پانکراتیت یا التهاب غده پانکراس (لوزالمعده)، بیماری است که می تواند به طور ناگهانی بروز کرده و حاد باشد یا به صورت مزمن و طولانی مدت ادامه یابد. التهاب پانکراس می تواند منجر به اختلال در هضم غذا و تنظیم قند خون و سایر علائم شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز پانکراتیت، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
پانکراتیت چیست؟
پانکراتیت به معنای التهاب پانکراس یا لوزالمعده است. پانکراس یک غده مسطح و بلند است که در قسمت فوقانی و پشت شکم قرار دارد. آنزیم های تولید شده توسط پانکراس در هضم غذا نقش دارند و هورمون های آن به تنظیم متابولیسم قند (گلوکز) در بدن کمک می کنند. پانکراتیت حاد به طور ناگهانی بروز می کند و ممکن است چند روز طول بکشد، در حالی که پانکراتیت مزمن یک وضعیت طولانی مدت است که سال ها ادامه می یابد. موارد خفیف پانکراتیت ممکن است بدون درمان بهبود یابند، اما پانکراتیت شدید می تواند منجر به عوارض جدی و خطرناکی شود.
علائم پانکراتیت
علائم پانکراتیت بسته به حاد یا مزمن بودن آن متفاوت است.
علائم پانکراتیت حاد عبارتند از:
- درد در قسمت فوقانی شکم
- درد شکمی که به پشت انتشار می یابد
- درد شکمی که پس از خوردن غذا تشدید می شود
- تب
- افزایش ضربان قلب (تاکی کاردی)
- تهوع
- استفراغ
- حساسیت و درد هنگام لمس شکم
علائم پانکراتیت مزمن عبارتند از:
- درد در قسمت فوقانی شکم
- کاهش ناخواسته وزن
- مدفوع چرب و بدبو (استئاتوره)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت تداوم درد در ناحیه شکم، مراجعه به پزشک ضروری است. اگر درد شکم به حدی شدید باشد که فرد نتواند آرام بنشیند، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
علل ابتلا به پانکراتیت
پانکراتیت زمانی رخ می دهد که آنزیم های گوارشی در حالی که هنوز در پانکراس هستند فعال شده و باعث تحریک و التهاب سلول های پانکراس شوند. حملات مکرر پانکراتیت حاد می توانند به پانکراس آسیب رسانده و منجر به پانکراتیت مزمن شوند. در پانکراتیت مزمن، ممکن است بافت اسکار (فیبروز) در پانکراس تشکیل شده و عملکرد آن را مختل کند. اختلال در عملکرد پانکراس می تواند منجر به مشکلات هضم و دیابت شود.
عواملی که می توانند باعث پانکراتیت شوند عبارتند از:
- جراحی شکم
- مصرف بیش از حد الکل
- برخی داروها
- فیبروز سیستیک
- سنگ های صفراوی
- سطح بالای کلسیم در خون (هایپرکلسمی)، که ممکن است ناشی از پرکاری غده پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم) باشد
- سطح بالای تری گلیسیرید در خون (هیپرتری گلیسیریدمی)
- عفونت ها
- آسیب به شکم
- چاقی مفرط
- سرطان پانکراس
- کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک (ERCP)، روشی که برای درمان سنگ های صفراوی و برخی مشکلات مجاری صفراوی و پانکراسی استفاده می شود، می تواند در برخی موارد باعث پانکراتیت شود.
در برخی موارد، علت بروز پانکراتیت هرگز مشخص نمی شود (پانکراتیت ایدیوپاتیک).
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که خطر ابتلا به پانکراتیت را افزایش می دهند عبارتند از:
- مصرف بیش از حد الکل: تحقیقات نشان می دهد که مصرف زیاد الکل (حدود چهار تا پنج نوشیدنی الکلی در روز) خطر ابتلا به پانکراتیت را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
- سیگار کشیدن: به طور متوسط، افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیرسیگاری، حدود سه برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به پانکراتیت مزمن قرار دارند. خبر خوب این است که ترک سیگار می تواند این خطر را تقریباً به نصف کاهش دهد.
- چاقی شدید: افراد به شدت چاق بیشتر از افراد با وزن سالم در معرض خطر ابتلا به پانکراتیت قرار دارند.
- سابقه خانوادگی پانکراتیت: عوامل ژنتیکی نقش رو به رشدی در پانکراتیت مزمن ایفا می کنند. اگر سابقه ابتلا به این بیماری در اعضای خانواده وجود داشته باشد، خطر بروز آن در فرد افزایش می یابد، به ویژه اگر سایر عوامل خطرساز نیز همزمان وجود داشته باشند.
عوارض بیماری
پانکراتیت می تواند منجر به عوارض جدی شود، از جمله:
- سودوسیست: در پانکراتیت حاد، ممکن است مایعات در کیسه های شبه کیستی در پانکراس جمع شوند. پارگی سودوسیست می تواند عوارضی مانند خونریزی داخلی و عفونت ایجاد کند.
- عفونت: پانکراتیت حاد می تواند پانکراس را نسبت به عفونت های باکتریایی آسیب پذیرتر کند. عفونت شدید پانکراس یک وضعیت خطرناک است و ممکن است نیاز به درمان فوری از جمله جراحی برای برداشتن بافت آلوده داشته باشد.
- نارسایی کلیه: پانکراتیت حاد می تواند منجر به نارسایی کلیه شود. در موارد شدید و پایدار نارسایی کلیه، ممکن است بیمار به دیالیز نیاز پیدا کند.
- مشکلات تنفسی: پانکراتیت حاد می تواند باعث تغییرات شیمیایی در بدن شود که بر عملکرد ریه ها تأثیر می گذارد و منجر به کاهش خطرناک سطح اکسیژن خون می شود.
- دیابت: پانکراتیت مزمن می تواند به سلول های تولید کننده انسولین در پانکراس آسیب برساند و در نتیجه منجر به دیابت شود. دیابت نحوه استفاده بدن از قند خون را مختل می کند.
- سوء تغذیه: پانکراتیت حاد و مزمن می توانند تولید آنزیم های پانکراس که برای هضم و پردازش غذا ضروری هستند را کاهش دهند. این موضوع می تواند منجر به سوء تغذیه، اسهال و کاهش وزن شود.
- سرطان پانکراس: التهاب طولانی مدت پانکراس ناشی از پانکراتیت مزمن، یکی از عوامل خطر شناخته شده برای سرطان پانکراس است.
تشخیص پانکراتیت
برای تشخیص پانکراتیت از آزمایش های زیر استفاده می شود:
- آزمایش خون: برای بررسی سطح آنزیم های پانکراس در خون. افزایش سطح این آنزیم ها نشان دهنده التهاب پانکراس است.
- آزمایش مدفوع: در پانکراتیت مزمن، برای اندازه گیری میزان چربی در مدفوع انجام می شود. افزایش چربی می تواند نشان دهنده عدم جذب مناسب مواد مغذی باشد (استئاتوره).
- اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT): برای بررسی وجود سنگ های صفراوی و ارزیابی میزان التهاب پانکراس و همچنین تشخیص عوارضی مانند سودوسیست.
- سونوگرافی شکم: برای بررسی احتمال وجود سنگ های صفراوی و التهاب پانکراس.
- سونوگرافی آندوسکوپیک (EUS): یک روش تخصصی که از آندوسکوپ همراه با سونوگرافی برای بررسی دقیق تر پانکراس، مجرای پانکراس و مجرای صفراوی از داخل دستگاه گوارش استفاده می کند و می تواند التهاب و انسدادها را تشخیص دهد.
- تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI): برای بررسی وجود ناهنجاری در کیسه صفرا، پانکراس و مجاری مرتبط. MRI می تواند تصاویر دقیق تری از بافت های نرم ارائه دهد.
بسته به شرایط بیمار، پزشک ممکن است آزمایش های دیگری را نیز تجویز کند.
درمان پانکراتیت
درمان های اولیه در بیمارستان عبارتند از:
- عدم مصرف غذا: برای کمک به بهبودی پانکراس و کاهش التهاب، معمولاً توصیه می شود که بیمار برای یک تا دو روز از خوردن غذا خودداری کند. پس از فروکش کردن التهاب، مصرف تدریجی مایعات رقیق و غذاهای سبک آغاز می شود. با گذشت زمان، می توان به رژیم غذایی معمول بازگشت. اگر پانکراتیت بهبود نیافته و همچنان هنگام غذا خوردن درد وجود داشته باشد، پزشک ممکن است برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن، تغذیه از طریق لوله بینی-معده (NG tube) یا وریدی (IV) را تجویز کند.
- داروهای ضد درد: پانکراتیت اغلب با درد شدید همراه است. تیم مراقبت پزشکی داروهای مسکن، از جمله داروهای اپیوئیدی، برای کنترل درد تجویز خواهند کرد.
- مایعات وریدی (سرم تراپی): از آنجا که بدن برای ترمیم پانکراس به انرژی و مایعات زیادی نیاز دارد و ممکن است بیمار به دلیل تهوع و استفراغ دچار کم آبی شود، در طول بستری در بیمارستان، مایعات مورد نیاز از طریق سرم تأمین می شود.
پس از کنترل علائم حاد، تیم پزشکی بر درمان علت زمینه ای پانکراتیت تمرکز می کنند. بسته به علت پانکراتیت، درمان شامل موارد زیر خواهد بود:
- رفع انسداد مجاری صفراوی: در پانکراتیت ناشی از باریک شدن یا انسداد مجرای صفراوی (به عنوان مثال، ناشی از سنگ صفرا)، ممکن است برای باز کردن یا گشاد کردن مجرا از روش هایی استفاده شود. کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP) یک روش است که در آن یک لوله بلند و انعطاف پذیر مجهز به دوربین از طریق گلو وارد دستگاه گوارش شده و به پزشک امکان مشاهده مجاری صفراوی و پانکراس را می دهد. ERCP می تواند در تشخیص و درمان مشکلات مجاری صفراوی و پانکراس، از جمله برداشتن سنگ های صفراوی، کمک کند. با این حال، در برخی افراد، به ویژه افراد مسن، ERCP می تواند خطر پانکراتیت حاد را افزایش دهد.
- جراحی کیسه صفرا (کوله سیستکتومی): اگر سنگ صفرا عامل پانکراتیت باشد، پزشک ممکن است جراحی برای برداشتن کیسه صفرا را توصیه کند تا از عارضه های بعدی جلوگیری شود.
- جراحی پانکراس: در برخی موارد، ممکن است برای تخلیه مایعات تجمع یافته (سودوسیست) در پانکراس یا برداشتن بافت آسیب دیده یا نکروزه، جراحی لازم باشد.
- درمان وابستگی به الکل: مصرف مزمن و بیش از حد الکل یکی از علل شایع پانکراتیت است. اگر وابستگی به الکل عامل پانکراتیت باشد، پزشک برنامه های درمانی برای ترک الکل را توصیه خواهد کرد. ادامه مصرف الکل می تواند پانکراتیت را تشدید کرده و منجر به عوارض جدی تری شود.
سایر درمان ها در پانکراتیت مزمن
بسته به وضعیت بیمار، ممکن است اقدامات درمانی دیگری نیز لازم باشد، از جمله:
- کنترل درد: پانکراتیت مزمن اغلب باعث درد مداوم شکم می شود. پزشک داروهای مسکن، از جمله داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی (NSAIDs)، داروهای عصبی (مانند گاباپنتین یا پرگابالین) و در موارد شدید، اپیوئیدها را برای کنترل درد تجویز می کند و ممکن است بیمار را به یک متخصص درد ارجاع دهد. دردهای شدید مقاوم به درمان دارویی ممکن است با روش های مداخله ای مانند بلوک عصبی از طریق سونوگرافی آندوسکوپیک یا جراحی برای قطع مسیرهای انتقال درد از پانکراس به مغز تسکین یابند.
- آنزیم های کمک کننده به هضم غذا (مکمل های آنزیم پانکراس): در پانکراتیت مزمن، پانکراس ممکن است آنزیم های کافی برای هضم غذا تولید نکند. مکمل های آنزیمی پانکراس به بدن کمک می کنند تا مواد مغذی موجود در غذاها را به طور مؤثرتری هضم و جذب کند. این مکمل ها معمولاً همراه با هر وعده غذایی مصرف می شوند.
- تغییر رژیم غذایی: پزشک معمولاً بیمار را به یک متخصص تغذیه ارجاع می دهد. متخصص تغذیه یک برنامه غذایی کم چرب اما با مواد مغذی کافی را تنظیم می کند. وعده های غذایی کوچک و مکرر نیز ممکن است بهتر تحمل شوند.
سبک زندگی و درمان های خانگی
پس از ترخیص از بیمارستان، رعایت برخی اقدامات برای ادامه روند بهبودی ضروری است، از جمله:
- توقف مصرف الکل: اگر قادر به ترک الکل به تنهایی نیستید، از پزشک کمک بگیرید. برنامه های ترک الکل و گروه های حمایتی می توانند بسیار مؤثر باشند.
- توقف مصرف دخانیات: ترک سیگار برای جلوگیری از پیشرفت پانکراتیت مزمن و کاهش خطر عوارض بسیار مهم است. اگر در ترک سیگار مشکل دارید، از پزشک کمک بخواهید. دارو و مشاوره می توانند در این زمینه کمک کننده باشند.
- داشتن رژیم غذایی کم چرب: از رژیم غذایی پیروی کنید که حاوی مقدار کمی چربی و سرشار از میوه ها و سبزیجات تازه، غلات سبوس دار و پروتئین های کم چرب باشد. اجتناب از غذاهای سرخ کرده و پرچرب توصیه می شود.
- نوشیدن مایعات فراوان: پانکراتیت می تواند منجر به کم آبی بدن شود، بنابراین مهم است که در طول روز به میزان کافی مایعات بنوشید. همراه داشتن یک بطری آب و نوشیدن جرعه های کوچک در طول روز می تواند مفید باشد.
درمان های مکمل
درمان های مکمل نمی توانند پانکراتیت را درمان کنند، اما برخی از روش های درمانی مکمل ممکن است به افراد مبتلا به پانکراتیت مزمن در مدیریت درد کمک کنند. درد ناشی از پانکراتیت مزمن می تواند مداوم و کنترل آن دشوار باشد. استفاده از روش های درمانی مکمل در کنار داروهای تجویز شده توسط پزشک ممکن است به بهبود کیفیت زندگی و کاهش نیاز به داروهای مسکن قوی کمک کند. نمونه هایی از روش های درمانی جایگزین برای کمک به کنترل درد عبارتند از:
- مدیتیشن (مراقبه)
- تمرینات آرام سازی
- یوگا
- طب سوزنی
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در صورت بروز علائم نگران کننده، مراجعه به پزشک ضروری است. در صورت شک به پانکراتیت، پزشک احتمالاً فرد را به یک متخصص گوارش ارجاع خواهد داد. از آنجا که زمان ملاقات با پزشک ممکن است محدود باشد و نکات زیادی برای بحث وجود دارد، آمادگی قبلی می تواند بسیار مفید باشد. در اینجا اطلاعاتی برای آمادگی قبل از ملاقات و انتظاراتی که می توانید از پزشک داشته باشید، آورده شده است.
آن چه می توانید انجام دهید
از محدودیت های قبل از ملاقات آگاه باشید: هنگام تعیین وقت ملاقات، در مورد هرگونه آمادگی خاص، مانند محدودیت های غذایی قبل از انجام آزمایش ها، سؤال کنید.
علائمی را که تجربه می کنید به طور دقیق یادداشت کنید: حتی علائمی که به نظر شما با پانکراتیت مرتبط نیستند را نیز ذکر کنید.
اطلاعات شخصی مهم را یادداشت کنید: شامل هرگونه استرس شدید یا تغییرات عمده اخیر در زندگی.
لیستی از تمام داروهای مصرفی خود تهیه کنید: شامل داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه، ویتامین ها و مکمل های گیاهی. دوز و نحوه مصرف هر دارو را نیز یادداشت کنید.
یکی از اعضای خانواده یا دوستان نزدیک خود را همراه داشته باشید: گاهی به خاطر سپردن تمام اطلاعات ارائه شده در طول ملاقات دشوار است. همراه داشتن یک فرد مورد اعتماد می تواند در یادآوری نکات مهم و ارائه حمایت عاطفی کمک کند.
سؤالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید، از قبل آماده کنید: این کار به شما کمک می کند تا از زمان ملاقات به طور مؤثرتری استفاده کنید.
سوالاتی که می توانید در مورد پانکراتیت از پزشک بپرسید عبارتند از:
- چه عواملی به نظر شما باعث بروز علائم یا این وضعیت شده است؟
- آیا علل احتمالی دیگری برای علائم یا وضعیت من وجود دارد؟
- چه آزمایش هایی را باید انجام دهم؟
- آیا وضعیت پانکراس من حاد است یا مزمن؟
- بهترین رویکرد درمانی برای من چیست؟
- چه روش های درمانی را پیشنهاد می کنید؟ مزایا و معایب هر کدام چیست؟
- من بیماری های پزشکی دیگری نیز دارم. چگونه می توان پانکراتیت را به بهترین نحو در کنار این بیماری ها مدیریت کرد؟
- آیا محدودیت های خاصی در رژیم غذایی یا فعالیت هایم وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا جایگزینی برای دارویی که تجویز می کنید وجود دارد؟
- چه منابع آموزشی (مانند بروشور یا وب سایت) را برای مطالعه بیشتر توصیه می کنید؟
علاوه بر سؤالاتی که از قبل آماده کرده اید، در طول ملاقات از پرسیدن سؤالات دیگری که برایتان پیش می آید، تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید تا به تشخیص دقیق تر و برنامه ریزی درمان مناسب کمک کند. آماده بودن برای پاسخگویی به این سؤالات می تواند به صرفه جویی در وقت کمک کند. سؤالاتی که ممکن است پزشک بپرسد عبارتند از:
- اولین بار چه زمانی علائم را تجربه کردید؟
- آیا علائم شما مداوم بوده است یا به صورت دوره ای بروز می کند؟
- شدت علائم شما چقدر است؟ آیا در فعالیت های روزانه تان اختلال ایجاد کرده است؟
- چه عواملی به نظر می رسد علائم شما را بهبود می بخشد؟
- چه عواملی به نظر می رسد علائم شما را بدتر می کند؟
- آیا قبلاً این علائم را تجربه کرده اید؟
- آیا سابقه ابتلا به پانکراتیت در گذشته داشته اید؟
- آیا الکل مصرف می کنید؟ اگر بله، چه مقدار و با چه تناوبی؟
- آیا اخیراً مصرف داروی جدیدی را شروع کرده اید؟
- آیا سابقه خانوادگی ابتلا به پانکراتیت وجود دارد؟
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.