افت فشار خون، وضعیتی که در آن فشار خون به طور غیرطبیعی پایین می آید، می تواند برای برخی افراد یک حالت طبیعی تلقی شده و بدون مشکل باشد. با این حال، در بسیاری از موارد، این کاهش فشار می تواند منجر به علائمی ناخوشایند نظیر سرگیجه و غش کردن شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل افت فشار خون، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
فشار خون پایین چیست؟
فشار خون پایین، که به آن هیپوتانسیون نیز گفته می شود، ممکن است یک حالت طبیعی جسمی در برخی افراد باشد و هیچ مشکلی ایجاد نکند. با این حال، در بسیاری از موارد، افت فشار خون می تواند منجر به سرگیجه و غش کردن شود. در شرایط حاد، افت شدید فشار خون می تواند خطرناک و تهدیدکننده زندگی باشد.
به طور کلی، اگر فشار خون فردی کمتر از 90 میلی متر جیوه برای عدد بالایی (سیستولیک) و کمتر از 60 میلی متر جیوه برای عدد پایینی (دیاستولیک) باشد، به عنوان فشار خون پایین در نظر گرفته می شود.
علل افت فشار خون می تواند بسیار متنوع باشد، از کم آبی ساده بدن گرفته تا مشکلات جدی پزشکی زمینه ای. تشخیص علت اصلی افت فشار خون، اولین و مهم ترین گام در جهت درمان و مدیریت صحیح آن است.
علائم فشار خون پایین
در برخی افراد، فشار خون پایین نشان دهنده یک مشکل اساسی است، به ویژه اگر به طور ناگهانی رخ دهد یا با علائم و نشانه های زیر همراه باشد:
- سرگیجه یا احساس سبکی در سر
- غش کردن
- تاری دید یا کاهش دید
- حالت تهوع
- خستگی غیرمعمول
- مشکل در تمرکز
- شوک (یک وضعیت پزشکی اورژانسی)
شوک: افت ناگهانی و شدید فشار خون می تواند یک وضعیت تهدیدکننده زندگی باشد. علائم و نشانه های شوک عبارتند از:
- گیجی، به خصوص در افراد مسن
- پوست سرد، مرطوب و رنگ پریده
- تنفس سریع و سطحی
- نبض ضعیف و سریع
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت مشاهده هرگونه علامت یا نشانه شوک، فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید.
اگر به طور مکرر فشار خون پایین دارید اما هیچ علائمی را تجربه نمی کنید، پزشک احتمالاً تنها شما را با معاینات منظم تحت نظر خواهد گرفت.
حتی سرگیجه یا سبکی سر گاهی اوقات می تواند ناشی از یک مشکل جزئی مانند کم آبی خفیف ناشی از قرار گرفتن طولانی مدت در آفتاب یا ماندن در وان آب گرم باشد. با این وجود، در صورت داشتن علائم یا نشانه های فشار خون پایین، باید به پزشک مراجعه کنید، زیرا این موارد می توانند نشان دهنده مشکلات جدی تری باشند. ثبت سوابق علائم، زمان بروز آن ها و کارهایی که در آن زمان انجام می دادید، می تواند در تشخیص علت مفید باشد.
علل بروز فشار خون پایین
فشار خون، میزان فشاری است که خون در رگ ها هنگام ضربان قلب و استراحت بین ضربان ها به دیواره عروق وارد می کند. این فشار در دو مقدار اندازه گیری می شود:
- فشار سیستولیک: بالاترین مقدار فشار خون است که نشان دهنده فشاری است که قلب هنگام پمپاژ خون به سراسر بدن ایجاد می کند.
- فشار دیاستولیک: پایین ترین مقدار فشار خون است که نشان دهنده فشاری است که در عروق هنگام استراحت قلب بین دو ضربان وجود دارد.
بر اساس دستورالعمل های فعلی، فشار خون کمتر از 80 / 120 میلی متر جیوه به عنوان فشار خون طبیعی در نظر گرفته می شود.
فشار خون در طول شبانه روز تغییر می کند و تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد، از جمله:
- وضعیت بدن (نشسته، ایستاده، دراز کشیده)
- ریتم تنفس
- سطح استرس و اضطراب
- وضعیت جسمانی و فعالیت بدنی
- داروهای مصرفی
- نوع و میزان مواد غذایی و نوشیدنی مصرف شده
- ساعات مختلف روز (معمولاً در شب پایین ترین و پس از بیداری افزایش می یابد)
فشار خون چقدر می تواند پایین رود؟
آنچه برای یک فرد فشار خون پایین تلقی می شود، ممکن است برای فرد دیگر طبیعی باشد. بیشتر پزشکان تنها در صورتی فشار خون را بسیار پایین در نظر می گیرند که باعث بروز علائم در فرد شود.
برخی متخصصان، فشار خون پایین را مقادیر کمتر از 90 میلی متر جیوه برای عدد سیستولیک و کمتر از 60 میلی متر جیوه برای عدد دیاستولیک تعریف می کنند. اگر هر یک از این دو عدد از این مقادیر کمتر باشد، فشار خون فرد پایین تر از حد نرمال است.
افت ناگهانی فشار خون می تواند خطرناک باشد. حتی یک تغییر 20 میلی متر جیوه در فشار سیستولیک (به عنوان مثال، افت از 110 به 90 میلی متر جیوه) می تواند منجر به سرگیجه و غش شود، زیرا در این حالت مغز خون کافی دریافت نمی کند. افت شدید و ناگهانی فشار خون ناشی از عواملی مانند خونریزی های وسیع و کنترل نشده، عفونت های شدید (سپسیس) یا واکنش های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) می تواند بسیار خطرناک و تهدیدکننده زندگی باشد.
شرایطی که می تواند باعث فشار خون پایین شود
بیماری ها و شرایط مختلفی می توانند منجر به افت فشار خون شوند، از جمله:
- بارداری: در دوران بارداری، به دلیل گسترش سیستم گردش خون، فشار خون معمولاً کاهش می یابد. این یک وضعیت طبیعی است و فشار خون معمولاً پس از زایمان به سطح قبل از بارداری بازمی گردد.
- مشکلات قلبی: برخی از بیماری های قلبی می توانند باعث افت فشار خون شوند، مانند ضربان قلب بسیار آهسته (برادی کاردی)، مشکلات دریچه های قلب، حمله قلبی و نارسایی قلبی.
- مشکلات غدد درون ریز: بیماری های غده پاراتیروئید، نارسایی غده فوق کلیوی (بیماری آدیسون)، قند خون پایین (هیپوگلیسمی) و در برخی موارد، دیابت می توانند باعث افت فشار خون شوند.
- کم آبی بدن (دهیدراتاسیون): زمانی که بدن بیش از حد آب از دست می دهد، می تواند منجر به ضعف، سرگیجه و خستگی شود. تب، استفراغ، اسهال شدید، استفاده بیش از حد از داروهای ادرارآور و ورزش های سنگین می توانند باعث کم آبی بدن شوند.
- از دست دادن خون: از دست دادن مقدار زیادی خون، از جمله به دلیل آسیب های شدید یا خونریزی داخلی، حجم خون در بدن را کاهش داده و منجر به افت شدید فشار خون می شود.
- عفونت شدید (سپسیس): هنگامی که عفونت وارد جریان خون می شود، می تواند منجر به کاهش خطرناک فشار خون شود که به آن شوک سپتیک می گویند.
- واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی): عوامل شایع این واکنش شدید و بسیار خطرناک شامل غذاها، داروهای خاص، سم حشرات و لاتکس است. شوک آنافیلاکسی می تواند باعث مشکلات تنفسی، کهیر، خارش، تورم گلو و افت خطرناک فشار خون شود.
- کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی: کمبود ویتامین B-12، فولات و آهن می تواند بدن را از تولید کافی گلبول های قرمز خون باز دارد و باعث کم خونی و فشار خون پایین شود.
داروهایی که می توانند باعث کاهش فشار خون شوند
برخی از داروها می توانند به عنوان عارضه جانبی باعث افت فشار خون شوند، از جمله:
- داروهای ادرارآور (دیورتیک ها): مانند فوروزماید و هیدروکلروتیازید. این داروها با افزایش دفع آب و نمک از بدن، حجم خون را کاهش داده و می توانند منجر به افت فشار خون شوند.
- مسدودکننده های گیرنده آلفا: مانند پرازوسین. این داروها با شل کردن عروق خونی، می توانند فشار خون را کاهش دهند.
- مسدودکننده های گیرنده بتا: مانند آتنولول و پروپرانولول. این داروها ضربان قلب را کند کرده و می توانند فشار خون را پایین بیاورند.
- داروهای بیماری پارکینسون: مانند پرامی پکسول یا داروهای حاوی لوودوپا. این داروها می توانند بر سیستم عصبی و تنظیم فشار خون تأثیر بگذارند.
- برخی از داروهای ضد افسردگی (ضد افسردگی های سه حلقه ای): از جمله دوکسپین و ایمی پرامین. این داروها می توانند عوارض جانبی داشته باشند که منجر به افت فشار خون شود.
- داروهای اختلال نعوظ: مانند سیلدنافیل یا تادالافیل، به ویژه هنگامی که با داروی قلبی نیتروگلیسیرین مصرف شوند، می توانند باعث افت شدید فشار خون شوند.
انواع فشار خون پایین
پزشکان معمولاً فشار خون پایین (هیپوتانسیون) را بر اساس علل و عوامل دیگر به چند دسته تقسیم می کنند:
-
افت فشار خون وضعیتی (ارتواستاتیک یا پوسچرال): این نوع افت فشار خون به صورت ناگهانی هنگام ایستادن از حالت نشسته یا دراز کشیده رخ می دهد. نیروی جاذبه باعث می شود که هنگام ایستادن، خون در پاها جمع شود. به طور معمول، بدن با افزایش ضربان قلب و تنگ شدن عروق خونی این وضعیت را جبران می کند تا خون کافی به مغز برسد. اما در افراد مبتلا به افت فشار خون ارتواستاتیک، این مکانیسم جبرانی به درستی عمل نمی کند و افت فشار خون منجر به سرگیجه، سبکی سر، تاری دید و حتی غش می شود. این نوع افت فشار خون می تواند ناشی از کم آبی بدن، استراحت طولانی مدت در بستر، بارداری، دیابت، مشکلات قلبی، سوختگی، گرمای بیش از حد، واریس های بزرگ و برخی اختلالات عصبی باشد. همچنین، تعدادی از داروها، به ویژه داروهای درمان فشار خون بالا (دیورتیک ها، مسدودکننده های بتا، مسدودکننده های کانال کلسیم و مهارکننده های ACE)، داروهای ضد افسردگی و داروهای درمان پارکینسون و اختلال نعوظ می توانند باعث افت فشار خون ارتواستاتیک شوند. این وضعیت به خصوص در افراد مسن شایع است، اما در جوانان سالم نیز پس از نشستن طولانی مدت به صورت چهارزانو یا چمباتمه زدن و برخاستن ناگهانی دیده می شود.
-
افت فشار خون پس از غذا خوردن (پس از غذا): این نوع افت فشار خون یک تا دو ساعت پس از صرف غذا رخ می دهد و بیشتر افراد مسن را درگیر می کند. پس از غذا خوردن، خون به سمت دستگاه گوارش جریان می یابد. به طور معمول، بدن با افزایش ضربان قلب و تنگ کردن عروق خونی خاص به حفظ فشار خون طبیعی کمک می کند. اما در برخی افراد، این مکانیسم ها به درستی کار نمی کنند و منجر به سرگیجه، ضعف و زمین خوردن می شوند. افت فشار خون پس از غذا به احتمال زیاد در افراد مبتلا به فشار خون بالا یا اختلالات سیستم عصبی خودمختار مانند بیماری پارکینسون دیده می شود. خوردن وعده های غذایی کوچک با کربوهیدرات کم، نوشیدن آب بیشتر و اجتناب از الکل ممکن است به کاهش علائم کمک کند.
-
افت فشار خون با واسطه عصبی: این اختلال ناشی از سیگنال های معیوب مغز است و پس از ایستادن طولانی مدت باعث افت فشار خون می شود. بیشتر در جوانان و کودکان رخ می دهد و به نظر می رسد به دلیل ارتباط نادرست بین قلب و مغز ایجاد می شود.
-
افت فشار خون ناشی از آسیب دیدن سیستم عصبی (آتروفی چند سیستمی با افت فشار خون ارتوستاتیک): این اختلال نادر که سندرم Shy-Drager نیز نامیده می شود، علائم مشابه بیماری پارکینسون دارد و باعث آسیب تدریجی به سیستم عصبی خودمختار می شود که عملکردهای غیرارادی مانند فشار خون، ضربان قلب، تنفس و گوارش را کنترل می کند. این وضعیت اغلب با داشتن فشار خون بسیار بالا هنگام خوابیدن همراه است.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
فشار خون پایین (افت فشار خون) می تواند در هر فردی رخ دهد، اگرچه انواع خاصی از آن به سن فرد یا سایر عوامل بستگی دارد:
- سن: افت فشار خون هنگام ایستادن (ارتواستاتیک) یا پس از غذا خوردن بیشتر در بزرگسالان بالای ۶۵ سال دیده می شود. افت فشار خون با واسطه عصبی عمدتاً کودکان و جوانان را تحت تأثیر قرار می دهد.
- داروها: افرادی که از داروهای خاصی استفاده می کنند، به عنوان مثال داروهای درمان فشار خون بالا مانند مسدودکننده های گیرنده آلفا، بیشتر در معرض خطر افت فشار خون قرار دارند.
- بیماری های خاص: بیماری پارکینسون، دیابت و برخی بیماری های قلبی می توانند فرد را مستعد ابتلا به فشار خون پایین کنند.
عوارض فشار خون پایین
حتی اشکال خفیف تا متوسط فشار خون پایین نیز می توانند باعث سرگیجه، ضعف، غش و افزایش خطر آسیب دیدگی ناشی از زمین خوردن شوند. فشار خون پایین می تواند بدن را از دریافت اکسیژن کافی برای انجام عملکردهای حیاتی محروم کرده و منجر به آسیب به قلب و مغز شود.
تشخیص فشار خون پایین
هدف از بررسی فشار خون پایین، یافتن علت زمینه ای آن است. پزشک علاوه بر گرفتن شرح حال پزشکی، انجام معاینه جسمی و اندازه گیری فشار خون، ممکن است موارد زیر را نیز توصیه کند:
- آزمایش خون: این آزمایش می تواند اطلاعاتی در مورد سلامت کلی فرد و همچنین بررسی مواردی مانند قند خون پایین (هیپوگلیسمی)، قند خون بالا (هیپرگلیسمی یا دیابت) یا کمبود گلبول های قرمز خون (کم خونی) را فراهم کند، که همگی می توانند منجر به افت فشار خون شوند.
- الکتروکاردیوگرام (نوار قلب یا ECG): در این آزمایش غیرتهاجمی، الکترودهایی به پوست قفسه سینه، بازوها و پاها متصل می شوند. این الکترودها سیگنال های الکتریکی قلب را ثبت می کنند و دستگاه آن ها را به صورت نمودار روی کاغذ یا صفحه نمایش نشان می دهد. نوار قلب می تواند بی نظمی های ریتم قلب، مشکلات ساختاری قلب و مشکلات در خون رسانی و اکسیژن رسانی به عضله قلب را تشخیص دهد. همچنین می تواند نشان دهد که فرد دچار حمله قلبی شده است یا در گذشته آن را تجربه کرده است.
- تست تیلت (آزمون شیب میز): اگر فرد هنگام ایستادن دچار افت فشار خون می شود یا پزشک به افت فشار خون ناشی از اختلال در سیگنال های مغزی (افت فشار خون با واسطه عصبی) مشکوک باشد، تست تیلت می تواند نحوه واکنش بدن فرد به تغییرات وضعیت را ارزیابی کند. در طول این آزمایش، فرد روی یک تخت مخصوص دراز می کشد که به تدریج برای بالا بردن قسمت بالایی بدن متمایل می شود، و بدین ترتیب تغییر وضعیت از حالت افقی به ایستاده شبیه سازی می شود.
درمان فشار خون پایین
فشار خون پایینی که هیچ علامت یا نشانه ای ایجاد نمی کند یا فقط علائم خفیفی دارد، به ندرت نیاز به درمان دارد.
در صورت وجود علائم، درمان به علت زمینه ای آن بستگی دارد. برای مثال، اگر دارو باعث افت فشار خون شده باشد، درمان معمولاً شامل تغییر یا قطع دارو یا کاهش دوز آن است.
اگر علت افت فشار خون مشخص نباشد یا درمان قطعی برای آن وجود نداشته باشد، هدف از اقدامات درمانی، افزایش فشار خون و کاهش علائم و نشانه ها است. بسته به سن، وضعیت سلامت کلی و نوع فشار خون پایین، این کارها را می توان به چند روش انجام داد:
- مصرف نمک بیشتر: متخصصان معمولاً توصیه می کنند مصرف نمک در رژیم غذایی محدود شود، زیرا سدیم می تواند فشار خون را گاهی اوقات به طور چشمگیری افزایش دهد. اما برای افرادی که فشار خون پایین دارند، مصرف متعادل نمک می تواند مفید باشد. با این حال، از آنجا که مصرف بیش از حد سدیم می تواند منجر به نارسایی قلبی، به ویژه در افراد مسن شود، لازم است قبل از افزایش نمک در رژیم غذایی خود با پزشک مشورت کنید.
- نوشیدن آب بیشتر: مصرف مایعات کافی باعث افزایش حجم خون می شود و از کم آبی بدن جلوگیری می کند، که هر دو عامل مهمی در درمان افت فشار خون هستند.
- پوشیدن جوراب واریس: جوراب های الاستیک که معمولاً برای تسکین درد و تورم ناشی از رگ های واریسی استفاده می شوند، می توانند از تجمع خون در پاها جلوگیری کرده و به حفظ فشار خون کمک کنند. برخی افراد شکم بندهای الاستیک را راحت تر از جوراب های واریس تحمل می کنند.
- داروها: بعصی داروها می توانند برای درمان افت فشار خون ناشی از ایستادن (افت فشار خون ارتواستاتیک) استفاده شوند. به عنوان مثال، داروی فلودروکورتیزون، که حجم خون را افزایش می دهد، اغلب برای درمان این نوع فشار خون پایین تجویز می شود. پزشکان همچنین ممکن است از داروی میدودرین برای افزایش سطح فشار خون در حالت ایستاده در افراد مبتلا به افت فشار خون مزمن ارتواستاتیک استفاده کنند. این دارو با تنگ کردن عروق خونی به افزایش فشار خون کمک می کند.
شیوه زندگی و درمان های خانگی
بسته به علت افت فشار خون، ممکن است بتوانید با تغییر در شیوه زندگی و انجام برخی اقدامات خانگی، علائم را کاهش داده یا از بروز آن ها پیشگیری کنید:
- بیشتر آب بنوشید، کمتر الکل مصرف کنید: الکل می تواند باعث از دست دادن آب بدن شده و فشار خون را کاهش دهد، حتی اگر به میزان متوسط مصرف شود. در مقابل، نوشیدن آب کافی با کم آبی بدن مقابله کرده و حجم خون را افزایش می دهد.
- به وضعیت بدن خود توجه کنید: به آرامی از حالت درازکشیده یا چمباتمه زده به حالت ایستاده تغییر وضعیت دهید. از نشستن طولانی مدت به صورت چهارزانو خودداری کنید.
- در صورت بروز علائم هنگام ایستادن: ران های خود را به حالت قیچی روی هم قرار داده و فشار دهید، یا یک پا را روی یک صندلی یا بلندی قرار داده و تا حد امکان به جلو خم شوید. این حرکات به هدایت جریان خون از پاها به سمت قلب کمک می کند.
- وعده های غذایی کوچک و کم کربوهیدرات بخورید: برای جلوگیری از افت شدید فشار خون پس از غذا، چندین وعده غذایی کوچک در طول روز مصرف کنید و مصرف غذاهای پر کربوهیدرات مانند سیب زمینی، برنج، ماکارونی و نان را محدود کنید.
- مصرف کافئین با احتیاط: پزشک ممکن است نوشیدن یک یا دو فنجان قهوه یا چای کافئین دار همراه با صبحانه را توصیه کند. از مصرف بیش از حد کافئین در طول روز خودداری کنید، زیرا ممکن است به آن مقاوم شوید و همچنین می تواند باعث کم آبی بدن شود؛ بنابراین حتماً مقدار زیادی نوشیدنی بدون کافئین و الکل در طول روز بنوشید.
- به طور منظم ورزش کنید: روزانه ۳۰ تا ۶۰ دقیقه ورزش کنید که ضربان قلب شما را افزایش دهد و یا دو یا سه روز در هفته تمرینات مقاومتی انجام دهید. از ورزش کردن در شرایط گرم و مرطوب خودداری کنید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
برای بررسی فشار خون، معمولاً نیازی به آمادگی خاصی نیست. مهم است که مصرف داروهایی را که فکر می کنید ممکن است بر فشار خون شما تأثیر بگذارد، بدون مشورت با پزشک قطع نکنید.
در ادامه برخی از اطلاعات برای کمک به آمادگی جهت ملاقات با پزشک آورده شده است
آن چه می توانید انجام دهید
لیستی از این موارد تهیه کنید:
- علائمی که تجربه می کنید، از جمله علائمی که ممکن است به نظر بی ارتباط با دلیل اصلی مراجعه تان باشند.
- اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله سابقه خانوادگی فشار خون پایین و هرگونه استرس عمده یا تغییرات اخیر در زندگی.
- نام و مقدار تمام داروها، ویتامین ها یا سایر مکمل هایی که اخیراً مصرف کرده اید.
- سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید.
برخی از سوالات اساسی در رابطه با فشار خون پایین، شامل موارد زیر است:
- چه عاملی باعث ایجاد علائم یا وضعیت من شده است؟
- چه دلایل احتمالی دیگری وجود دارد؟
- به چه آزمایش هایی نیاز دارم؟
- مناسب ترین روش درمانی چیست؟
- هر چند وقت یک بار باید برای بررسی فشار خون پایین غربالگری شوم؟
- اگر بیماری های دیگری نیز دارم، چگونه می توانم به بهترین نحو این وضعیت را مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت هایی وجود دارد که لازم باشد آن ها را رعایت کنم؟
- آیا نیاز به مراجعه به متخصص دارم؟
- چه مجلات و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه وب سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سوال از شما خواهد پرسید، از جمله:
- آیا علائم شما گهگاهی هستند یا مداوم؟
- شدت علائم شما چقدر است؟
- آیا چیزی علائم شما را بهبود می بخشد؟
- آیا چیزی علائم شما را بدتر می کند؟
- آیا سابقه خانوادگی بیماری قلبی دارید؟
ثبت دیدگاه
دیدگاه خود را درباره این مطلب بنویسید.