یکی از شایع ترین بیماری هایی که بسیاری افراد و به خصوص خانم ها ممکن است در طول زندگی خود با آن مواجه شوند، عفونت مجاری ادراری است که ممکن است هر کدام از اجزای دستگاه ادراری را تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز عفونت مجاری ادراری، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
نگاه کلی
عفونت مجاری ادراری عفونتی است که در یکی از قسمت های دستگاه ادراری (کلیه، میزنای، مثانه و میزراه) اتفاق می افتد. اغلب این عفونت ها قسمت های پایینی دستگاه ادراری (مثانه و میزراه) را درگیر می کنند.
زنان بیش تر از مردان در معرض خطر ابتلا به این نوع عفونت قرار می گیرند. عفونتی که محدود به مثانه باشد، دردناک و آزاردهنده خواهد بود و سرایت این عفونت به کلیه، می تواند عواقب جدی و خطرناکی را به همراه داشته باشد.
عفونت دستگاه ادراری معمولاً با استفاده از آنتی بیوتیک ها درمان می شود. با این حال در وهله اول باید از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد.
علائم
عفونت دستگاه ادراری، همواره با علائم و نشانه های خاصی همراه نیست اما در صورت بروز، علائم آن عبارتند از:
- احساس نیاز شدید و مداوم به دفع ادرار
- احساس سوزش هنگام دفع ادرار
- تکرر ادرار و مقدار کم ادرار تولید شده
- کدر شدن ادرار
- ادرار به رنگ قرمز، صورتی روشن یا قرمز پررنگ که نشانه ای از وجود خون در آن است.
- ادرار با بوی بسیار تند
- درد لگن در زنان، مخصوصاً در مرکز آن و نواحی اطراف استخوان شرمگاهی
عفونت ادراری ممکن است که در بزرگسالان نادیده گرفته شود یا با سایر عارضه های دیگر اشتباه گرفته شود.
علائم انواع عفونت های دستگاه ادراری
هر کدام از این عفونت ها بسته به اینکه کدام قسمت از دستگاه ادراری را درگیر کرده اند، منجر به ایجاد علائم و نشانه های خاصی می شوند.
عفونت کلیه ها
- درد در ناحیه بالای کمر و پهلو
- تب بالا
- لرز
- حالت تهوع
- استفراغ
مثانه
- احساس فشار در ناحیه لگن
- درد در ناحیه پایین شکم
- تکرر و دردناک بودن ادرار
- خون در ادرار
میزراه
- سوزش هنگام تخلیه ادرار
- ترشح عفونت
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت مشاهده علائم و نشانه های عفونت دستگاه ادراری، سریعاً با پزشک تماس بگیرید.
علل بیماری
عفونت دستگاه ادراری معمولاً زمانی اتفاق می افتد که باکتری ها از طریق میزراه وارد دستگاه ادراری شده و در مثانه تکثیر می شوند. اگرچه ساختار مجاری ادراری به گونه ای است که میکروب ها را از دستگاه ادراری دور نگه دارد اما این مکانیسم دفاعی گاهی که با شکست رو به رو شده و در نتیجه باکتری ها در مجاری ادراری تکثیر شده و باعث عفونت مجاری ادراری می شود.
عفونت دستگاه ادراری بیشتر در زنان رایج بوده و مثانه و میزراه را تحت تاثیر قرار می دهد.
- عفونت مثانه (التهاب مثانه). این نوع عفونت معمولا ناشی از باکتری اشرشیاکلای (ای.کلای)، نوعی باکتری که در دستگاه گوارش وجود دارد، می باشد؛ اگرچه گاهی، سایر باکتری های دیگر هم باعث ایجاد این نوع عفونت خواهند شد. رابطه جنسی خطر ابتلا به عفونت مثانه را افزایش خواهد داد. اما این به آن معنی نیست که تنها فعالیت های جنسی می توانند موجب ابتلا به این عفونت شوند. همه خانم ها به دلیل آناتومی خاص لگن، به خصوص به دلیل فاصله کم میزراه تا مقعد و دهانه مجرای ادرار تا مثانه، در خطر ابتلا به عفونت مثانه قرار دارند.
- عفونت میزراه (التهاب میزراه). این نوع عفونت زمانی اتفاق می افتد که باکتری های گوارشی از طریق مقعد به میزراه منتقل می شوند. همچنین به دلیل نزدیکی میزراه زنان به ناحیه واژن، عفونت های مقاربتی مانند هرپس، سوزاک، کلامیدیا و میکوپلاسما نیز می توانند منجر به عفونت میزراه شوند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عفونت های دستگاه ادراری بیشتر در زنان رایج است و تعداد زیادی از زنان در طول عمرشان حداقل یک بار به این نوع عفونت دچار شده اند. عوامل خطرسازی که زنان را در معرض خطر ابتلا به عفونت های دستگاه ادراری قرار می دهند، عبارتند از:
- آناتومی بدن زنان. زنان نسبت به مردان، میزراه کوتاه تری دارند. این فاصله کوتاه باعث می شود تا باکتری ها به راحتی بتوانند خودشان را به مثانه برسانند.
- فعالیت جنسی. زنانی که از نظر جنسی فعال هستند نسبت به زنانی که این فعالیت را ندارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت دستگاه ادراری قرار می گیرند. داشتن یک شریک جنسی جدید، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش خواهد داد.
- انواع خاصی از روش های کنترل بارداری. زنانی که از روش دیافراگم و عوامل اسپرم کش برای جلوگیری از بارداری استفاده می کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت دستگاه ادراری قرار می گیرند.
- یائسگی. پس از یائسگی به دلیل کاهش هورمون استروژن، تغییراتی در دستگاه ادراری ایجاد می شود که باعث آسیب پذیر تر شدن آن می شود.
سایر عوامل خطرساز عفونت دستگاه ادراری عبارتند از:
- اختلالات دستگاه ادراری. نوزادانی که با ناهنجاری های دستگاه ادراری مانند عدم خروج عادی ادرار از بدن یا برگشت ادرار به میزراه متولد شده اند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت دستگاه ادراری قرار می گیرند.
- انسداد در دستگاه ادراری. سنگ کلیه یا بزرگی خوش خیم پروستات (BPH) باعث احتباس ادرار در مثانه و افزایش خطر ابتلا به عفونت دستگاه ادراری خواهد شد.
- سیستم ایمنی سرکوب شده. دیابت و سایر بیماری های دیگری که باعث ایجاد نقص در سیستم ایمنی بدن (مکانیسم دفاعی بدن در برابر میکروب ها) می شوند، خطر ابتلا به عفونت دستگاه ادراری را افزایش می دهند.
- استفاده از سوند. استفاده از سوند برای دفع ادرار می تواند خطر ابتلا به عفونت دستگاه ادراری را افزایش دهد. سوند بیشتر برای افرادی که در بیمارستان بستری هستند، افرادی که دچار اختلال در عملکرد سیستم عصبی هستند و نمی توانند ادرارشان را کنترل کنند و افراد از کار افتاده، کاربرد دارد.
- اقداماتی که بر روی دستگاه ادراری انجام شده است. جراحی های مثانه یا معاینه دستگاه ادراری به وسیله تجهیزات پزشکی، می توانند خطر ابتلا به عفونت های دستگاه ادراری را افزایش دهند.
عوارض بیماری
در صورت درمان سریع و مناسب عفونت های دستگاه ادراری، به ندرت عوارض جدی بروز پیدا خواهند کرد. اما در صورت عدم درمان، ممکن است عوارض جدی و خطرناکی ایجاد شود.
این عوارض عبارتند از:
- وقوع عفونت های مکرر مخصوصاً در زنان، به گونه ای که در طی یک دوره زمانی 6 ماهه 2 بار یا بیشتر و در مدت زمان 1 سال 4 بار یا بیشتر به این عفونت مبتلا می شوند.
- ایجاد آسیب های کلیوی ماندگار که ناشی از عفونت های کلیوی (پیلونفریت) حاد و مزمن بوده و در نهایت منجر به عفونت دستگاه ادراری خواهند شد.
- افزایش خطر به دنیا آوردن نوزادان کم وزن یا نارس در زنان باردار.
- تنگ شدن مجاری ادراری در مردان مخصوصاً آن هایی که سابقاً مبتلا به التهاب میزراه به دلیل ابتلا به گونوره آ (سوزاک) بوده اند.
- سپسیس، که یکی از عوارض بسیار خطرناک در نتیجه عفونت دستگاه ادراری است، به خصوص اگر این نوع عفونت به کلیه ها سرایت کند.
پیشگیری از بروز بیماری
با انجام اقدامات زیر می توانید خطر ابتلا به عفونت های دستگاه ادراری را کاهش دهید:
- نوشیدن مقدار زیادی مایعات مخصوصاً آب. نوشیدن آب به رقیق شدن ادرار کمک می کند و باعث دفع منظم ادرار شده که موجب می شود تا باکتری ها قبل از ایجاد عفونت، سریع تر از دستگاه ادراری دفع شوند.
- نوشیدن آب زغال اخته. اگرچه هنوز به قطع اثبات نشده است که نوشیدن آب زغال اخته می تواند از عفونت های دستگاه ادراری جلوگیری کند ولی نوشیدن آن هم ضرری ندارد.
- پاک کردن بدن از ناحیه جلو به عقب. پس از دفع ادرار و مدفوع، از ناحیه جلو به عقب شست و شو را انجام دهید. این کار باعث عدم انتقال باکتری های ناحیه مقعد به واژن و میزراه می شود.
- خالی کردن مثانه پس از رابطه جنسی. به علاوه پس از آن یک لیوان بزرگ آب بنوشید.
- اجتناب از استفاده از محصولات محرک. استفاده از اسپری های خوش بو کننده یا سایر محصولات زنانه مانند ژل های شست و شو در ناحیه واژن خطر ابتلا به عفونت دستگاه ادراری را افزایش خواهد داد.
- تغییر روش های پیشگیری از بارداری. استفاده از دیافراگم یا استفاده از کاندوم بدون روان کننده یا همراه با اسپرم کش، همگی می توانند محرک رشد باکتری ها باشند.
تشخیص
آزمایش ها و روش هایی که برای تشخیص عفونت دستگاه ادرای استفاده می شوند عبارتند از:
- آنالیز و بررسی نمونه ادراری. گاهی اوقات پزشک انجام آزمایش ادرار را برای بررسی گلبول های سفید و قرمز و باکتری های درون ادرار، تجویز می کند. ممکن است که برای جلوگیری از آلودگی احتمالی نمونه، توصیه شود که ابتدا ناحیه تناسلی با یک پد ضدعفونی کننده پاک شده و سپس ادرار جمع شود.
- کشت باکتری های دستگاه ادراری در آزمایشگاه. آنالیزهای آزمایشگاهی نمونه ادرار، گاهی اوقات با کشت ادرار نیز همراه است که این نوع آزمایش به پزشک کمک می کند تا نوع باکتری که باعث ایجاد عفونت می شود را شناسایی کرده و با دید باز تری نوع داروهای مؤثر بر بیماری را تجویز کند.
- تصویربرداری از دستگاه ادراری. اگر عفونت به صورت مکرر اتفاق بیفتد (به گونه ای که پزشک به وجود عارضه خاصی در دستگاه ادراری شک کند)، تصویر برداری های سی تی اسکن و ام آر آی را توصیه خواهد کرد. همچنین پزشک ممکن است از رنگ آمیزی کنتراست برای برجسته سازی قسمت هایی از دستگاه ادراری نیز استفاده کند.
- آندوسکوپی فضای داخلی مثانه. در صورت تکرر عفونت دستگاه ادراری ممکن است که پزشک انجام یک سیستوسکوپی (آندوسکوپی از مثانه) را توصیه کند. در این روش از یک لوله باریک بلند همراه با یک دوربین برای دیدن فضای داخلی مثانه و میزراه استفاده می شود. لولۀ سیستوسکوپ از طریق میزراه، وارد مثانه می شود.
درمان
آنتی بیوتیک ها اولین روش درمانی برای عفونت دستگاه ادراری هستند. نوع داروهای تجویز شده و مدت زمان مصرف آن ها، همگی بستگی به شرایط کلی سلامتی و نوع باکتری موجود در ادرار، دارد.
عفونت های ساده
داروهایی که معمولاً برای عفونت های ساده دستگاه ادراری تجویز می شوند عبارتند از:
داروهای آنتی بیوتیکی که تحت عنوان فلوروکینولون ها (مانند سیپروفلوکساسین (سیپرو)، لووفلوکساسین (لواکین) و غیره) شناخته می شوند، برای درمان عفونت ساده دستگاه ادراری، توصیه نمی شوند زیرا خطرات استفاده از این داروها از مزایای آن بیشتر است. اما در بعضی از موارد مانند عفونت های پیچیده و شدید دستگاه ادراری و عفونت های کلیوی به دلیل عدم وجود هرگونه گزینه درمانی دیگر، پزشک داروهای آنتی بیوتیکی فلوروکینولون را تجویز خواهد کرد.
در اغلب موارد چندین روز پس از درمان، علائم برطرف خواهند شد اما ممکن است که به مدت یک هفته یا بیش تر نیاز به استفاده از آنتی بیوتیک باشد. دوره درمان با آنتی بیوتیک باید کاملا طی شود. در صورت ابتلا به عفونت ساده دستگاه ادراری، پزشک دوره های درمانی کوتاه تری مثلاً یک دوره درمانی یک تا سه روزه مصرف آنتی بیوتیک را توصیه خواهد کرد. تصمیم گیری برای این که که آیا این درمان کوتاه مدت برای بهبودی عفونت دستگاه ادراری کافی است یا خیر، بستگی به علائم و سابقه پزشکی دارد. همچنین ممکن است که پزشک یک داروی ضد درد (مسکن) را برای بی حس کردن مثانه و میزراه و کاهش سوزش هنگام دفع ادرار، تجویز کند. اما معمولاً درد پس از استفاده از آنتی بیوتیک، از بین خواهد رفت.
عفونت مکرر
در صورت ابتلا به عفونت های مکرر، پزشک روش های درمانی خاصی را توصیه خواهد کرد. این روش ها عبارتند از:
- استفاده از آنتی بیوتیک هایی با دوز پایین که در ابتدا به مدت 6 ماه تجویز می شوند اما ممکن است که به مدت طولانی تری نیز تجویز شوند.
- اگر عفونت ناشی از فعالیت های جنسی است، پس از هر بار رابطه جنسی آنتی بیوتیک مصرف شود.
- استروژن درمانی واژن، در صورت یائسگی.
عفونت شدید
در صورت ابتلا به عفونت شدید دستگاه ادراری، نیاز به بستری شدن در بیمارستان و تزریق وریدی آنتی بیوتیک است.
سبک زندگی و درمان های خانگی
عفونت دستگاه ادراری می تواند ناراحت کننده باشد، اما انجام موارد زیر تا زمانی که آنتی بیوتیک ها بطور کامل عفونت را برطرف نکرده اند، می توان از بروز درد جلوگیری کرده یا آن را کاهش داد:
- نوشیدن مقدار زیادی مایعات. نوشیدن آب، ادرار را رقیق می کند و باعث خروج باکتری ها از بدن می شود.
- اجتناب از مصرف نوشیدنی هایی که محرک مثانه هستند. از نوشیدن قهوه، الکل و نوشیدنی های ِغیر الکلی مانند آب مرکبات و کافئین تا زمانیکه عفونت بهبود پیدا نکرده است، خودداری کنید. آن ها می توانند باعث تحریک مثانه و تکرر ادرار شوند.
- استفاده از کیسه آب گرم. یک کیسه آب گرم را (اما نه آب داغ) برای به حداقل رساندن فشار مثانه یا درد آن، بر روی شکم خود قرار دهید.
درمان مکمل
تعداد زیادی از افراد برای جلوگیری از ابتلا به عفونت دستگاه ادراری، آب زغال اخته می نوشند. شواهدی وجود دارند که نشان می دهند محصولات ذغال اخته به شکل قرص یا به صورت آب میوه ممکن است خاصیت ضد عفونی کننده داشته باشند همچنین تحقیقات اخیر نشان داده است که این میوه ممکن است از ابتلا به عفونت دستگاه ادراری پیشگیری کند اما هنوز این نتایج صد در صد اثبات نشده اند.
اگر به نوشیدن این نوع نوشیدنی علاقه مند هستید و به آن حساسیتی ندارید، مصرف آن ضرری نخواهد داشت. برای اکثر افراد این نوع نوشیدنی بی خطر است ولی در برخی افراد باعث ناراحتی معده یا اسهال می شود.
در صورت استفاده از داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین، از نوشیدن آب زغال اخته، خودداری کنید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
پزشک خانوادگی می تواند اغلب عفونت های دستگاه ادراری را درمان کند. در صورت ابتلا به عفونت مزمن کلیوی و یا عود مکرر عفونت دستگاه ادراری، به یک پزشک متخصص دستگاه ادراری یا یک متخصص در زمینه بیماری های کلیوی ارجاع داده خواهید شد.
آن چه می توانید انجام دهید
از آنجا که در هنگام ملاقاتتان با پزشک، در اغلب اوقات موارد زیادی برای گفتگو وجود دارد، بهتر است آمادگی کافی را داشته باشید. در اینجا برخی از اطلاعات برای کمک به شما برای آماده شدن برای قرار ملاقات و انتظاراتی که می توانید از پزشکتان داشته باشید، آورده شده است.
- از پزشک بپرسید که آیا کاری هست که باید از قبل انجام دهید مانند جمع آوری نمونه ادرار.
- علائمتان را یادداشت کنید. حتی آن هایی که به عفونت دستگاه ادراری بی ربط به نظر می رسند.
- لیستی از تمامی داروهای مصرفی از جمله مکمل ها و ویتامین ها تهیه کنید.
- تمامی سوال هایی که می خواهید از پزشک خود بپرسید را یادداشت کنید.
برای بیماری عفونت دستگاه ادراری، سوالاتی که بهتر است از پزشک پرسیده شود عبارتند از:
- علت احتمالی ایجاد علائم و نشانه های من چیست؟
- آیا ممکن است دلایل دیگری نیز داشته باشد؟
- آیا برای تشخیص قطعی نیاز به دادن آزمایش خاصی است؟
- به نظر شما چه عواملی در ایجاد بیماری من دخیل بوده است؟
- چه نوع روش های درمانی را توصیه می کنید؟
- در صورت موثر نبودن روش اولیه درمان، روش دیگری را توصیه خواهید کرد؟
- آیا من در معرض خطر ابتلا به سایر عوارض دیگر نیز قرار خواهم گرفت؟
- خطر عود این بیماری چیست؟
- برای کاهش وقوع مکرر بیماری، چه کارهایی را می توانم انجام دهم؟
اگر در حین ملاقات سوال های دیگری برایتان پیش آمد، در پرسیدن آن تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک سوالات مختلفی از شما خواهد پرسید.این سوالات عبارتند از:
- چه زمانی برای اولین بار متوجه علائم خود شدید؟
- آیا در گذشته برای عفونت های کلیوی یا مثانه ای تحت درمان قرار گرفته بودید؟
- شدت ناراحتی و دردتان در چه حدی است؟
- چند وقت به چند وقت، ادرار می کنید؟
- آیا با ادرار علائم تسکین پیدا می کنند؟
- آیا کمر درد دارید؟
- آیا تا به حال تب داشته اید؟
- آیا ترشحات واژن دارید یا در ادرار تان خود وجود دارد؟
- آیا از نظر جنسی فعال هستید؟
- آیا از روش های جلوگیری از بارداری استفاده می کنید؟ از کدام نوع آن؟
- آیا می توانید باردار شوید؟
- آیا برای بیماری دیگری تحت درمان قرار گرفته اید؟
- آیا تا به حال از سوند استفاده کرده اید؟
