اسهال یکی از شایع ترین عوارضی است که اکثر افراد حداقل یک بار در طول زندگی خود به آن دچار شده اند؛ این عارضه باعث می شود مدفوع آبکی شده و کنترل دفع دشوار شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز اسهال، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
اسهال چیست؟
اسهال مشکل شایعی است که منجر به شل و آبکی بودن مدفوع و تکرر نیاز به دفع آن می شود.
معمولا دوره اسهال کوتاه بوده و بیشتر از چند روز طول نمی کشد؛ اما اگر اسهال برای چند هفته ادامه یابد، نشان دهنده ی ابتلا به بیماری مانند سندروم روده تحریک پذیر، یا اختلال جدی تری مانند عفونت مداوم یا بیماری التهابی روده می باشد.
علائم اسهال
علائم اسهال عبارتند از:
مدفوع شل و آبکی
گرفتگی عضلات شکم
درد شکم
تب
مدفوع خونی
وجود مخاط در مدفوع
نفخ
حالت تهوع
نیاز اضطراری به دستشویی رفتن و دفع مدفوع
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
افراد بزرگسال در صورت ابتلا به هر کدام از علائم زیر باید به پزشک مراجعه کنند:
طولانی شدت دوره بیماری
کم آبی شدید بدن
درد شدید در ناحیه شکم یا رکتوم
مدفوع خونی یا تیره
تب بالای 102 درجه فارنهایت ( 39 درجه سانتیگراد)
اسهال در کودکان به سرعت منجر به کم آبی می شود. اگر کودک دچار یک از علائم ذیل بود یا اسهال طی 24 ساعت بهبود نیافت باید به پزشک مراجعه کرد:
کم آب شدن بدن
تب بالای 102 درجه فارنهایت (39 درجه سانتی گراد)
مدفوع خونی یا تیره
علل ابتلا به اسهال
گروهی از عوامل و بیماری های باعث اسهال می شوند، تعدادی از آنها در زیر نام برده شده است:
ویروس ها. ویروس هایی که می توانند باعث اسهال شوند عبارتند از ویروس نورواک، سیتومگالو ویروس و هپاتیت ویروسی. یکی از عوامل اصلی اسهال حاد در کودکان، روتاویروس است. همچنین ویروس کرونا (COVID-19) باعث بروز علائم گوارشی همچون تهوع، استفراغ و اسهال می شود.
باکتری ها و انگل ها. غذا یا آب آلوده می تواند یکی از راه های ورود باکتری ها و انگل ها به بدن باشد. اسهال ناشی از باکتری ها و انگل ها هنگام سفر به کشورهای در حال توسعه، اسهال مسافرتی نامیده می شود. کلستریدیوم دیفیسیل نوع دیگری از باکتری ها بوده که پس از مصرف یک دوره آنتی بیوتیک یا حین بستری بودن در بیمارستان ایجاد شده و باعث عفونت های حاد و در نتیجه اسهال می شود.
داروها. داروهای زیادی مانند آنتی بیوتیک ها، دارو های مربوط به درمان سرطان و آنتی اسید های همراه با منیزیم می توانند منجر به اسهال شوند. آنتی بیوتیک ها هر دو دسته باکتری های مفید و مضر را از بین برده و تعادل طبیعی باکتری های روده را به هم می زند.
عدم تحمل لاکتوز. لاکتوز قندی است که در شیر و سایر لبنیات وجود دارد. افرادی که قادر به هضم لاکتوز نیستند بعد از خوردن محصولات لبنی دچار اسهال می شوند. عدم تحمل لاکتوز با افزایش سن افزایش یافته چرا که آنزیم هضم آن پس از کودکی کاهش می یابد.
فروکتوز. فروکتوز قندی است که به طور طبیعی در میوه ها و عسل یافت می شود. گاهی به عنوان شیرین کننده به نوشیدنی های خاصی اضافه می شود. اختلال در هضم فروکتوز می تواند باعث اسهال شود.
شیرین کننده های مصنوعی. در برخی افراد سوربیتول و مانیتول (شیرین کننده های مصنوعی موجود در آدامس و سایر محصولات بدون قند) می توانند باعث اسهال شوند.
عمل جراحی. جراحی های مربوط به شکم یا برداشتن کیسه صفرا می تواند منجر به اسهال شود.
سایر اختلالات گوارشی. اسهال مزمن می تواند در نتیجه عوامل متعدد دیگری از جمله بیماری کرون، کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی)، بیماری سلیاک، کولیت میکروسکوپی و سندرم روده تحریک پذیر ایجاد شود.
عوارض اسهال
اسهال باعث کم آبی بدن شده و اگر درمان نشود بسیار خطرناک و حتی کشنده خواهد بود. از دست دادن آب بدن به خصوص برای کودکان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند خطرناک است.
در صورت بروز علائم شدید کم آبی بدن باید به پزشک مراجعه کرد.
علائم کم آبی در بزرگسالان
علائم کم آبی در بزرگسالان شامل موارد زیر می باشد:
تشنگی بیش از حد
خشکی دهان یا پوست
ادرار کم یا عدم ادرار
ضعف و سرگیجه
خستگی
ادرار تیره
علائم کم آبی در نوزادان و کودکان
علائم کم آبی در نوزادان و کودکان عبارتند از:
خشک بودن پوشک برای سه ساعت یا بیشتر
خشکی دهان و زبان
تب بالاتر از 102 درجه فارنهایت (39 درجه سانتیگراد)
گریه بدون اشک
خواب آلودگی، عدم توجه به محرک ها و کج خلقی
شکم، چشم ها یا گونه های فرو رفته.
پیشگیری از بروز اسهال
پیشگیری از اسهال ویروسی
شستن دستان به جلوگیری از شیوع اسهال ویروسی کمک می کند. شستن صحیح دست ها به صورت زیر می باشد:
شستن مرتب دست ها. قبل و بعد از تهیه غذا دستان خود را بشویید. دست ها حتماً باید بعد از دست زدن به گوشت نپخته، استفاده از دستشویی، تعویض پوشک، عطسه، سرفه و فین کردن بینی شسته شوند.
دست ها حداقل باید برای 20 ثانیه به کف صابون آغشته باشند. برای حداقل 20 ثانیه صابون باید به تمام نقاط دست مالیده شود.
استفاده از ضد عفونی کننده ها. در صورتی که شرایط شستشوی دست ها وجود ندارد باید از ضدعفونی کننده ها برای تمیز کردن آنها استفاده کرد. اگر در شرایطی نیستید که بتوانید دست های خود را بشویید، از ضدعفونی کننده های حاوی 60 درصد الکل استفاده کرده و تمام قسمت های دست را ضدعفونی کنید.
واکسیناسیون
با واکسیناسیون می توان از آلودگی کودکان به روتاویروس (که منجر به اسهال ویروسی می شود) جلوگیری کرد. در مورد واکسیناسیون نوزاد با پزشک اطفال مشورت کنید.
پیشگیری از اسهال مسافرتی
این نوع از اسهال به دلیل مصرف غذای آلوده و عدم رعایت بهداشت در سفر ایجاد می شود. برای کاهش احتمال ابتلا به اسهال مسافرتی باید موارد زیر را رعایت کرد:
شستن مواد خوراکی. غذای گرم و پخته مصرف کنید. از مصرف میوه، سبزیجات خام، گوشت نپخته و لبنیات غیر استریل خودداری کنید.
شستن بسته بندی های حاوی مایعات. بطری های آب، سودا، آبجو و شراب را بشویید. از مصرف آب لوله کشی و یخ های فروشی خودداری کنید. حتی برای مسواک زدن دندان ها از آب معدنی استفاده کنید. دهان را هنگام دوش گرفتن بسته نگه دارید. نوشیدنی هایی مانند قهوه یا چای که با آب جوش درست شده اند، تقریباً بی خطر هستند. باید به خاطر داشت که الکل و کافئین سبب تشدید اسهال و به دنبال آن کم آبی می شوند.
در مورد مصرف آنتی بیوتیک با پزشک مشورت کنید. اگر قصد دارید برای مدت طولانی در کشور مقصد سکونت داشته باشید و به خصوص سیستم ایمنی ضعیفی دارید، در مورد مصرف آنتی بیوتیک پیش از سفر با پزشک مشورت کنید.
هشدارهای سفر را بررسی کنید. مراکز کنترل و پیشگیری بیماری ها، وب سایتی برای بهداشت و سلامت مسافر را در اختیار دارند که در آن هشدارهای مربوط به بیماری در کشورهای مختلف، ارائه می شود. اگر قصد سفر دارید، هشدار های مربوط به مقصد را جهت کاهش خطر ابتلا به بیماری های مختلف بررسی کنید.
تشخیص اسهال
پزشک سابقه ی بیماری های قبلی و داروهای مصرف شده را بررسی و ارزیابی کرده و معاینات فیزیکی و آزمایشات لازم را جهت تشخیص علت ابتلا به بیماری انجام می دهد. آزمایشات شامل موارد زیر می باشند:
آزمایش خون. آزمایش کامل خون به تشخیص علل ابتلا به اسهال کمک می کند.
آزمایش مدفوع. به کمک آزمایش مدفوع می توان تشخیص داد که آیا باکتری یا انگلی عامل بروز اسهال است یا خیر.
سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر یا کولونسکوپی. پزشک می تواند با استفاده از لوله نازکی که وارد رکتوم می کند درون روده بزرگ را بررسی کند. ابن وسیله به ابزاری مجهز است که می تواند از بافت نمونه برداری کند (بیوپسی). سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر قسمتی از روده بزرگ (کولون نزولی) را نشان می دهد، در حالی که کولونوسکوپی به پزشک اجازه می دهد کل روده بزرگ را معاینه کند.
درمان اسهال
بیشتر موارد اسهال خود به خود و بدون درمان بهبود می یابند. اگر درمان های خانگی اسهال را برطرف نکنند، پزشک دارو و روش های درمانی دیگری را تجویز می کند.
آنتی بیوتیک ها
آنتی بیوتیک ها به درمان اسهال ناشی از باکتری یا انگل کمک می کنند. آنتی بیوتیک ها در درمان اسهال های ویروسی مؤثر نیستند.
روش هایی برای جایگزینی مایعات بدن
در این نوع درمان پزشک توصیه بر جایگزینی مایعات و نمک های از دست رفته دارد. توصیه می شود بزرگسالان از آب، آبمیوه یا آبِ گوشت استفاده کنند. اگر مایعات سبب استفراغ یا بروز مشکلاتی در معده شود، پزشک درمان های وریدی را تجویز می کند.
آب، مورد مناسبی برای جایگزینی مایعات بدن است اما حاوی مواد مورد نیاز بدن از جمله نمک و الکترولیت ها (مواد معدنی) مانند سدیم و پتاسیم نمی باشد. می توان با مصرف آب میوه ها و سوپ به ترتیب سطح پتاسیم و سدیم خون را حفظ کرد. اما برخی آبمیوه ها مانند آب سیب، اسهال را تشدید می کنند.
برای جلوگیری از کم آبی یا جایگزینی آب از دست رفته در کودکان باید برای استفاده از محلول های خوراکی جایگزینی مایعات بدن از جمله پدیالیت با پزشک مشورت کرد.
تنظیم داروها
اگر آنتی بیوتیک سبب اسهال شده باشد، پزشک دوز مصرف آن را کاهش داده یا داروی دیگری تجویز می کند.
درمان بیماری های زمینه ای
اگر اسهال در نتیجه بیماری های دیگری مانند التهاب روده باشد، تلاش پزشک این خواهد بود که آن را کنترل کند. به همین دلیل ممکن است بیمار به منظور تنظیم یک برنامه درمانی جامع به متخصص گوارش ارجاع داده شود.
سبک زندگی و درمان های خانگی
معمولا اسهال خود به خود و بدون نیاز به درمان بهبود می یابد. برای رفع علائم مربوط به اسهال می توانید از موارد زیر استفاده نمایید:
نوشیدن مایعاتی همچون آب، آبمیوه و آبِ گوشت. از نوشیدن الکل و کافئین خودداری کنید.
به محض بازگشت روند دفع مدفوع به حالت طبیعی، از غذاهای نیمه جامد و کم فیبر استفاده کنید. کراکر های نمکی، نان تست، تخم مرغ، برنج یا مرغ را نیز در برنامه غذایی خود قرار دهید.
برای چند روز از مصرف برخی غذاها مانند لبنیات، غذاهای چرب، غذاهای پر فیبر یا غذاهای پر ادویه خودداری کنید.
مشاوره برای مصرف یا عدم مصرف داروهای ضد اسهال. دارو های ضد اسهال بدون نسخه مانند لوپرامید و بیسموت ساب سالیسیلات به کاهش تکرر دفع مدفوع آبکی و کنترل علائم شدید اسهال کمک می کنند. مصرف این داروها می توانند باعث تشدید برخی بیماری ها و عفونت های باکتریایی و انگلی شود، چرا که این داروها مانع دفع عوامل بیماری می شوند. همچنین این داروها همیشه برای کودکان مفید نیستند. قبل از مصرف این داروها برای کودکان، با پزشک مشورت کنید.
مصرف پروبیوتیک. این میکروارگانیسم ها با افزایش باکتری های مفید می توانند در سلامتی روده موثر واقع شوند، البته تاثیر آنها بر کاهش اسهال مشخص نیست. پروبیوتیک ها به صورت کپسول یا مایع عرضه می شوند و همچنین در غذاهای خاصی از جمله بعضی انواع ماست ها وجود دارند.
آمادگی برای قرار ملاقات
بهتر است در ابتدا به پزشک عمومی مراجعه شود. معمولاً بیمار در صورت ادامه دار بودن بیماری به متخصص گوارش ارجاع داده می شود.
در زیر برخی از اطلاعاتی که می تواند در هنگام مراجعه به پزشک کمک کننده باشند ارائه شده است:
آنچه می توانید انجام دهید
درهنگام تنظیم زمان مراجعه به پزشک، سوال کنید که آیا پیش از ملاقات با او به آمادگی یا انجام کار خاصی نیاز است یا خیر. لیستی شامل موارد زیر را تهیه کرده و همراه خود داشته باشید:
علائم بیماری، ازجمله زمان شروع آنها، حتی اگر بی ربط به بیماری به نظر می رسند.
اطلاعات مهم شخصی. همانند استرس های شدید، تغییر شیوه زندگی و سفر.
داروها. ویتامین ها و داروهایی که مصرف می کنید و دوز مصرفی آنها. اگر اخیراً آنتی بیوتیک مصرف کرده اید، نوع آن، مدت زمان مصرف و زمان قطع آن را ذکر کنید
برخی از سؤالاتی که بهتر است درباره ی اسهال از پزشک بپرسید عبارتند از:
چه جیزی باعث بروز اسهال شده است؟
آیا ممکن است بروز اسهال به دلیل داروهایی که قبلا مصرف کرده ام باشد؟
به چه نوع آزمایش هایی نیاز دارم؟
این وضعیت دائم است یا گذرا؟
بهترین روش درمانی چیست؟
چه روش درمانی دیگری غیر از درمان کنونی را پیشنهاد می دهید؟
دچار بیماری های دیگری نیز می باشم، چگونه می توانم به بهترین صورت این شرایط را مدیریت کنم؟
چه کارهایی نباید انجام دهم؟
آیا برای کاهش اسهال می توانم از داروی لوپرامید استفاده کنم؟
آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
احتمالاً پزشک تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید. سوالات عبارتند از:
اولین بار چه زمانی این علایم را تجربه کردید؟
علائم مداوم بوده است یا گذرا؟
علائم چقدر شدید است؟
آیا چیزی علائم شما را بهبود می بخشد؟
آیا چیزی علائم شما را بدتر می کند؟
آیا این بیماری باعث به هم خوردن خواب شبانه شده است؟
آیا متوجه خون در مدفوع خود یا تغییر رنگ آن به سیاه شده اید؟
آیا اخیرا با فردی که مبتلا به اسهال بوده است در تماس بوده اید؟
آیا اخیرا در بیمارستان یا خانه بستری بوده اید؟
آیا اخیرا آنتی بیوتیک مصرف کرده اید؟
در این بین چه کاری می توان انجام داد
در مدتی که باقی مانده است تا به پزشک مراجعه کنید، با انجام دادن کار های زیر می توانید اسهال را کاهش دهید:
مایعات زیادی بنوشید. می توانید برای جبران کم آبی بدن، آب، آبمیوه و آبِ گوشت بنوشید.
از غذاهایی که سبب تشدید اسهال می شوند دوری کنید. از خوردن غذاهای چرب، پر فیبر و پرادویه پرهیز کنید.
