شب ادراری | علل بروز، نشانه ها، روش تشخیص و درمان

شب ادراری، مسئله ای فراتر از خیس شدن اتفاقی تخت کودک است؛ این عارضه می تواند بازتابی از تعامل پیچیده بین فیزیولوژی، تکامل و حتی عوامل روانی باشد. در حالی که بسیاری آن را مرحله ای گذرا در کودکی می دانند، درک علل و یافتن راهکارهای مناسب برای مدیریت آن، نقش مهمی در حفظ سلامت جسمی و روانی کودکان دارد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز شب ادراری، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

شب ادراری چیست؟

شب ادراری (که بی اختیاری ادرار در شب نیز نامیده می شود) در سنی رخ می دهد که انتظار می رود کودک مبتلا به آن، توانایی خشک ماندن و عدم دفع ادرار در طول شب را داشته باشد. دیدن ملافه و لباس خواب خیس و کودکی شرمسار، صحنه ای آشنا در بسیاری از خانه ها است. اما جای نگرانی نیست؛ شب ادراری نشانه ای از نقص یا کم کاری در آموزش توالت رفتن به فرزندتان نیست، بلکه اغلب، بخشی طبیعی از فرآیند رشد و تکامل او محسوب می شود.

شب ادراری چیست؟

به طور کلی، شب ادراری قبل از 7 سالگی نباید موجب نگرانی شود. کودک در این سن هنوز در حال کسب مهارت کنترل مثانه خود در طول شب است. در صورت تداوم شب ادراری، با صبر، درک و آگاهی از این مسئله می توان آن را مدیریت و درمان کرد. تغییر در سبک زندگی، تمرین مثانه، استفاده از هشدارهای رطوبتی و در برخی موارد، داروها می توانند به بهبود شب ادراری کمک کنند.

علائم شب ادراری

اغلب کودکان تا سن 5 سالگی به طور کامل آموزش دستشویی رفتن را فرا می گیرند، اما زمان مشخص و ثابتی برای دستیابی به کنترل کامل مثانه در طول شب وجود ندارد. بین سنین 5 تا 7 سالگی، شب ادراری در برخی کودکان مشاهده می شود و پس از 7 سالگی، تعداد کمتری از کودکان همچنان با این مسئله دست به گریبان هستند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در بیشتر کودکان، شب ادراری به مرور زمان و خودبه خود برطرف خواهد شد؛ اما برخی از کودکان برای غلبه بر این مشکل به کمک اندکی نیاز دارند. در موارد دیگر، شب ادراری می تواند نشانه ای از یک علت زمینه ای باشد که نیازمند ارزیابی و درمان پزشکی است. در صورت وجود موارد زیر، با پزشک کودکتان مشورت کنید:

کودک شما پس از 7 سالگی نیز همچنان جای خود را خیس می کند.
پس از یک دوره چند ماهه بدون شب ادراری، کودک مجدداً شروع به خیس کردن خود کرده است.
شب ادراری با علائمی نظیر دفع ادرار دردناک، تشنگی غیرمعمول، ادرار قرمز یا صورتی، مدفوع سفت و تنفس غیرعادی همراه با خروپف همراه است.

علل ابتلا به شب ادراری

علت اصلی و دقیق شب ادراری هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عوامل متعددی در بروز این عارضه دخیل هستند:

مثانه کوچک: ممکن است ظرفیت مثانه فرزندتان هنوز به اندازه ای کافی رشد نکرده باشد که بتواند حجم ادرار تولید شده در طول شب را در خود نگه دارد.
ناتوانی در تشخیص مثانه پر: اگر روند بلوغ و تکامل اعصاب کنترل کننده مثانه کند باشد، احساس پر بودن مثانه نمی تواند باعث بیدار شدن کودک از خواب شود، به ویژه اگر خواب عمیقی داشته باشد.
عدم تعادل هورمونی: برخی کودکان در سنین پایین، مقدار کافی از هورمون ضد ادراری (که تولید ادرار در شب را کاهش می دهد) تولید نمی کنند.
عفونت دستگاه ادراری: عفونت می تواند کنترل ارادی ادرار را برای کودک دشوار سازد. علائم و نشانه های عفونت ممکن است شامل شب ادراری، بی اختیاری ادرار در طول روز، تکرر ادرار، ادرار قرمز یا صورتی و درد هنگام دفع ادرار باشد.
وقفه تنفسی (آپنه) در خواب: گاهی اوقات، شب ادراری می تواند نشانه ای از وقفه تنفسی در خواب باشد (اختلالی که در آن تنفس کودک در طول خواب به دلیل التهاب و بزرگ شدن لوزه ها و آدنوئیدها به طور مکرر قطع می شود). سایر علائم و نشانه های این عارضه عبارتند از خروپف و خواب آلودگی در طول روز.
دیابت: در کودکی که پیش از این شب ها خشک بوده و سابقه شب ادراری نداشته است، شروع ناگهانی این عارضه می تواند اولین نشانه از بروز بیماری دیابت باشد. سایر علائم و نشانه های دیابت عبارتند از دفع حجم زیاد ادرار در هر بار ادرار کردن، تشنگی بیش از حد، خستگی و کاهش وزن علی رغم اشتهای خوب.
یبوست مزمن: در کنترل ادرار و دفع مدفوع، از عضلات مشابهی استفاده می شود. در یبوست طولانی مدت، این عضلات ممکن است عملکرد نامناسبی پیدا کنند و این امر می تواند منجر به شب ادراری شود.
مشکلات ساختاری در دستگاه ادراری یا سیستم عصبی: به ندرت، شب ادراری می تواند ناشی از نقص های ساختاری در دستگاه ادراری یا سیستم عصبی کودک باشد.

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

شب ادراری می تواند هر کودکی را تحت تأثیر قرار دهد، اما در پسران حدود دو برابر شایع تر از دختران است. عوامل متعددی با افزایش خطر شب ادراری همراه هستند که عبارتند از:

استرس و اضطراب: رویدادها و تغییراتی مانند تولد خواهر یا برادر، رفتن به مدرسه جدید یا خوابیدن در مکانی غیر از منزل می توانند محرک بروز شب ادراری شوند.
سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا هر دوی آن ها در دوران کودکی مبتلا به شب ادراری بوده اند، احتمال ابتلای فرزندشان نیز بیشتر است.
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD): شب ادراری در کودکان مبتلا به ADHD شیوع بیشتری دارد.

عوارض بیماری

اگرچه شب ادراری به خودی خود و بدون وجود علائم جسمی، خطر جدی برای سلامتی محسوب نمی شود، اما می تواند مشکلاتی را برای کودک به وجود آورد که عبارتند از:

احساس گناه و خجالت: که می تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس در کودک شود.
محدودیت در فعالیت های اجتماعی: از دست دادن فرصت های شرکت در فعالیت های اجتماعی مانند خوابیدن در منزل دوستان یا رفتن به اردوها.
ایجاد عارضه های پوستی (راش): در ناحیه پایین بدن و اندام تناسلی کودک، به ویژه اگر کودک با لباس زیر خیس بخوابد.

تشخیص شب ادراری

پزشک برای شناسایی علل احتمالی شب ادراری و تعیین مناسب ترین روش درمانی، اقدامات زیر را انجام می دهد:

معاینه جسمی کامل.
گفتگو با کودک و والدین: درباره علائم، میزان و زمان مصرف مایعات، سابقه خانوادگی شب ادراری، عادات دفع ادرار و مدفوع و سایر مسائل مرتبط با شب ادراری.
آزمایش ادرار: برای بررسی علائم عفونت دستگاه ادراری یا وجود گلوکز (که می تواند نشانه ای از دیابت باشد).
تصویربرداری از کلیه ها و مثانه: استفاده از رادیوگرافی یا سایر روش های تصویربرداری، برای بررسی ساختار دستگاه ادراری در صورت لزوم.
انجام آزمایش ها یا ارزیابی های تخصصی تر دستگاه ادراری: در صورت وجود علائم پیچیده یا عدم پاسخ به درمان های اولیه.

تشخیص شب ادراری با آزمایش ادرار

درمان شب ادراری

در اغلب کودکان، شب ادراری به مرور زمان و خودبه خود برطرف می شود. در صورت نیاز به درمان، مشورت با پزشک برای انتخاب بهترین گزینه درمانی ضروری است. اگر شب ادراری به صورت گهگاه رخ می دهد و باعث ناراحتی زیاد کودک نمی شود، تغییرات در سبک زندگی (مانند اجتناب از نوشیدنی های کافئین دار و محدود کردن مصرف مایعات قبل از خواب) ممکن است کمک کننده باشد.

اگر این تغییرات مؤثر نبودند یا فرزند مدرسه ای از خیس کردن خود احساس ناراحتی و اضطراب شدید دارد، درمان های دیگری باید در نظر گرفته شوند. در صورتی که علل زمینه ای مانند یبوست یا وقفه تنفسی در خواب وجود داشته باشند، باید پیش از سایر درمان ها مورد توجه قرار گیرند. گزینه های درمانی اصلی برای شب ادراری عبارتند از هشدارهای رطوبتی و داروها.

هشدارهای رطوبتی

این دستگاه های کوچک با باتری کار می کنند و معمولاً بدون نیاز به نسخه پزشک در اکثر داروخانه ها در دسترس هستند. دستگاه شامل یک پد حساس به رطوبت است که روی لباس خواب یا ملافه کودک قرار می گیرد و به یک واحد هشداردهنده متصل است. هنگامی که پد مرطوب می شود، دستگاه صدا تولید می کند. بهترین حالت این است که صدای هشدار درست در لحظه شروع ادرار کردن کودک را بیدار کند تا او جریان ادرار را متوقف کرده و به سمت توالت برود. اگر کودک خواب عمیقی دارد، ممکن است فرد دیگری صدای هشدار را بشنود و او را بیدار کند.

درمان شب ادراری با استفاده از دستگاه هشدار رطوبت

استفاده از این دستگاه نیازمند صبر و زمان است. مشاهده هرگونه پاسخ معمولاً 1 تا 3 ماه طول می کشد و قطع کامل شب ادراری ممکن است بیش از 16 هفته زمان ببرد. هشدارهای رطوبت برای بسیاری از کودکان مؤثر هستند، خطرات و عوارض جانبی خاصی ندارند و در مقایسه با داروها، یک راه حل با اثر طولانی مدت تر محسوب می شوند و اغلب به عنوان خط اول درمان توصیه می شوند.

داروها

پزشک کودک ممکن است به عنوان آخرین راه حل، داروهایی را برای قطع موقت شب ادراری تجویز کند. انواع خاصی از داروها می توانند:

تولید ادرار شبانه را کاهش دهند: داروی دسموپرسین میزان ادرار تولید شده در طول شب را کم می کند. با این حال، مصرف بیش از حد مایعات همراه با این دارو می تواند منجر به مشکلاتی شود و در صورت وجود علائمی مانند تب، اسهال و تهوع در کودک، باید از مصرف آن خودداری شود. در هنگام استفاده از این دارو، باید به دقت از تمام دستورالعمل ها پیروی شود. دسموپرسین به صورت خوراکی (قرص) برای کودکان 5 سال به بالا تجویز می شود. طبق اعلام سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، اسپری بینی دسموپرسین (مانند نوکتیوا) به دلیل عوارض جانبی خطرناک، دیگر برای درمان شب ادراری توصیه نمی شود.
کاهش انقباضات مثانه: اگر کودک دارای مثانه کوچکی باشد، داروهای آنتی کولینرژیک مانند اکسی بوتینین می توانند به کاهش انقباضات مثانه و افزایش ظرفیت آن کمک کنند، به ویژه اگر بی اختیاری ادرار در طول روز نیز وجود داشته باشد. این دارو معمولاً همراه با سایر درمان ها و زمانی استفاده می شود که سایر روش های درمانی موفقیت آمیز نبوده اند.

گاهی اوقات، ترکیبی از داروها ممکن است اثر بیشتری داشته باشد. با این حال، هیچ تضمینی برای اثربخشی داروها وجود ندارد و پس از قطع مصرف دارو، احتمال بازگشت شب ادراری وجود دارد تا زمانی که کودک در یک سن خاص (که در افراد مختلف، متفاوت است) به طور خودبه خودی بر آن غلبه کند.

سبک زندگی و درمان های خانگی

در اینجا تغییراتی وجود دارد که اعمال آن ها می تواند کمک کننده باشد:

محدود کردن مصرف مایعات در شب: مصرف کافی مایعات در طول روز بسیار مهم است و هیچ محدودیتی برای نوشیدن آب توسط فرزندتان وجود ندارد. با این حال، بهتر است کودک را به نوشیدن مایعات بیشتر در صبح و اوایل بعد از ظهر تشویق کنید، زیرا این امر ممکن است تشنگی در شب را کاهش دهد. اگر کودکتان در هنگام عصر مشغول بازی و فعالیت های ورزشی است، نباید او را از نوشیدن مایعات منع کنید.
اجتناب از مصرف نوشیدنی ها و غذاهای کافئین دار: استفاده از نوشیدنی های کافئین دار در هر زمانی از روز می تواند باعث تحریک مثانه و در نتیجه، احتمال شب ادراری را افزایش دهد. اجتناب از مصرف کافئین، به ویژه در ساعات نزدیک به خواب، توصیه می شود.
تشویق کودک به استفاده از تکنیک تخلیه مضاعف قبل از خوابیدن: تخلیه مضاعف به این معناست که کودک در ابتدای آمادگی برای خواب و سپس درست قبل از به خواب رفتن، مثانه خود را تخلیه کند. به فرزند خود یادآوری کنید که در صورت نیاز به دستشویی رفتن در طول شب، این یک امر طبیعی است. استفاده از یک چراغ خواب کوچک می تواند به کودک کمک کند تا در طول شب به راحتی مسیر بین اتاق و سرویس بهداشتی را پیدا کند.
تشویق کودک به استفاده منظم از توالت در طول روز: در طول روز یا اوایل شب، به کودکتان یادآوری کنید که هر 2 ساعت یک بار یا بیشتر و حداقل به اندازه ای که از احساس فوریت برای دفع ادرار جلوگیری شود، به توالت برود.
پیشگیری از ایجاد عوارض پوستی (راش): برای جلوگیری از تحریک پوست ناشی از لباس زیر خیس، به کودکتان کمک کنید تا هر روز صبح ناحیه پایین بدن و اندام تناسلی خود را بشوید. همچنین، استفاده از پماد یا کرم محافظ رطوبت هنگام خواب می تواند به محافظت از ناحیه آسیب پذیر کمک کند. برای انتخاب محصول مناسب، با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.

درمان های تکمیلی

برخی افراد ممکن است درمان های مکمل و جایگزین را برای بهبود شب ادراری امتحان کنند. شواهد مربوط به اثربخشی روش هایی مانند هیپنوتیزم، طب سوزنی، درمان های دستی (مانند کایروپراکتیک) و گیاه درمانی در درمان شب ادراری، ضعیف و غیرقطعی است. در مواردی که این روش ها مؤثر گزارش شده اند، مطالعات اغلب محدود، فاقد دقت کافی یا هر دو عامل بوده اند.

قبل از شروع هرگونه درمان مکمل یا جایگزین، حتماً با پزشک فرزندتان صحبت کنید. در صورت انتخاب یک درمان غیرمتداول برای کودکتان، با پرسش از پزشک، از ایمن بودن آن و عدم تداخل با داروهای مصرفی کودک اطمینان حاصل کنید.

راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری

کودکان به طور عمدی و برای ناراحت کردن والدینشان، خود را خیس نمی کنند. سعی کنید صبور باشید، زیرا شما و فرزندتان باید با همکاری یکدیگر این مشکل را حل کنید. درمان مؤثر نیازمند استفاده از استراتژی های مختلف است و زمان می برد تا به نتیجه برسد.

نسبت به احساسات کودکتان حساس باشید: اگر فرزندتان مضطرب یا ناراحت است، او را تشویق کنید تا احساسات خود را بیان کند. همواره از او حمایت و او را تشویق کنید. اگر کودکتان احساس آرامش و امنیت کند، شب ادراری با دشواری های کمتری همراه خواهد بود. در صورت لزوم، با پزشک او درباره استراتژی های اضافی برای مقابله با استرس کودک صحبت کنید.
برنامه ریزی برای تمیز کردن به روشی آسان: تشک کودکتان را با یک پوشش پلاستیکی ضد آب بپوشانید. در هنگام شب از لباس زیر جاذب و ضخیم برای جذب ادرار کودک استفاده کنید. ملافه ها و لباس خواب های اضافی را در دسترس داشته باشید. در هر حال، از استفاده طولانی مدت از پوشک یا لباس زیر یکبار مصرف خودداری کنید، زیرا ممکن است روند یادگیری کنترل مثانه را به تأخیر بیندازد.
از کودک خود کمک بگیرید: در صورت مناسب بودن سن فرزندتان، از او بخواهید که در شستن لباس زیر و لباس خواب خیس خود یا قرار دادن آن ها در سبد لباس های چرک کمک کند. دادن مسئولیت به کودک در هنگام وقوع شب ادراری ممکن است به او کمک کند تا احساس کنترل بیشتری بر وضعیت خود داشته باشد.
تجلیل کردن از تلاش کودک: شب ادراری یک عارضه غیرارادی است، بنابراین مجازات یا تنبیه کردن کودک منطقی نیست و می تواند وضعیت را بدتر کند. اجازه ندهید که سایر فرزندانتان کودک مبتلا به شب ادراری را مسخره کنند. در عوض، اگر کودکتان روال قبل از خواب را رعایت کرد و پس از وقوع شب ادراری در تمیز کردن محیط با شما همکاری کرد، او را تشویق کنید. می توانید برای تشویق او از برچسب های جایزه استفاده کنید. با اطمینان، حمایت و درک، کودکتان می تواند امیدوار به شب های خشک پیش رو باشد.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

در ابتدا به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید، اگرچه ممکن است او شما را به یک پزشک متخصص در زمینه بیماری های ادراری کودکان (اورولوژیست یا نفرولوژیست کودکان) ارجاع دهد. در اینجا اطلاعاتی آورده شده است که به آماده شدن شما برای ملاقات با پزشک و دانستن انتظاراتی که باید از او داشته باشید، کمک می کند.

آن چه می توانید انجام دهید

قبل از ملاقاتتان، لیستی از موارد زیر تهیه کنید:

هر گونه علائم و نشانه ها: که شامل تمام نشانه ها، حتی آن هایی که ممکن است به نظر شما با شب ادراری مرتبط نباشند، می شود. به تعداد دفعات مراجعه کودکتان به دستشویی و وجود یا عدم وجود شب ادراری در شب های مختلف توجه کنید و آن ها را یادداشت نمایید. همچنین بنویسید که فرزندتان چه زمانی به توالت می رود، آیا احساس فوریت در دفع ادرار دارد یا خیر و چه مقدار مایعات، به ویژه پس از شام، می نوشد.

اطلاعات کلیدی و شخصی: که شامل استرس های شدید و تغییرات اخیر در زندگی است.

سابقه خانوادگی شب ادراری: به عنوان مثال، ابتلای خواهر و برادر یا والدین کودک به این عارضه.

تمام داروها، ویتامین ها، داروهای گیاهی و سایر مکمل هایی که کودک مصرف می کند: همراه با دوز آن ها.

سؤالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید: تهیه فهرست سؤالات می تواند به شما کمک کند تا وقت بیشتری را با پزشک سپری کنید. سؤالات اساسی که بهتر است از پزشک بپرسید عبارتند از:

چه عاملی باعث شب ادراری در کودک من شده است؟
احتمالاً چه زمانی فرزند من این عارضه را پشت سر خواهد گذاشت؟
چه نوع درمان هایی رایج هستند و شما کدام یک از آن ها را توصیه می کنید؟ آیا این درمان ها عوارض جانبی نیز دارند؟
آیا درمان های ثانویه ای وجود دارند که شما آن ها را توصیه کنید؟
آیا فرزند من باید محدودیت هایی در نوشیدن مایعات داشته باشد؟
آیا بروشور یا سایر مطالب چاپ شده ای در دسترس است که من بتوانم آن ها را داشته باشم؟ چه وب سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر توصیه می کنید؟

برای پرسیدن هر گونه سؤال دیگری که دارید، تردید نکنید.

از پزشک چه انتظاری می رود

ممکن است پزشک تعدادی سؤال بپرسد. آماده پاسخگویی به آن ها باشید تا وقت خود را برای مرور هر نکته ای که می خواهید روی آن تمرکز کنید، ذخیره کنید. این سؤالات عبارتند از:

آیا کسی در خانواده تان سابقه شب ادراری داشته است؟
آیا کودکتان همیشه جای خود را خیس می کرده است یا اخیراً این اتفاق افتاده است؟
هر چند وقت یک بار کودکتان جای خود را خیس می کند؟
آیا شب ادراری کودکتان در دوره های زمانی خاصی متوقف می شود؟
آیا کودکتان در طول روز نیز دچار بی اختیاری ادرار می شود؟
آیا کودکتان در هنگام دفع مدفوع نیز دچار بی اختیاری می شود؟
آیا کودکتان در هنگام دفع ادرار از درد یا علائم دیگر شکایت می کند؟
آیا اخیراً تغییرات اساسی در زندگی کودکتان رخ داده است یا استرس شدیدی را تجربه کرده است؟
اگر شما (والدین) جدا از یکدیگر زندگی می کنید یا متارکه کرده اید، آیا کودکتان هم در منزل مادر و هم در منزل پدر زندگی می کند؟ و آیا در هر دو مکان دچار شب ادراری می شود؟
شما چه واکنشی به شب ادراری کودکتان نشان می دهید؟