یبوست، کاهش تعداد دفعات دفع مدفوع و یا سخت شدن انجام آن می باشد. این عارضه اغلب به دلیل عدم تناسب رژیم غذایی و کمبود تحرک اتفاق می افتد. در صورت تداوم یبوست باید به پزشک مراجعه نمود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز یبوست، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
نگاه کلی
یبوست مزمن، حرکات کند روده یا دفع دشوار مدفوع است که برای چند هفته یا بیشتر ادامه دارد.
دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته یبوست تلقی می شود.
اگرچه یبوست گاه و بیگاه بسیار شایع است، اما برخی از افراد دچار یبوست مزمن می شوند که می تواند در انجام کارهای روزمره آن ها اختلال ایجاد کند. همچنین ممکن است یبوست مزمن باعث شود بیمار برای دفع متحمل فشار زیادی شود.
درمان یبوست مزمن تا حدودی به علت اصلی آن بستگی دارد. اما، گاهی هیچ علتی برای آن پیدا نمی شود.
علائم بیماری
علائم و نشانه های یبوست مزمن عبارتند از:
- کمتر از سه بار دفع مدفوع در هفته
- مدفوع سنگین و حجیم یا سخت
- لزوم فشار برای دفع
- احساس انسداد در روده به طوری که گویی مانع دفع می شود.
- احساس ناتوانی در دفع کامل مدفوع از روده
- نیاز به خالی کردن رکتوم با کمک فشار دستان بر روی شکم یا استفاده از انگشتان برای خروج مدفوع از آن.
اگر در سه ماه اخیر حداقل دو مورد از علائم مذکور را تجربه کرده اید امکان دارد دچار یبوست مزمن شده باشید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت تغییرات غیرقابل توصیف و مداوم در حرکات روده و دفع، باید به پزشک مراجعه کرد.
علل بیماری
یبوست معمولاً هنگامی اتفاق می افتد که مدفوع درون لوله گوارش خیلی آهسته حرکت می کند یا نمی تواند به راحتی دفع شود، که ممکن است علت آن سخت شدن و خشکی آن باشد. یبوست مزمن عوامل احتمالی بسیاری دارد.
انسداد در روده بزرگ یا رکتوم
انسداد روده ی بزرگ ممکن است حرکت مدفوع را کند یا متوقف کند. علل آن عبارتند از:
- زخم های کوچک در پوست اطراف مقعد (فیشر مقعدی)
- انسداد روده
- سرطان کولون (روده بزرگ)
- باریک شدن روده بزرگ (تنگی روده)
- سایر سرطان های نواحی شکم و لگن که به روده بزرگ فشار می آورند
- سرطان رکتوم
- برآمدگی رکتوم از میان دیواره پشت واژن (رکتوسل)
مشکل در اعصاب کولون و رکتوم
اختلالات عصبی می توانند بر روی اعصاب منقبض کننده عضلات روده بزرگ و رکتوم جهت جابه جایی مدفوع اثر بگذارند. عواملی همچون:
- آسیب به اعصاب کنترل کننده اعمال بدن (نوروپاتی اتونومیک / اعصاب خودمختار)
- مالتیپل اسکلروزیس (ام اس)
- بیماری پارکینسون
- آسیب نخاعی
- سکته مغزی
اختلالات در عضلات مربوط به دفع
اختلال عملکردی عضلات لگنی مسئول دفع، می تواند منجر به یبوست مزمن شود. این اختلالات شامل موارد زیر می باشند:
- نارسایی در شل شدن عضلات لگن هنگام تلاش برای دفع (آنیسموس)
- ناهماهنگی در انبساط و انقباض عضلات لگن (دیس سینرژی)
- عضلات ضعیف لگن
شرایطی که بر روی هورمون های بدن تأثیر می گذارد
هورمون ها به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک می کنند. بیماری ها و شرایطی که باعث مختل شدن این تعادل می شوند می توانند منجر به یبوست شوند، از جمله:
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به یبوست مزمن را افزایش دهند عبارتند از:
- سن بالا
- جنس مؤنث
- کم آبی بدن
- رژیم غذایی حاوی فیبر کم
- فعالیت بدنی کم یا ناچیز
- مصرف داروهای خاصی مانند داروهای آرام بخش، داروهای مخدر مسکن، برخی از داروهای ضدافسردگی یا داروهای کاهنده فشار خون
- بیماری های روانی مانند افسردگی یا اختلالات تغذیه ای
عوارض بیماری
عوارض یبوست مزمن شامل موارد زیر است:
- تورم عروق مقعد (هموروئید / بواسیر). فشار حاصل از تلاش برای دفع مدفوع می تواند باعث تورم در رگ های داخل و اطراف مقعد شود.
- پارگی پوست در قسمت مقعد (فیشر / شقاق مقعد). مدفوع بزرگ یا سخت می تواند باعث ایجاد پارگی های ریزی در پوست مقعد شود.
- عدم دفع مدفوع (حبس مدفوع). یبوست مزمن ممکن است باعث تجمع مدفوع سخت در روده و گیر کردن آن شود.
- بیرون زدن روده از مقعد (افتادگی راست روده / پرولاپس رکتال). فشار و تلاش برای دفع می تواند منجر به کشیدگی قسمت کوچکی از راست روده (رکتوم) و بیرون زدن آن از مقعد شود.
پیشگیری از بروز بیماری
موارد زیر می تواند به پیشگیری از بروز یبوست مزمن کمک کنند.
- گنجاندن موادغذایی سرشار از فیبر در رژیم غذایی، از جمله لوبیاها، سبزیجات، میوه ها، غلات کامل و سبوس.
- مصرف کمتر غذاهایی با فیبر کمتر مانند غذاهای فراوری شده و لبنیات و فراورده های گوشتی.
- نوشیدن مقدار زیاد مایعات
- تحرک کافی و ورزش منظم
- مدیریت استرس
- نادیده نگرفتن حس دفع مدفوع
- ایجاد یک برنامه منظم دفع به خصوص بعد از غذا
- اطمینان از مصرف کافی غذاهای فیبردار در کودکان
تشخیص
علاوه بر معاینه عمومی و معاینه جسمی، پزشکان از آزمایش ها و روش های زیر برای تشخیص یبوست مزمن و علت بروز آن استفاده می کنند:
- آزمایش خون. پزشک ابتلا به یک عارضه سیستمیک مانند کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم) یا میزان کلسیم بالا را بررسی خواهد کرد.
- رادیوگرافی. عکس رادیوگرافی می تواند به پزشک در تشخیص انسداد روده و وجود مدفوع در آن کمک کند.
- معاینه رکتوم و کولون نزولی (سیگموئیدوسکوپی). در این روش پزشک لوله انعطاف پذیری را وارد مقعد می کند تا رکتوم و قسمت تحتانی آن را معاینه کند.
- معاینه رکتوم و کل روده بزرگ (کولونوسکوپی). این روش تشخیصی به پزشک اجازه می دهد کل روده بزرگ را با یک لوله انعطاف پذیر و مجهز به دوربین معاینه کند.
- ارزیابی عملکرد عضلات اسفنکتر مقعد (مانومتری آنورکتال). در این روش، پزشک یک لوله باریک و انعطاف پذیر را درون مقعد و رکتوم وارد می کند و سپس بادکنک کوچک سر لوله باد می شود، پس از آن دستگاه از مقعد به عقب کشیده می شود. این روش به پزشک اجازه می دهد تا هماهنگی عضلات مورد استفاده برای دفع را بسنجد.
- ارزیابی سرعت عضله مقعد (آزمایش خروج بالون). این تست که اغلب به همراه مانومتری آنورکتال استفاده می شود، مدت زمان لازم را برای بیرون کشیدن بادکنک که از آب پر شده و در روده قرار گرفته است، اندازه گیری می کند.
- ارزیابی نحوه حرکت مواد غذایی درون روده بزرگ (برآورد زمان انتقال مواد در کولون). در این روش، کپسولی حاوی نشانگر رادیواپک (نشانگری که در تصاویر حاصل از تصویربرداری دیده می شود)، بلعیده می شود و برای 24 تا 48 ساعت نحوه حرکت آن درون روده بزرگ ثبت می شود که در تصویربرداری اشعه ایکس قابل مشاهده خواهد بود.
- سینتی گرافی / گاما اسکن. در بعضی موارد، غذای حاوی رادیوکربن فعال خورده می شود و یک دوربین ویژه، حرکت آن را ثبت می کند. پزشک نشانه هایی مبنی بر عملکرد نامناسب عضلات روده و چگونگی حرکت غذا در روده بزرگ را بررسی خواهد کرد.
- تصویربرداری از رکتوم در حین دفع مدفوع (دفکوگرافی). طی این روش، پزشک خمیر نرمی از جنس باریم را وارد روده می کند. پس از آن خمیر باریم مشابه فرآیندی که حین دفع مدفوع رخ می دهد دفع می شود. باریم در تصویربرداری های اشعه ایکس کاملاً مشخص است و به همین دلیل می توان به کمک آن افتادگی روده یا اختلال عملکرد عضلات و هماهنگی آن ها را تشخیص داد.
- ام آر آی دفکوگرافی. در این روش، مانند دفکوگرافی باریم، پزشک ژل کنتراست را به روده وارد می کند. پس از آن ژل دفع می شود. اسکنر MRI می تواند عملکرد عضلات دفع را نشان داده و آن ها را ارزیابی کند. همچنین این آزمایش می تواند عوامل ایجاد کننده یبوست، مانند رکتوسل یا پرولاپس رکتال را تشخیص دهد.
درمان
درمان یبوست مزمن معمولاً با تغییر رژیم غذایی و تغییر شیوه زندگی به منظور افزایش سرعت حرکت مدفوع در روده آغاز می شود. اگر این تغییرات کمکی نکند، ممکن است پزشک مصرف دارو یا جراحی را توصیه کند.
رژیم غذایی و سبک زندگی
پزشک ممکن است برای رفع یبوست تغییرات زیر را توصیه کند:
- افزایش مصرف فیبر. افزودن فیبر به رژیم غذایی، باعث افزایش وزن مدفوع و در نتیجه تسریع حرکت آن در روده می شود. مصرف میوه و سبزیجات باید به مرور افزایش پیدا کند. نان و غلات سبوس دار هم باید به برنامه غذایی اضافه شود. گاهی پزشک توصیه می کند تا مقدار معینی فیبر در روز مصرف شود. به طور کلی، روزانه برای هر 1000 کالری در رژیم غذایی، 14 گرم فیبر لازم است. افزایش ناگهانی مقدار فیبر می تواند باعث نفخ و تولید گاز در معده شود؛ بنابراین مصرف آن باید در ابتدا کم بوده و طی چند هفته مقدار آن به مرور افزایش پیدا کند.
- داشتن فعالیت بدنی در بیشتر روزهای هفته. ورزش، فعالیت عضلات روده را افزایش می دهد. بهتر است ورزش در برنامه بیشتر روزهای هفته گنجانده شود. اگر قبلا ورزش نمی کردید، در مورد اینکه آیا واجد شرایط کامل سلامت برای انجام ورزش هستید با پزشک خود مشورت کنید.
- نباید حس دفع مدفوع نادیده گرفته شود. برای استفاده از دستشویی باید زمان کافی گذاشته شود تا دفع بدون عجله و با خیال راحت انجام شود.
مصرف ملین ها
چندین نوع ملین وجود دارد. عملکرد هرکدام از آنها در تسهیل عمل دفع متفاوت است. ملین هایی که بدون نسخه عرضه می شوند عبارتند از:
- مکمل های حاوی فیبر. مکمل های حاوی فیبر باعث افزایش وزن مدفوع می شوند. مدفوع حجیم، نرم تر بوده و راحت تر دفع می شوند. مکمل های حاوی فیبر عبارتند از: پسیلیوم (متاموسیل)، کلسیم پلی کربوفیل (فیبرکن) و متیل سلولز (سیتروسل).
- محرک ها. مواد محرکی مانند بیزاکودیل (کورکتول، دولکولاکس) و سنوسیدها (سنوکوت، اکس لاکس) باعث انقباض عضلات روده می شوند.
- اسموتیک ها. ملین های اسموتیک با افزایش ترشح مایعات از روده و تحریک حرکات روده به دفع مدفوع کمک می کند. از اسموتیک ها می توان به داروهای زیر اشاره کرد: هیدروکسید منیزیم خوراکی (شیر منیزیم)، سیترات منیزیم، لاکتولوز (چولاک، کنستیلاک)، پلی اتیلن گلیکول (میرالاکس، گلیکولاکس).
- روان کننده ها. روان کننده هایی مانند روغن های معدنی باعث تسهیل دفع مدفوع می شوند.
- نرم کننده های مدفوع. نرم کننده های مدفوع مانند دوکوسات سدیم (کولاس) و دوکوسات کلسیم (سورفاک) با جذب آب از روده، مدفوع را مرطوب می کنند.
- تنقیه و شیاف. تنقیه با آب شیرین با یا بدون صابون می تواند به نرم شدن مدفوع کمک کرده و باعث احساس دفع شود. همچنین شیاف های گلیسیرین یا بیزاکودیل (که خاصیت روان و تحریک کنندگی دارند)، به دفع مدفوع از بدن کمک می کنند.
سایر درمان ها
اگر داروهای بدون نسخه در بهبود یبوست مزمن کمک نمی کند (به خصوص در موارد ابتلا به به سندرم روده تحریک پذیر)، ممکن است پزشک دارو تجویز کند.
- داروهایی که ترشح آب را درون روده افزایش می دهند. داروهایی همچون لوبيپروستون (آمیتیزا)، لیناکلوتاید (لینزس) و پلکاناتید (ترولانس)، پروكالوپريد (موتگریتی) سبب ترشح آب به روده ها و تسریع حرکت مدفوع می شوند.
- آنتاگونیست های گیرنده اوپیوئید (ماده مخدر). اگر یبوست به دلیل مصرف داروهای مخدر ضد درد ایجاد شده باشد، داروهایی مانند نالوکسگول (موانتیک) و متیل نالترکسون (رلیستور) اثر مواد مخدر بر روی روده معکوس کرده و حرکات روده را تحریک می کند.
تقویت عضلات لگن
ورزش های بیوفیدبک به صورت کار با یک درمانگر است که از ابزارهایی برای آموزش نحوه انبساط و انقباض عضلات لگن استفاده می کند. شل شدن عضلات کف لگن در زمان مناسب هنگام دفع مدفوع می تواند به دفع آسان آن کمک کند.
در یک جلسه بیو فیدبک، برای اندازه گیری فشار عضلات یک لوله مخصوص (کاتتر) وارد روده می شود. راهنمایی های درمانگر به بیمار کمک می کند تا با انجام تمریناتی بتواند عضلات لگن را منبسط و منقبض کند. یک دستگاه، فشار عضلانی را اندازه گیری کرده و با صدا و چراغ ها، وضعیت انبساط عضلات را اعلام می کند.
عمل جراحی
اگر سایر روش های درمانی امتحان شده باشد و بیمار هنوز دچار یبوست مزمن در اثر انسداد، رکتوسل یا تنگی باشد، ممکن است نیاز به جراحی باشد. برای افرادی که سایر روش های درمانی را امتحان کرده اند و موفق نشده اند و حرکات کند غیرطبیعی برای خروج مدفوع از روده بزرگ دارند، جراحی برای برداشتن بخشی از روده بزرگ می تواند گزینه ای برای آنها باشد. به ندرت جراحی برای برداشتن کل روده ضروری است.
درمان های جایگزین
بسیاری از افراد برای یبوست از درمان های دیگری کمک می گیرند، اما این روش ها هنوز به خوبی مورد ارزیابی قرار نگرفته اند. به نظر می رسد استفاده از پروبیوتیکی مانند بیفیدوباکتریوم یا لاکتوباسیلوس مفید باشد، اما به مطالعات بیشتری نیاز است. فروکتواليگوساکاريد، قندی که به طور طبیعی در بسیاری از میوه ها و سبزیجات وجود دارد، نیز می تواند کمک کننده باشد. درحال حاضر، محققان مشغول ارزیابی سودمندی طب سوزنی هستند.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
معمولاً ابتدا سوالاتی در مورد یبوست و مراقبت های آن از پزشک پرسیده خواهد شد. اگر پزشک به وضعیتی غیر از یک یبوست ساده شک کند، فرد را به متخصص گوارش را ارجاع می دهد.
از آنجا که قرار ملاقات ها معمولاً کوتاه بوده و اغلب حرف های زیادی برای بحث وجود دارد، بهتر است پیشاپیش برای آن چه که باید به پزشک بگویید آمادگی داشته باشید. در زیر برخی از مواردی که به شما کمک می کند تا برای قرار ملاقات خود آماده شوید و از پزشک چه انتظاری داشته باشید ذکر شده است.
آن چه می توانید انجام دهید
از محدودیت های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. قبل از ملاقات با پزشک، بپرسید که آیا به آمادگی خاصی نیاز هست یا خیر. این می تواند شامل تغییر برنامه غذایی یا مصرف غذای خاصی با فیبر بالا باشد.
- علائمی را که تجربه می کنید بنویسید.
- اطلاعات فردی خود را یادداشت کنید، مواردی همچون استرس های شدید یا تغییرات اخیر زندگی خود مانند سفر یا بارداری را یادداشت کنید.
- لیستی از همه داروها، ویتامین ها، مکمل ها و حتی داروهای گیاهی که مصرف می کنید تهیه کنید.
- در صورت امکان از یک خانواده یا یکی از دوستان خود بخواهید تا همراه شما بیایند. گاهی یادآوری تمام اطلاعاتی که در طول ملاقات با پزشک به شما ارائه شده است، دشوار می باشد. شخصی که شما را همراهی کند می تواند به شما در یادآوری اطلاعات مورد نیاز کمک کند.
سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را بنویسید.
برخی از سؤالاتی که درمورد یبوست ممکن است از پزشکتان بپرسید عبارتند از:
- علت علائم من چیست؟
- به چه نوع آزمایش هایی نیاز دارم و چگونه می توانم برای آن ها آماده شوم؟
- آیا در معرض عوارض مربوط به این بیماری هستم؟
- چه درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- اگر معالجه اولیه مؤثر واقع نشود، چه کاری باید انجام داد؟
- آیا محدودیت های غذایی وجود دارد که باید از آنها پیروی کنم؟
- به بیماری های دیگری نیز مبتلا هستم. چگونه می توانم آن ها را در کنار یبوست مدیریت کنم؟
علاوه بر سؤالاتی که آماده کرده اید تا از پزشک خود بپرسید، در پرسیدن سوالاتی که برایتان پیش می آید تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی خواهد پرسید. آمادگی برای پاسخگویی به آنها می تواند زمان بیشتری را برای سوالات دیگر حفظ کرد. احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی از این قبیل خواهد پرسید
- از چه زمانی علائم یبوست را تجربه کرده اید؟
- علائم مداوم هستند یا گاه به گاه ایجاد می شوند؟
- شدت علائم چقدر است؟
- چه چیزی علائم را بهبود می بخشد؟
- چه چیزی علائم را بدتر می کند؟
- آیا علائم همراه با درد شکم نیز می شود؟
- آیا علائم استفراغ را نیز شامل می شوند؟
- آیا اخیراً کاهش وزن بی دلیلی داشته اید؟
- روزانه چند وعده غذا می خورید؟
- روزانه چقدر مایعات (از جمله آب) می نوشید؟
- آیا همرا با دفع مدفوع یا روی دستمال دستشویی، خون مشاهده کرده اید؟
- آیا برای دفع متحمل فشار زیادی می شوید؟
- آیا سابقه ابتلا به مشکلات گوارشی یا سرطان روده بزرگ را در خانواده خود داشته اید؟
- آیا پیش از این به بیماری های دیگری مبتلا بوده اید؟
- آیا اخیراً مصرف داروهای جدیدی را شروع کرده یا دوز داروهای فعلی را تغییر داده اید؟
