب، ضدعفونی کنید.
بررسی مرکز مراقبت از کودکتان: مطمئن شوید که مرکز، اتاق های جداگانه برای تعویض پوشک و تهیه یا صرف غذا دارد. اتاق دارای میز تعویض پوشک باید دارای یک سینک ظرفشویی و همچنین یک مخزن بهداشتی برای دفع پوشک باشد.

پیشگیری از ابتلا به بیماری التهابی معده و روده با شستن کامل دست ها

احتیاط هنگام سفر: هنگام سفر به کشورهای دیگر (به خصوص کشورهای جهان سوم) احتمال ابتلا به بیماری به دلیل خوردن غذا و آب آلوده بالا است. با انجام اقدامات زیر خطر ابتلا به بیماری را کاهش می دهید:

فقط آب های بسته بندی شده بنوشید.
از آب معدنی برای مسواک زدن استفاده کنید.
از خوردن مواد غذایی خام مانند میوه های پوست کنده، سبزیجات خام و سالاد که توسط دست انسان لمس شده اند، پرهیز کنید.
از مصرف گوشت و ماهی نیم پز خودداری کنید.

تشخیص بیماری التهابی معده و روده (گاستروانتریت)

پزشک معمولاً التهاب ویروسی معده و روده را بر اساس علائم بالینی، معاینه جسمی و بررسی موارد مشابه در محیط زندگی بیمار تشخیص می دهد. برای شناسایی روتاویروس و نوروویروس، می توان از تست سریع مدفوع استفاده کرد، اما برای سایر ویروس های مسبب التهاب معده و روده، تست تشخیص سریع وجود ندارد. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای رد عفونت های باکتریایی یا انگلی، انجام آزمایش مدفوع را توصیه کند.

درمان بیماری التهابی معده و روده (گاستروانتریت)

به طور معمول، درمان خاصی برای التهاب ویروسی معده و روده مورد نیاز نیست. آنتی بیوتیک ها بر ویروس ها بی اثر هستند و مصرف بی رویه آن ها می تواند منجر به ایجاد سویه های مقاوم باکتریایی شود. درمان، عمدتاً بر اقدامات خود مراقبتی متمرکز است.

سبک زندگی و درمان های خانگی

برای تسکین علائم و جلوگیری از کم آبی بدن در طول دوره بهبودی، نکات زیر را رعایت کنید:

به معده استراحت دهید: از مصرف غذاهای حجیم و سنگین برای مدتی خودداری کنید.
مایعات خنک بنوشید: مکیدن تکه های یخ یا نوشیدن جرعه های کوچک آب مفید است. نوشیدنی های ورزشی بدون کافئین نیز می توانند کمک کننده باشند. مایعات را به مقدار کافی و در جرعه های کوچک در طول روز مصرف کنید.
به تدریج به رژیم غذایی عادی بازگردید: پس از بهبود تهوع، غذاهای سبک و قابل هضم مانند نان تست، برنج، موز، ژله و مرغ را به تدریج به رژیم غذایی خود اضافه کنید. در صورت بازگشت تهوع، مصرف آن هارا متوقف کنید.
از مصرف مواد تحریک کننده اجتناب کنید: تا زمان بهبودی کامل، از مصرف غذاهای سرخ شده، کافئین، الکل و غذاهای پرادویه و استعمال دخانیات خودداری کنید.
استراحت کافی داشته باشید: بیماری و کم آبی بدن می توانند باعث ضعف و خستگی شوند.
داروها را با احتیاط مصرف کنید: از مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن خودداری کنید، زیرا می توانند علائم را تشدید کنند. استامینوفن را نیز با احتیاط مصرف کنید. از دادن آسپیرین به کودکان و نوجوانان خودداری کنید، زیرا خطر ابتلا به سندرم ری را افزایش می دهد. قبل از مصرف هرگونه داروی مسکن یا تب بر با پزشک مشورت کنید.

نوزادان و کودکان

در کودکان مبتلا به عفونت روده ای، حفظ آب بدن و جایگزینی الکترولیت های از دست رفته از اهمیت بالایی برخوردار است. نکات زیر می توانند مفید باشند:

جایگزینی مایعات: از محلول های خوراکی مخصوص کودکان که در داروخانه ها موجود هستند، استفاده کنید. در مورد نحوه مصرف این محلول ها با پزشک مشورت کنید. از دادن آب معمولی یا آب سیب به کودکان خودداری کنید.
بازگشت تدریجی به رژیم غذایی عادی: پس از بهبود علائم، به تدریج غذاهای سبک و قابل هضم مانند نان تست، برنج، موز و سیب زمینی را به رژیم غذایی کودک اضافه کنید.
اجتناب از غذاهای نامناسب: از دادن غذاهای چرب، شیرین یا حجیم به کودک خودداری کنید.
استراحت کافی: اطمینان حاصل کنید که کودک به اندازه کافی استراحت می کند.
داروهای ضد اسهال: از دادن داروهای ضد اسهال بدون تجویز پزشک خودداری کنید. پس از استفراغ یا اسهال، به نوزاد اجازه دهید 15 تا 20 دقیقه استراحت کند و سپس مقادیر کم مایعات به او بدهید. نوزادان شیرخوار باید به طور مکرر از شیر مادر تغذیه کنند. نوزادانی که از شیشه شیر تغذیه می کنند، باید مقادیر کم محلول خوراکی مخصوص نوزادان را دریافت کنند. محلول را رقیق نکنید.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک

اگر خودتان یا فرزندتان نیاز به مراجعه به پزشک داشتید، بهتر است که ابتدا به یک پزشک عمومی مراجعه کنید. پزشک، در صورت صلاحدید شما را به یک متخصص ارجاع خواهد داد.

آنچه می توانید انجام دهید

لیستی از سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را تهیه کنید. این کار به شما کمک خواهد کرد که از ملاقات خود با پزشک، نهایت استفاده را ببرید. سوالات اساسی که بهتر است از پزشک خود یا پزشک فرزند خود بپرسید عبارتند از:

دلیل احتمالی بروز علائم چیست؟ آیا دلایل احتمالی دیگری نیز وجود دارند؟
آیا نیاز به انجام آزمایش است؟
بهترین درمان پیشنهادی شما چیست؟
آیا نیازی به استفاده از دارو هست؟
چه کاری در منزل می توانم انجام دهم تا از شدت علائم کم کنم؟

از پزشک چه انتظاری می رود

سوالاتی که پزشک ممکن است بپرسد عبارتند از:

چه زمانی علائم شروع شدند؟
علائم مداوم هستند یا گاه و بی گاه؟
شدت علائم در چه حد است؟
چه چیزهایی علائم را بهبود می بخشد؟
چه چیزهایی علائم را تشدید می کند؟
آیا اخیراً در ارتباط با شخصی که علائمی مشابه شما داشته، بوده اید؟

آن چه می توانید در این مدت انجام دهید

مقدار زیادی مایعات بنوشید. از غذاهای نرم استفاده کنید تا فشار وارد شده بر دستگاه گوارش را کاهش دهید. در صورت بیمار شدن فرزندتان نیز همین کارها را انجام دهید (نوشیدن مقدار زیادی مایعات و خوردن غذاهای نرم). اگر کودکتان از پستان مادر یا شیشه شیر تغذیه می کند، به همان روند معمول ادامه دهید. از پزشک کودکتان بپرسید که آیا دادن محلول خوراکی موجود در داروخانه ها، به او کمکی خواهد کرد یا خیر.