سینوزیت مزمن، التهاب یا عفونت سینوسی برای بیش از 12 هفته می باشد. علائم سینوزیت مزمن شامل درد صورت، ترشح پشت حلقی و مخاط ضخیم زرد یا سبز در بینی است. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز سینوزیت مزمن، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
نگاه کلی
سینوزیت مزمن به وضعی اطلاق می شود که علی رغم اقدامات درمانی، فضاهای درون بینی و سر (سینوس ها)، برای حداقل 3 ماه متورم و ملتهب باشند.
این عارضۀ شایع، در روند طبیعی تخلیه مخاط اختلال ایجاد کرده و باعث گرفتگی بینی می شود. در این حال معمولاً تنفس از راه بینی دشوار شده و اطراف چشم و بینی متورم و حساس می شود.
عفونت ناشی از رشد زوائدی در سینوس ها (پولیپ بینی) و یا تورم غشای مخاطی سینوس ها می تواند منجر به سینوزیت مزمن شود. این عارضه که به آن رینوسینوزیت مزمن نیز گفته می شود، هم در کودکان و هم بزرگسالان بروز می کند.
علائم
از علائم و نشانه های معمول سینوزیت مزمن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- التهاب بینی
- ترشحات غلیظ و تغییر رنگ یافته از بینی
- ترشحات پشت حلقی
- انسداد و یا گرفتگی بینی، که باعث دشوار شدن تنفس از راه بینی می شود.
- درد، حساسیت و تورم در اطراف چشم ها، گونه ها، بینی یا پیشانی
- کاهش حس بویایی و چشایی
سایر نشانه ها و علائم بیماری عبارتند از:
- گوش درد
- احساس درد در فک و دندان های بالایی
- سرفه و صاف کردن مداوم گلو
- گلو درد
- بود بد دهان
- خستگی
سینوزیت حاد و مزمن علائم و نشانه های یکسانی دارند، اما سینوزیت حاد عفونتی موقت در سینوس هاست که معمولاً در نتیجۀ سرماخوردگی ایجاد می شود. علائم سینوزیت مزمن برای حداقل 12 هفته به طول می انجامد، اما معمولاً فرد قبل از ابتلا به سینوزیت مزمن بارها به سینوزیت حاد دچار شده است. اگرچه تب از علائم شایع سینوزیت مزمن نیست، اما فرد مبتلا به سینوزیت حاد ممکن است دچار تب شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در موارد زیر فرد باید به پزشک مراجعه کند:
- ابتلای مکرر به سینوزیت بدون پاسخ مناسب به درمان
- باقی ماندن علائم سینوزیت بیش از 10 روز
- علائم با وجود مراجعه با پزشک بهتر نشده باشند.
در صورت مشاهده موارد زیر که نشان دهندۀ یک عفونت جدی است، باید فوراً به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه نمود:
- تب
- تورم و قرمزی اطراف چشم ها
- سردرد شدید
- تورم پیشانی
- گیجی
- دو بینی و یا تغییرات دیگری در بینایی
- گرفتگی و خشکی گردن
علل بیماری
دلایل عمده ابتلا به سینوزیت مزمن عبارتند از:
- پولیپ بینی. این زائده های بافتی می توانند راه بینی و سینوس ها را مسدود کند.
- انحراف تیغه بینی. کج شدن سپتوم (تیغه بینی - دیوار بین دو سوراخ های بینی) می تواند راه های سینوس را مسدود یا باریک کند، که باعث تشدید علائم سینوزیت می شود.
- سایر بیماری ها. عوارض بیماری هایی مانند فیبروز کیستیک، HIV و سایر بیماری های سیستم ایمنی بدن می تواند باعث انسداد راه های بینی شود.
- عفونت های دستگاه تنفسی. عفونت های دستگاه تنفسی (که اغلب توسط سرماخوردگی های ساده ایجاد می شوند)، غشای سینوس ها را ملتهب و ضخیم کرده و تخلیه مخاط را مختل می کند. این عفونت ها می توانند ویروسی، باکتریایی یا قارچی باشند.
- بیماری های آلرژیک مانند تب یونجه. التهابی که همراه با آلرژی ایجاد شود می تواند باعث مسدود شدن سینوس ها شود.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عوامل زیر احتمال ابتلا به سینوزیت مزمن را افزایش می دهد:
- انحراف تیغه بینی
- پولیپ بینی
- آسم
- حساسیت به آسپیرین
- عفونت دندان
- اختلال سیستم ایمنی مانند ایدز / HIV یا فیبروز سیستیک
- تب یونجه یا سایر عارضه های آلرژیک
- قرار داشتن مداوم در معرض آلاینده هایی مانند دود سیگار
عوارض بیماری
بروز عوارض جدی در فرد مبتلا به سینوزیت مزمن، نادر است. با این حال ممکن است عوارض زیر رخ دهند:
- مشکلات بینایی. گسترش عفونت سینوس ها به کاسۀ چشم می تواند منجر به کاهش بینایی و یا کوری دائم شود.
- عفونت ها. در موارد بسیار نادری، بیمار ممکن است دچار التهاب غشای دور مغز و نخاع و مایع مغزی نخاعی (مننژیت)، عفونت در استخوان ها یا عفونت شدیدی در پوست شود.
پیشگیری از بروز بیماری
برای کاهش خطر ابتلا به سینوزیت مزمن می توان اقدامات زیر را انجام داد:
- پیشگیری از ابتلا به عفونت های دستگاه تنفس فوقانی. از تماس با افرادی که سرما خورده اند دوری کنید و دستان خود را، به خصوص قبل از غذا، با آب و صابون بشویید.
- کنترل آلرژی. همواره با پزشک خود برای کنترل علائم در ارتباط باشید و از آلرژی زا ها دوری کنید.
- اجتناب از قرارگیری در معرض دود سیگار و هوای آلوده. دود تنباکو و سایر آلاینده ها می توانند ریه ها و مجاری بینی را تحریک و ملتهب کنند.
- استفاده از یک رطوبت ساز (دستگاه بخور). اگر هوای خانه خشک است با افزودن رطوبت به هوا می توانید خط ابتلا به سینوزیت را کاهش دهید. با رسیدگی منظم به دستگاه بخور، دستگاه را عاری از قارچ و تمیز نگاه دارید.
تشخیص
پزشک با مشاهده علائم التهاب در بینی و صورت و بررسی داخل بینی می تواند عارضه را تشخیص دهد.
سایر راه های تشخیص سینوزیت مزمن عبارتند از:
- تصویربرداری. عکس های گرفته شده توسط CT scan (سی تی اسکن) و یا MRI (ام آری آی) می تواند جزئیات و اطلاعات کاملی از سینوس ها و نواحی بینی را در اختیار پزشک قرار دهد. با استفاده از این روش می توان انسداد فیزیکی یا التهاب عمیقی را که تشخیص آن با اندوسکوپ دشوار است تشخیص داد.
- بررسی درون سینوس ها. برای بررسی درون سینوس ها پزشک یک لوله باریک و انعطاف پذیر مجهز به یک چراغ فیبر نوری را وارد بینی می کند تا درون سینوس ها را بررسی کند.
- تست آلرژی. اگر پزشک شک کند که سینوزیت مزمن در نتیجۀ آلرژی ایجاد شده است، توصیه به انجام آزمایش پوستی آلرژی می کند. این تست بی خطر و سریع بوده و ماده ی آلرژی زایی (آلرژن) را که باعث تحریک و التهاب بینی می شود، مشخص می کند.
- نمونه گیری و کشت ترشحات سینوس و بینی. به طور کلی برای تشخیص سینوزیت مزمن به نمونه گیری و کشت آن نیازی نیست. با این حال در شرایطی که درمان مؤثر نبوده و یا عارضه به مرور شدیدتر شود، پزشک با وارد کردن سوآب (وسیله ای شبیه به گوش پاک کن) به بینی نمونه را جمع آوری می کند. این نمونه می تواند به یافتن علت عارضه کمک کند. برای مثال یک عفونت باکتریایی یا قارچی می تواند زمینه ساز سینوزیت مزمن باشد.
درمان
اقدامات درمانی عبارتند از:
- کورتیکواستروئیدهای بینی. این اسپری های بینی می توانند از التهاب بینی جلوگیری کرده و به درمان آن کمک کنند. از جمله این اسپری ها می توان به فلوتیکازون، تریامسینولون، بودزوناید، مومتازون و بکلومتازون اشاره کرد. اگر اسپری به اندازۀ کافی مؤثر نباشد، پزشک شستشوی مجاری بینی با ترکیبی از سرم شستشو (نرمال سالین) به همراه قطراتی از بودزوناید را تجویز می کند.
- شستشوی بینی با آب نمک. سرم شستشو و یا محلول های شستشوی بینی مخاط و عوامل تحریک کننده و آلرژی زا آن را شسته و تخلیه می کند.
- کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا تزریقی. از این داروها برای تسکین التهاب ناشی از سینوزیت شدید (به خصوص اگر فرد دچار پولیپ بینی هم باشد) استفاده می شود. استفاده طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها می تواند عوارض جانبی جدی ایجاد کنند؛ بنابراین فقط در درمان علائم شدید بیماری استفاده می شوند.
- درمان حساسیت زدایی به آسپیرین. در موارد حساسیت به آسپیرین که می تواند منجر به سینوزیت شود درمان حساسیت زدایی به آسپیرین انجام می شود. در این حالت زیر نظر پزشک طی یک اقدام درمانی، دز آسپیرین تجویز شده برای بیمار افزایش یافته تا مقاومت او نسبت به دارو افزایش یابد.
آنتی بیوتیک ها
در سینوزیت مزمن، گاهی برای درمان عفونت های باکتریایی به آنتی بیوتیک نیاز می شود. گاهی اگر پزشک نتواند بیماری زمینه ای را تشخیص دهد در کنار سایر داروها آنتی بیوتیک نیز تجویز می کند.
ایمن سازی
اگر آلرژی باعث تحریک سینوزیت شود، استفاده از واکسن های آلرژی (ایمونوتراپی) می تواند واکنش بدن به مادۀ آلرژی زا (آلرژن) را کاهش داده و به بهبود علائم کمک کند.
جراحی
در موارد مقاومت بیماری نسبت به دارو و درمان، جراحی آندوسکوپیک سینوس می تواند یک گزینه درمانی باشد. در این روش، پزشک از یک لولۀ نازک و انعطاف پذیر مجهز به چراغ (آندوسکوپ) استفاده می کند تا مجرای سینوس را به دقت بررسی کند.
بسته به منبع انسداد، پزشک از ابزارهای مختلفی برای از بین بردن بافتی که باعث مسدود شدن مسیر سینوس ها شده است و یا تراشیدن پولیپ استفاده می کند. همچنین گشاد کردن مجرای باریک سینوس ها هم می تواند گزینه ای برای تخلیه بهتر سینوس ها باشد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
این روش های خود درمانی باعث بهبود علائم سینوزیت می شوند:
- استراحت. استراحت به بدن در مقابله با عفونت و بهبودی سریع تر کمک می کند.
- مرطوب نگاه داشتن حفره های سینوسی. بخور آب گرم یا استنشاق هوای گرم و مرطوب حمام، درد را تسکین داده و تخلیه مخاط های سفت شده را تسهیل می کند.
- پاکسازی و شستشوی مجاری بینی. از تجهیزات طراحی شده برای پاکسازی درون بینی یا نتی پات استفاده کنید. نتی پات، نوعی وسیله برای شستشوی بینی است و به پاکسازی سینوس ها کمک می کند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
معمولاً در ابتدا به پزشک عمومی مراجعه می شود؛ در موارد ابتلای مکرر به سینوزیت حاد یا شک به سینوزیت مزمن، بیمار به یک پزشک متخصص آلرژی و یا متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع داده می شود.
در هنگام مراجعه به پزشک ممکن است درون سینوس ها کاملاً معاینه شوند؛ بنابراین انتظار آن را داشته باشید. موارد زیر کمک می کند تا برای ملاقات با پزشک آماده شوید.
آن چه می توانید انجام دهید
فهرستی از موارد زیر را تهیه کنید:
- علائم خود را بنویسید، حتی آن دسته که به نظر ربطی به بیماری ندارند.
- اطلاعات شخصی مهم، مانند ابتلا به آلرژی یا آسم و سابقۀ خانوادگی بیماری
- نام و مقدار داروها ، ویتامین ها یا سایر مکمل هایی که اخیراً مصرف کرده اید.
- سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید.
برخی از سؤالاتی که بهتر است درباره ی سینوزیت مزمن از پزشک بپرسید عبارتند از:
- چه چیزی احتمالاً باعث بروز این علائم شده است؟
- به چه آزمایش هایی نیاز است؟
- آیا این عارضه موقتی است یا مزمن؟
- چه راه های درمانی ای وجود دارد و کدام اقدام درمانی را برای من پیشنهاد می کنید؟
- دچار بیماری های دیگری نیز می باشم، چگونه می توانم به بهترین صورت این وضعیت را کنترل کنم؟
- آیا باید به یک متخصص مراجعه کنم؟
- چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد عبارتند از:
- علائم از چه زمانی آغاز شدند؟
- علائم مداوم است یا گاه به گاه؟
- علائم چقدر شدید است؟
- چه چیزی علائم را بهبود می بخشد؟
- چه چیزی علائم را بدتر می کند؟
