وبا یک بیماری عفونی جدی است که توسط باکتری ایجاد شده و می تواند به شدت خطرناک باشد. این بیماری عمدتاً از طریق مصرف آب یا غذای آلوده ایجاد می شود و باعث اسهال شدید و کم آبی بدن می گردد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز وبا، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
وبا چیست؟
وبا یک بیماری باکتریایی است که معمولاً از طریق آب آلوده منتقل می شود. این بیماری به سرعت باعث اسهال و کم آبی شدید بدن می شود. اگر وبا درمان نشود، حتی در افراد سالم نیز می تواند طی چند ساعت کشنده باشد.
در کشورهای صنعتی، سیستم های مدرن فاضلاب و تصفیه آب، وبا را ریشه کن کرده اند. با این حال، وبا همچنان در مناطقی مانند آفریقا، آسیای جنوب شرقی و هائیتی وجود دارد. خطر شیوع وبا زمانی افزایش می یابد که فقر، جنگ یا بلایای طبیعی مردم را مجبور به زندگی در شرایط شلوغ و بدون دسترسی به سرویس بهداشتی مناسب می کند.
خبر خوب این است که وبا به راحتی قابل درمان است. با یک محلول آب رسانی خوراکی ساده و ارزان می توان از مرگ ناشی از کم آبی شدید پیشگیری کرد.
علائم بیماری وبا
اکثر افرادی که در معرض باکتری وبا قرار می گیرند، دچار بیماری نمی شوند و حتی متوجه آلودگی خود نمی شوند. اما از آنجا که این افراد می توانند باکتری وبا را به مدت هفت تا 14 روز در مدفوع خود دفع کنند، همچنان می توانند از طریق آب آلوده دیگران را آلوده کنند.
در بیشتر موارد علامت دار وبا، اسهال خفیف یا متوسطی ایجاد می شود که تشخیص آن از سایر بیماری های مشابه دشوار است.
برخی نشانه ها و علائم جدی تر وبا می توانند پس از چند روز بروز کنند:
-
اسهال: اسهال مربوط به وبا به طور ناگهانی ظاهر می شود و می تواند به سرعت باعث کم آبی شدید بدن، گاهی تا حدود 1 لیتر در ساعت، شود. اسهال ناشی از وبا اغلب ظاهری کم رنگ و شیری دارد.
-
تهوع و استفراغ: استفراغ معمولاً در مراحل اولیه وبا اتفاق می افتد و می تواند ساعت ها ادامه داشته باشد.
-
کم آبی بدن: کمبود آب بدن می تواند ظرف چند ساعت پس از شروع علائم وبا ایجاد شود و شدت آن از خفیف تا شدید متغیر است. کاهش 10% یا بیشتر از وزن بدن نشان دهنده کمبود شدید آب بدن است. علائم و نشانه های کمبود آب شدید در وبا شامل موارد زیر است:
- تحریک پذیری
- خستگی
- گود افتادن چشم ها
- خشکی دهان
- تشنگی شدید
- پوست خشک و چروکیده که در صورت چین خوردگی، به کندی به حالت اولیه بازمی گردد.
- کاهش ادرار یا عدم توانایی ادرار
- فشار خون پایین
- ضربان قلب نامنظم
کمبود آب بدن می تواند منجر به از دست رفتن سریع مواد معدنی ضروری (الکترولیت ها) شود که مسئول تعادل مایعات در خون هستند. به این حالت عدم تعادل الکترولیتی گفته می شود.
عدم تعادل الکترولیتی
عدم تعادل الکترولیت ها می تواند منجر به علائم و نشانه های جدی مانند:
- گرفتگی عضلانی: این عارضه به دلیل از دست دادن سریع نمک هایی مانند سدیم، کلرید و پتاسیم رخ می دهد.
- شوک: این یکی از جدی ترین عوارض کم آبی شدید است. شوک زمانی اتفاق می افتد که کمبود حجم خون باعث افت شدید فشار خون و کاهش میزان اکسیژن رسانی به اندام های حیاتی بدن می شود. در صورت عدم درمان، شوک شدید هیپوولمیک می تواند در عرض چند دقیقه منجر به مرگ شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
خطر ابتلا به وبا در کشورهای صنعتی بسیار کم است. در صورت رعایت توصیه های ایمنی غذایی، حتی در مناطقی که این بیماری وجود دارد، احتمال ابتلای شما پایین خواهد بود.
اما موارد وبا همچنان در سراسر جهان اتفاق می افتد. اگر در سفری به مناطقی که وبا وجود داشته است دچار اسهال شده اید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
در صورت ابتلا به اسهال (به خصوص اسهال شدید) و احتمال ابتلا به وبا، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، زیرا کم آبی شدید بدن یک وضعیت اورژانسی و بسیار خطرناک است.
علل ابتلا به بیماری وبا
عامل اصلی بیماری وبا، نوعی باکتری به نام ویبریو کلرا (Vibrio cholerae) است. اثرات کشنده این بیماری نتیجه سمی است که این باکتری در روده کوچک تولید می کند. این سم باعث ترشح مقدار زیادی آب از بدن شده و منجر به اسهال شدید و از دست رفتن سریع مایعات و نمک ها (الکترولیت ها) می شود.
نکته مهم این است که باکتری های وبا در تمام افرادی که در معرض آن قرار می گیرند، بیماری ایجاد نمی کنند. با این حال، حتی در افرادی که علامتی ندارند، این باکتری ها از طریق مدفوع دفع شده و می توانند منابع غذایی و آبی را آلوده کنند.
منابع اصلی عفونت وبا عبارتند از:
- آب سطحی یا چاه آلوده: چاه های عمومی آلوده، منبع اصلی شیوع گسترده وبا هستند. افرادی که در شرایط شلوغ و بدون دسترسی کافی به سرویس بهداشتی زندگی می کنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
- غذای دریایی: مصرف غذاهای دریایی خام یا نیم پز، به ویژه صدف ها و آن دسته که از مناطق آلوده تهیه می شوند، می تواند فرد را در معرض باکتری وبا قرار دهد. بسیاری از موارد اخیر وبا در ایالات متحده به غذاهای دریایی استخراج شده از خلیج مکزیک مرتبط بوده اند.
- میوه ها و سبزیجات خام: میوه ها و سبزیجات خام و بدون پوست کندن، منبعی شایع برای عفونت وبا در مناطق آلوده هستند. در کشورهای در حال توسعه، استفاده از کودهای کمپوست نشده یا آب حاوی فاضلاب برای آبیاری مزارع می تواند باعث آلودگی محصولات شود.
- دانه ها (غلات): در مناطقی که وبا شیوع گسترده ای دارد، غلاتی مانند برنج و ارزن که پس از پخت آلوده شده و برای چند ساعت در دمای اتاق نگهداری شوند، می توانند محلی برای تکثیر باکتری های وبا باشند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
به جز نوزادانی که از مادران شیرده ای که قبلاً مبتلا به وبا شده اند مصونیت دریافت کرده اند، همه افراد مستعد ابتلا به وبا هستند. با این حال، برخی عوامل می توانند شما را در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری و حتی تجربه علائم شدیدتر قرار دهند:
- شرایط بهداشتی نامناسب: وبا اغلب در شرایطی شیوع می یابد که حفظ بهداشت، از جمله تأمین آب سالم، دشوار است. چنین شرایطی بیشتر در اردوگاه های پناهندگان، کشورهای فقیر و مناطق درگیر قحطی، جنگ یا بلایای طبیعی دیده می شود.
- کاهش یا عدم وجود اسید معده: باکتری های وبا نمی توانند در یک محیط اسیدی زنده بمانند و اسید معده طبیعی معمولاً به عنوان یک سد دفاعی در برابر عفونت عمل می کند. اما افرادی که سطح اسید معده پایینی دارند (مانند کودکان، افراد مسن و افرادی که از داروهای ضد اسید، مسدودکننده های گیرنده H2 یا مهارکننده های پمپ پروتون استفاده می کنند)، از این محافظت کمتر برخوردار بوده و بیشتر در معرض خطر وبا قرار دارند.
- قرار گرفتن در معرض فرد مبتلا در خانه: اگر با کسی که به این بیماری مبتلا است زندگی می کنید، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به وبا قرار دارید.
- گروه خونی O: به دلایلی که هنوز کاملاً مشخص نیستند، افراد با گروه خونی O در مقایسه با سایر گروه های خونی، دو برابر بیشتر دچار وبا شدید می شوند.
- صدف خام یا نیم پز: اگرچه کشورهای صنعتی دیگر شیوع گسترده وبا را ندارند، اما خوردن صدف دریایی خام یا نیم پز از آب هایی که آلوده به این باکتری هستند، خطر ابتلا را به شدت افزایش می دهد.
عوارض بیماری
وبا می تواند به سرعت کشنده باشد. در شدیدترین موارد، از دست رفتن سریع مقدار زیادی مایعات و الکترولیت ها می تواند طی چند ساعت منجر به مرگ شود. در برخی موارد نیز، افرادی که تحت درمان قرار نمی گیرند ممکن است در اثر کم آبی شدید و شوک، چند ساعت تا چند روز پس از بروز علائم وبا فوت کنند.
اگرچه شوک و کم آبی شدید وخیم ترین عوارض وبا هستند، اما عوارض دیگری نیز می توانند رخ دهند، از جمله:
- قند خون پایین (هایپوگلیسمی): کاهش شدید قند خون (گلوکز)، که منبع اصلی انرژی بدن است، می تواند در صورت بیماری شدید و عدم دریافت مواد غذایی مناسب ایجاد شود. کودکان بیشتر در معرض خطر این عارضه هستند که می تواند منجر به تشنج، بیهوشی و حتی مرگ شود.
- سطح پایین پتاسیم: افراد مبتلا به وبا مقادیر زیادی از مواد معدنی حیاتی، از جمله پتاسیم، را با دفع مدفوع از دست می دهند. سطح بسیار پایین پتاسیم می تواند در عملکرد قلب و اعصاب اختلال ایجاد کند و خطرناک باشد.
- نارسایی کلیه: هنگامی که کلیه ها توانایی تصفیه خود را از دست می دهند، مقادیر بیش از حد مایعات، برخی الکترولیت ها و مواد زائد در بدن تجمع می یابند و وضعیتی تهدیدکننده زندگی ایجاد می کنند. در افراد مبتلا به وبا، نارسایی کلیه اغلب همراه با شوک اتفاق می افتد.
پیشگیری از بروز بیماری
وبا در ایالات متحده نادر است و موارد کمی از آن مربوط به سفر به خارج از ایالات متحده یا مصرف غذاهای دریایی آلوده و نیم پز از آب های ساحلی بوده است.
اگر به مناطقی که به بیماری وبا معروف هستند سفر می کنید، در صورت رعایت این موارد احتیاطی، خطر ابتلا به این بیماری بسیار کاهش می یابد:
- دستان خود را مرتباً بشویید: به خصوص پس از استفاده از توالت و قبل از دست زدن به غذا، دستان خود را با آب و صابون بشویید. دستان کف آلود و خیس را قبل از آبکشی حداقل 15 ثانیه به هم بمالید. اگر آب و صابون در دسترس نیست، از یک ضدعفونی کننده دست با پایه الکل استفاده کنید.
- فقط آب سالم بنوشید: از جمله آب بطری، یا آبی که خودتان جوشانده یا ضدعفونی کرده اید. حتی برای مسواک زدن هم از آب بطری استفاده کنید. نوشیدنی های گرم به طور کلی ایمن هستند، همچنین نوشیدنی های کنسروی یا بطری شده نیز معمولاً ایمن هستند، اما قبل از باز کردن، قسمت بیرونی آن ها را تمیز کنید. به نوشیدنی های خود یخ اضافه نکنید، مگر اینکه خودتان آن را با استفاده از آب سالم درست کرده باشید.
- غذای کاملاً پخته و گرم بخورید: و در صورت امکان از غذای فروشندگان خیابانی خودداری کنید. اگر یک وعده غذایی را از فروشنده خیابانی خریداری می کنید، مطمئن شوید که در حضور شما پخته و گرم سرو شود.
- از مصرف غذاهای دریایی خام یا نیم پز خودداری کنید: به ویژه سوشی و همچنین ماهی و غذاهای دریایی خام یا نادرست پخته شده از هر نوع آن.
- میوه ها و سبزیجات را با دقت انتخاب کنید: از میوه ها و سبزیجاتی که می توانید خودتان پوست بگیرید، مانند موز، پرتقال و آووکادو، بیشتر استفاده کنید. از سالادها و میوه هایی که نمی توان پوست آن ها را جدا کرد، مانند انگور و انواع توت ها، پرهیز کنید.
برای بزرگسالانی که از ایالات متحده به مناطق مشکوک به وبا سفر می کنند، واکسنی به نام Vaxchora در ایالات متحده موجود است. این یک محصول به حالت مایع است که حداقل 10 روز قبل از سفر به صورت خوراکی مصرف می شود.
چندین کشور دیگر نیز واکسن خوراکی وبا را ارائه می دهند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این واکسن ها با پزشک یا سازمان های بهداشت محلی تماس بگیرید. حتی در صورت استفاده از واکسن نیز، رعایت نکات احتیاطی اشاره شده برای پیشگیری از وبا ضروری است.
تشخیص بیماری وبا
با وجود اینکه علائم و نشانه های وبای شدید در مناطق شایع بیماری ممکن است آشکار باشند، تنها راه اطمینان از تشخیص، شناسایی باکتری وبا در نمونه مدفوع است.
تست های فوری وبا به پزشکان در مناطق دورافتاده این امکان را می دهد که به سرعت تشخیص وبا را تأیید کنند. این تأیید سریع به کاهش میزان مرگ و میر در ابتدای شیوع وبا کمک کرده و منجر به مداخلات اولیه بهداشت عمومی مؤثر برای کنترل شیوع بیماری می شود.
درمان بیماری وبا
وبا به درمان فوری نیاز دارد، زیرا این بیماری می تواند ظرف چند ساعت منجر به مرگ شود.
- جایگزینی مایعات: هدف اصلی درمان، جایگزینی مایعات و الکترولیت های از دست رفته با استفاده از محلول های آب رسانی خوراکی/او آر اس (Oral Rehydration Salts - ORS) است. محلول ORS به صورت پودر در دسترس است که می توان آن را با آب جوشیده خنک شده یا آب معدنی مخلوط و تهیه کرد. بدون جبران آب از دست رفته، تقریباً نیمی از افراد مبتلا به وبا می میرند؛ اما با درمان، میزان مرگ و میر به کمتر از 1 درصد کاهش می یابد.
- مایعات داخل وریدی (وریدی): بیشتر افراد مبتلا به وبا می توانند از طریق مصرف ORS به صورت خوراکی بهبود یابند، اما افرادی که دچار کم آبی شدید هستند ممکن است به مایعات داخل وریدی (تزریق سرم) نیاز داشته باشند.
- آنتی بیوتیک ها: اگرچه آنتی بیوتیک ها بخش ضروری درمان وبا نیستند، اما برخی از آن ها می توانند شدت اسهال مربوط به وبا را کاهش داده و مدت زمان بیماری را در افراد دارای بیماری شدید کوتاه کنند.
- مکمل های روی (زینک): تحقیقات نشان داده است که مکمل روی می تواند شدت اسهال را کاهش داده و مدت زمان آن را در کودکان مبتلا به وبا کوتاه کند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر به اسهال یا استفراغ شدید مبتلا هستید و به تازگی از کشوری که در آن وبا شیوع داشته به کشور خود برگشته اید، باید به سرعت به وضعیت سلامتی خود توجه کنید.
اگر فکر می کنید در معرض وبا قرار گرفته اید، اما علائم آن شدید نیست، با پزشک خود تماس بگیرید و حتماً اطلاع دهید که احتمال می دهید به وبا دچار شده باشید.
در اینجا اطلاعاتی برای آمادگی جهت ملاقات با پزشک ارائه شده است.
کارهایی که می توانید انجام دهید
هنگام تعیین وقت معاینه، از محدودیت های احتمالی (مانند ضرورت قرنطینه) اطلاع حاصل کنید.
لیستی از این موارد تهیه کنید:
- علائم شما: چه زمانی شروع شده اند و شدت آن ها چقدر است.
- میزان در معرض بودن عفونت: به ویژه اگر سفر خارج از کشور داشته اید یا در منطقه خاصی بوده اید.
- سوابق پزشکی: مانند سایر بیماری های تحت درمان.
- تمام داروها، ویتامین ها یا سایر مکمل هایی که مصرف می کنید.
- سوالاتی که می توانید از پزشک خود بپرسید.
سوالاتی که می توانید از پزشک خود بپرسید
برخی از سوالاتی که می توانید در مورد وبا از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- آیا علل احتمالی دیگری برای علائم من وجود دارد؟
- به چه آزمایش هایی نیاز دارم؟
- چه روش درمانی را پیشنهاد می کنید؟
- چه مدت پس از شروع درمان احساس بهتری پیدا می کنم؟
- انتظار دارید که بهبودی کامل چقدر طول بکشد؟
- چه زمانی می توانم به کار یا مدرسه برگردم؟
- آیا دچار عوارض طولانی مدت وبا خواهم شد؟
- آیا من ناقل بیماری هستم؟ چگونه می توانم خطر انتقال بیماری را به دیگران کاهش دهم؟
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً سوالاتی را از شما می پرسد:
- آیا اسهال آبکی داشته اید؟ چقدر شدید بوده است؟
- آیا در ظاهر مدفوع چیز غیرعادی دیگری وجود دارد؟
- آیا استفراغ داشته اید؟
- آیا علائم کم آبی مانند تشنگی شدید، گرفتگی عضلات یا خستگی را تجربه کرده اید؟
- آیا توانسته اید مواد غذایی یا مایعات را در بدن نگه دارید؟
- آیا اخیراً صدف خام مصرف کرده اید؟
- آیا باردار هستید؟
- آیا گروه خونی خود را می دانید؟
در این بین چه کارهایی می توان انجام داد
هیدراته بمانید (میزان آب بدن را مناسب نگه دارید). برای اسهال و استفراغ که ممکن است مربوط به وبا باشد، از یک محلول آب رسانی خوراکی استفاده کنید. در بیشتر کشورهای در حال توسعه، می توانید بسته های پودر شده نمک های آب رسانی خوراکی (ORS) را که در ابتدا توسط سازمان بهداشت جهانی برای درمان اسهال و کم آبی در نوزادان مبتلا به وبا تهیه شده است، خریداری کنید. مطابق دستورالعمل محصول، پودر را در آب آشامیدنی تمیز یا آب جوشیده خنک شده حل کنید.
اگر محلول های آب رسانی خوراکی در دسترس نیست، می توانید با ترکیب 1 لیتر (حدود 4 پیمانه) آب بطری یا آب جوشیده شده با 6 قاشق چای خوری سرپر شکر و نصف قاشق چای خوری سرپر نمک، یک محلول خانگی تهیه کنید.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.