نفخ و درد های آن

نفخ و تجمع گاز در دستگاه گوارش، تجربه ای ناخوشایند است که می تواند با درد و ناراحتی همراه باشد و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. این وضعیت اغلب به دلیل رژیم غذایی، عادات غذا خوردن یا مشکلات گوارشی زمینه ای ایجاد می شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علل بروز نفخ و تجمع گاز و نحوه کنترل و درمان آن ارائه می شود.

نفخ (تجمع گاز در دستگاه گوارش) چیست؟

تولید و دفع گاز از طریق بادگلو یا باد معده، بخشی طبیعی از فرآیند گوارش است. با این حال، اگر دستگاه گوارش نتواند این گاز را به طور مؤثر دفع کند، ممکن است منجر به درد و ناراحتی شود.

مصرف برخی از مواد غذایی که به طور طبیعی گاز تولید می کنند، می تواند میزان گاز و دردهای ناشی از نفخ را افزایش دهد. در بسیاری از موارد، تغییرات ساده در رژیم غذایی می تواند به کاهش این علائم کمک کند.

همچنین، برخی از اختلالات گوارشی مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) یا بیماری سلیاک نیز می توانند علاوه بر سایر علائم، باعث افزایش گاز معده و درد ناشی از آن شوند.

علائم نفخ (تجمع گاز در دستگاه گوارش)

علائم ناشی از تجمع گاز در دستگاه گوارش می تواند شامل موارد زیر باشد:

• باد گلو
• باد معده
• درد و انقباضات شکمی
• احساس پری، سنگینی یا فشار در شکم (نفخ)
• افزایش قابل توجه در اندازه شکم

باد گلو در حین یا بلافاصله بعد از غذا خوردن طبیعی است. بیشتر افراد به طور متوسط تا 20 بار در روز گاز معده را از بدن خود دفع می کنند. اگرچه نفخ می تواند ناراحت کننده و حتی شرم آور باشد، اما به ندرت به تنهایی نشان دهنده یک بیماری زمینه ای جدی است.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر تجمع گاز در شکم یا درد ناشی از آن مداوم باشد یا شدت آن به حدی برسد که در فعالیت های روزمره شما اختلال ایجاد کند، لازم است به پزشک مراجعه کنید. دردهای ناشی از نفخ همراه با سایر علائم می توانند نشانه ای از یک بیماری جدی تر باشند. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، به پزشک مراجعه کنید:

• مدفوع خونی
• تغییر در غلظت و قوام مدفوع
• تغییر در تعداد دفعات اجابت مزاج
• کاهش وزن ناخواسته
• یبوست یا اسهال مداوم
• حالت تهوع یا استفراغ مکرر
• طولانی شدن درد شکم
• درد قفسه سینه

علل ابتلا به نفخ (تجمع گاز در دستگاه گوارش)

علت اصلی تجمع گاز در معده و روده، در درجه اول، بلعیدن هوا در هنگام خوردن و آشامیدن است. بیشتر هوای بلعیده شده از طریق بادگلو خارج می شود.

همچنین، زمانی که باکتری های موجود در روده بزرگ (کولون)، کربوهیدرات های هضم نشده در روده کوچک (شامل فیبرها، برخی قندها و نشاسته ها) را تخمیر می کنند، گاز تولید می شود. این باکتری ها مقداری از گاز تولید شده را مصرف کرده و مابقی آن از طریق مقعد دفع می شود.

غذاهایی که باعث نفخ می شوند

برخی از غذاهای پرفیبر به طور طبیعی باعث افزایش تولید گاز در روده می شوند، از جمله:

• حبوبات
• میوه ها
• سبزیجات
• غلات کامل

با وجود اینکه غذاهای پرفیبر می توانند تولید گاز را افزایش دهند، اما فیبر، برای حفظ سلامت و عملکرد صحیح دستگاه گوارش و تنظیم قند و کلسترول خون بسیار ضروری است.

سایر عوامل غذایی

علاوه بر غذاهای پرفیبر، عوامل دیگری در رژیم غذایی می توانند منجر به افزایش گاز در دستگاه گوارش شوند، از جمله:

• نوشیدنی های گازدار: مانند نوشابه و آبجو که حاوی گاز دی اکسید کربن هستند و می توانند میزان گاز معده را افزایش دهند.
• عادات غذا خوردن: غذا خوردن سریع، نوشیدن با نی، جویدن آدامس، مکیدن آبنبات یا صحبت کردن هنگام جویدن غذا باعث بلعیدن هوای بیشتری می شود که می تواند به تجمع گاز منجر شود.
• مکمل های فیبر حاوی پسیلیوم (اسفرزه): مانند متاموسیل، که در برخی افراد می تواند باعث افزایش گاز در روده بزرگ شود.
• جایگزین های شکر یا شیرین کننده های مصنوعی: مانند سوربیتول، مانیتول و زایلیتول که در برخی غذاها و نوشیدنی های بدون قند یافت می شوند، ممکن است به طور کامل در روده کوچک جذب نشوند و در روده بزرگ توسط باکتری ها تخمیر شده و گاز تولید کنند.

بیماری ها

برخی از بیماری ها نیز می توانند باعث افزایش گاز روده و نفخ شوند، از جمله:

• بیماری های مزمن روده: تولید بیش از حد گاز می تواند نشانه ای از بیماری های التهابی مزمن روده مانند دیورتیکولیت، کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی) یا بیماری کرون باشد.
• رشد بیش از حد باکتری ها در روده کوچک: افزایش غیرطبیعی تعداد یا تغییر نوع باکتری ها در روده کوچک می تواند منجر به تولید بیش از اندازه گاز، اسهال و کاهش وزن شود.
• عدم تحمل غذایی: اگر دستگاه گوارش نتواند مواد غذایی خاصی مانند قند موجود در لبنیات (لاکتوز) یا پروتئین هایی مانند گلوتن موجود در گندم و سایر غلات را به درستی تجزیه و جذب کند، نفخ و سایر علائم گوارشی ایجاد می شود.
• یبوست: دفع دشوار و ناکامل مدفوع می تواند منجر به تجمع گاز در روده شود.

تشخیص نفخ (تجمع گاز در دستگاه گوارش)

پزشک می تواند بر اساس موارد زیر، علت نفخ و درد ناشی از آن را تشخیص دهد:

• سابقه پزشکی: بررسی دقیق سوابق بیماری ها و علائم شما.
• بررسی عادات غذایی: پرسش در مورد رژیم غذایی و نحوه غذا خوردن شما.
• معاینه بالینی: لمس شکم برای بررسی نواحی دردناک یا وجود هرگونه توده یا سفتی غیرطبیعی. پزشک همچنین با استفاده از استتوسکوپ (گوشی پزشکی) به صداهای شکم گوش می دهد تا عملکرد دستگاه گوارش را ارزیابی کند.

بسته به نتایج معاینه و وجود علائمی مانند کاهش وزن، مدفوع خونی یا اسهال مداوم، پزشک ممکن است آزمایش های تشخیصی دیگری را نیز توصیه کند.

درمان نفخ (تجمع گاز در دستگاه گوارش)

درمان نفخ و درد ناشی از آن به علت زمینه ای بستگی دارد. در بسیاری از موارد، تغییرات ساده در رژیم غذایی و سبک زندگی می تواند به کاهش علائم کمک کند. پزشک ممکن است راهکارهای زیر را توصیه کند:

رژیم غذایی

تغییرات در رژیم غذایی می تواند به کاهش میزان تولید گاز و تسریع حرکت آن در طول دستگاه گوارش کمک کند. تهیه فهرستی از مواد غذایی مصرفی، زمان مصرف و علائم مرتبط در بدن، به پزشک و بیمار کمک می کند تا بهترین تغییرات رژیم غذایی را شناسایی کنند. ممکن است لازم باشد مصرف برخی از مواد غذایی به طور موقت حذف یا به میزان قابل توجهی کاهش یابد.

کاهش یا حذف موارد زیر از رژیم غذایی می تواند علائم نفخ را بهبود بخشد:

• غذاهای سرشار از فیبر: غذاهای پرفیبری که معمولاً باعث ایجاد گاز می شوند شامل لوبیاها، پیاز، کلم بروکلی، کلم بروکسل، کلم معمولی، گل کلم، کنگر فرنگی، مارچوبه، گلابی، سیب، هلو، آلو، گندم و سبوس آن هستند. می توانید با حذف تدریجی این مواد و مشاهده واکنش بدن، تشخیص دهید کدام یک بیشترین تأثیر را بر نفخ شما دارند. ممکن است لازم باشد برای چند هفته از مصرف این غذاها اجتناب کرده و سپس به تدریج آن ها را به رژیم غذایی خود بازگردانید. برای اطمینان از دریافت میزان مناسب فیبر در رژیم غذایی، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
• لبنیات: کاهش مصرف محصولات لبنی می تواند به کاهش علائم در افرادی که به لاکتوز حساسیت دارند کمک کند. مصرف شیر بدون لاکتوز یا شیرهای غنی شده با آنزیم لاکتاز می تواند فرآیند هضم لاکتوز را تسهیل کند.
• جایگزین های قند و شکر: مصرف شیرین کننده های مصنوعی مانند سوربیتول، مانیتول و زایلیتول را کاهش داده یا جایگزین های دیگری برای آن ها پیدا کنید، زیرا این مواد می توانند در روده بزرگ تخمیر شده و گاز تولید کنند.
• غذاهای سرخ شده یا پرچرب: چربی موجود در غذاها می تواند سرعت تخلیه معده را کاهش داده و باعث باقی ماندن طولانی تر غذا و گاز در دستگاه گوارش شود. کاهش یا قطع مصرف غذاهای سرخ شده و پرچرب ممکن است به بهبود علائم کمک کند.
• نوشیدنی های گازدار: از مصرف نوشیدنی های گازدار مانند نوشابه و آبجو پرهیز کرده یا مصرف آن ها را به حداقل برسانید، زیرا این نوشیدنی ها مستقیماً گاز را وارد دستگاه گوارش می کنند.
• مکمل های فیبر: در مورد نوع و میزان مصرف مکمل های حاوی فیبر با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید، زیرا برخی از آن ها ممکن است در ابتدا باعث افزایش گاز شوند.
• آب: برای جلوگیری از یبوست که می تواند دفع گاز را دشوار کند، به میزان کافی آب در طول روز، همراه با وعده های غذایی و هنگام مصرف مکمل های فیبر بنوشید.

داروهای بدون نیاز نسخه

در برخی افراد، محصولات بدون نسخه زیر می توانند به کاهش نفخ و علائم مرتبط با آن کمک کنند:

• آلفا گالاکتوزیداز: این آنزیم به تجزیه کربوهیدرات های پیچیده موجود در حبوبات و سایر سبزیجات کمک می کند و باید قبل از هر وعده غذایی مصرف شود.
• مکمل های لاکتاز: این مکمل ها به هضم قند موجود در محصولات لبنی (لاکتوز) کمک می کنند و در صورت عدم تحمل لاکتوز می توانند علائم را کاهش دهند. در صورت بارداری یا شیردهی، قبل از مصرف مکمل های لاکتاز با پزشک مشورت کنید.
• سایمتیکون: این دارو به شکستن حباب های گاز در دستگاه گوارش و تسهیل خروج آن ها کمک می کند، اگرچه شواهد علمی قطعی در مورد اثربخشی آن در تسکین علائم نفخ وجود ندارد.
• زغال فعال: مصرف زغال فعال قبل و بعد از غذا ممکن است به کاهش علائم کمک کند، اما تحقیقات قطعی در مورد اثربخشی آن وجود ندارد. همچنین، زغال فعال می تواند در جذب برخی داروها تداخل ایجاد کرده و ممکن است باعث سیاه شدن دهان و لباس شود.

سبک زندگی و درمان های خانگی

تغییر در سبک زندگی می تواند به کاهش یا تسکین درد ناشی از نفخ و گاز اضافی در بدن کمک کند:

• کاهش مصرف غذاهای نفخ آور: بسیاری از غذاهایی که می توانند باعث نفخ شوند، بخشی از یک رژیم غذایی سالم هستند. ممکن است کاهش حجم مصرف این غذاها به جای حذف کامل آن ها، به کاهش تولید گاز کمک کند.
• آهسته غذا خوردن و خوب جویدن: به آرامی غذا بخورید، لقمه ها را کاملاً بجوید و از قورت دادن غذا بدون جویدن کافی خودداری کنید. اگر تند غذا می خورید، بین هر لقمه قاشق و چنگال خود را روی بشقاب بگذارید تا مکث کافی ایجاد شود.
• اجتناب از جویدن آدامس، مکیدن آبنبات و نوشیدن با نی: این عادات می توانند باعث بلعیدن هوای بیشتری شوند.
• بررسی دندان های مصنوعی: اتصال نامناسب دندان های مصنوعی می تواند منجر به بلعیدن هوای اضافی شود. اگر دندان های مصنوعی شما به خوبی روی لثه ها قرار نمی گیرند، به دندانپزشک مراجعه کنید.
• خودداری از استعمال دخانیات: سیگار کشیدن و مصرف سایر دخانیات میزان هوای بلعیده شده را افزایش می دهد. برای ترک دخانیات در صورت نیاز با پزشک مشورت کنید.
• ورزش منظم: فعالیت بدنی منظم می تواند به جلوگیری از یبوست کمک کند و در نتیجه به خروج راحت تر گاز از روده کمک کند.

اگر بوی ناشی از نفخ برایتان آزاردهنده است، مصرف غذاهای حاوی گوگرد مانند کلم بروکلی، کلم بروکسل، کلم معمولی، گل کلم و آبجو و همچنین غذاهای سرشار از پروتئین را کاهش دهید. برای جذب بو می توانید از پدها، لباس زیر یا بالشتک های حاوی زغال فعال استفاده کنید.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

قبل از مراجعه به پزشک، آماده پاسخگویی به سؤالات زیر باشید:

• چه مدت است که متوجه افزایش نفخ یا دردهای ناشی از آن شده اید؟
• آیا با آروغ زدن یا دفع گاز، درد و علائم شما بهبود می یابد؟
• روزانه چند بار گاز دفع می کنید؟
• آیا غذاهای خاصی باعث بروز علائم شما می شوند؟
• آیا اخیراً ماده غذایی یا نوشیدنی جدیدی به رژیم غذایی خود اضافه کرده اید؟
• چه داروها یا مکمل های غذایی مصرف می کنید؟
• آیا همراه با دردهای ناشی از نفخ، حالت تهوع یا استفراغ را نیز تجربه می کنید؟
• آیا کاهش وزن بی دلیل داشته اید؟
• آیا در الگوی دفع مدفوع خود تغییری مشاهده کرده اید؟
• آیا نوشابه یا سایر نوشیدنی های گازدار مصرف می کنید؟
• آیا از جایگزین های قندی استفاده می کنید؟
• آیا به طور مداوم آدامس می جوید، آبنبات می مکید یا نوشیدنی ها را با نی می نوشید؟

در این بین چه کاری می توان انجام داد

فهرستی از تمام غذاها و نوشیدنی هایی که مصرف می کنید، تعداد دفعات دفع گاز در روز و علائم مرتبط با آن تهیه کنید و هنگام مراجعه به پزشک آن را همراه خود داشته باشید. این فهرست به پزشک کمک می کند تا ارتباط بین رژیم غذایی و نفخ و دردهای ناشی از آن را بهتر درک کند.