سنگ صفرا عارضه ای است که در آن، تجمع مواد موجود در صفرا مانند کلسترول یا بیلی روبین منجر به تشکیل ذرات سفت و بلوری در کیسه صفرا می شود. این توده های کوچک می توانند بدون علامت باشند یا با انسداد مجاری صفراوی، دردهای شدید و ناگهانی ایجاد کنند. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز سنگ صفرا، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
سنگ صفرا چیست؟
سنگ های صفرا رسوبات سخت شده ای از مایعات گوارشی هستند که در کیسه صفرا تشکیل می شوند. کیسه صفرا عضو کوچک و گلابی شکلی است که در سمت راست شکم، زیر کبد قرار دارد. وظیفه کیسه صفرا نگهداری مایعی گوارشی به نام صفرا و آزادسازی آن در روده کوچک است.
اندازه سنگ صفرا می تواند از دانه شن تا یک توپ گلف متغیر باشد. در برخی افراد تنها یک سنگ و در گروهی دیگر سنگ های متعددی در کیسه صفرا تشکیل می شود. زمانی که سنگ های کیسه صفرا باعث بروز علائم شوند، معمولاً نیاز به عمل جراحی برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) است، در حالی که اگر هیچ علامتی ایجاد نکنند، نیازی به جراحی نخواهد بود.
علائم سنگ صفرا
ممکن است سنگ های صفراوی هیچ علامتی ایجاد نکنند. اما اگر سنگ صفرا در مجاری صفراوی قرار گرفته و باعث انسداد شود، علائم به اشکال زیر بروز می کنند:
- درد ناگهانی و شدید در بالا و سمت راست شکم
- درد ناگهانی و شدید در مرکز شکم، زیر استخوان سینه
- درد بین تیغه های شانه
- درد در شانه راست
- حالت تهوع یا استفراغ
این درد ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر علائم نگران کننده به نظر می رسند، باید به پزشک مراجعه نمود.
در صورت بروز علائم زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:
- درد شکم به حدی شدید باشد که نتوان به آرامی نشست یا هیچ موقعیت بدنی خاصی نیز آن را تسکین ندهد.
- زردی پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- تب شدید همراه با لرز
علل ابتلا به سنگ صفرا
مشخص نیست که دقیقاً چه عواملی باعث تشکیل سنگ صفرا می شوند. پزشکان گمان می کنند سنگ صفرا در نتیجه یک یا چند مورد از دلایل زیر ایجاد می شود:
- صفرا حاوی کلسترول بیش از حد باشد: به طور معمول، صفرا حاوی مواد شیمیایی کافی برای حل کردن کلسترول دفع شده توسط کبد است. اما اگر کبد کلسترول بیشتری نسبت به توانایی صفرا دفع کند، کلسترول اضافی به صورت بلور درآمده و در نهایت به سنگ تبدیل می شود.
- صفرا حاوی مقدار زیادی بیلی روبین باشد: بیلی روبین ماده شیمیایی است که هنگام تجزیه گلبول های قرمز خون در بدن تولید می شود. برخی بیماری ها و عوارض مانند سیروز کبدی، عفونت های دستگاه صفراوی و برخی اختلالات خونی باعث می شود که کبد بیش از حد بیلی روبین تولید کند. بیلی روبین اضافی تشکیل سنگ صفرا را تحریک می کند.
- کیسه صفرا به درستی خالی نشود: اگر کیسه صفرا به طور کامل یا به اندازه کافی خالی نشود، صفرا تجمع یافته و خطر تشکیل سنگ صفرا را افزایش می دهد.
انواع سنگ های صفراوی
انواع سنگ های صفراوی که در کیسه صفرا ایجاد می شوند عبارتند از:
- سنگ های کلسترولی صفرا: این متداول ترین نوع سنگ صفراست و اغلب به رنگ زرد دیده می شود. این سنگ ها عمدتاً از کلسترول حل نشده تشکیل شده اند، اما ممکن است حاوی اجزای دیگری نیز باشند.
- سنگ های رنگدانه ای صفراوی: این سنگ های قهوه ای تیره یا سیاه زمانی تشکیل می شوند که صفرا حاوی مقدار زیادی بیلی روبین باشد.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می دهند عبارتند از:
- زن بودن
- سن ۴۰ سال یا بیشتر
- نژاد بومی آمریکایی (سرخپوست ها)
- مکزیکی-آمریکایی
- اضافه وزن یا چاقی
- کم تحرکی
- بارداری
- رژیم غذایی پرچرب
- رژیم غذایی سرشار از کلسترول
- رژیم غذایی با فیبر کم
- سابقه خانوادگی برای سنگ های صفراوی
- ابتلا به دیابت
- ابتلا به برخی از اختلالات خونی، مانند کم خونی سلول داسی شکل یا سرطان خون
- کاهش خیلی سریع وزن
- مصرف داروهای حاوی استروژن، مانند داروهای ضد بارداری خوراکی یا داروهای هورمون درمانی
- ابتلا به بیماری های کبدی
عوارض بیماری
عوارض سنگ صفراوی عبارتند از:
- التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت): گیر کردن سنگ در گردن کیسه صفرا باعث التهاب آن می شود. کلسیستیت می تواند باعث درد شدید و تب شود.
- انسداد مجرای صفراوی مشترک: سنگ صفرا، لوله هایی (مجاری) را که از طریق آن ها صفرا از کیسه صفرا یا کبد به روده کوچک جریان می یابد، مسدود می کند. این وضعیت درد شدید، زردی (یرقان) و عفونت مجاری صفراوی را به دنبال دارد.
- انسداد مجرای پانکراتیک (لوزالمعده): مجرای لوزالمعده لوله ای است که از پانکراس عبور کرده و پیش از ورود به دوازدهه به مجرای صفراوی مشترک متصل می شود. ترشحات لوزالمعده که به هضم غذا کمک می کنند، از طریق مجرای پانکراس تخلیه می شوند. سنگ صفرا می تواند باعث انسداد مجرای پانکراس و التهاب لوزالمعده (پانکراتیت) شود. پانکراتیت باعث درد شدید و مداوم شکم شده و معمولاً نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد.
- سرطان کیسه صفرا: افرادی که سابقه سنگ کیسه صفرا دارند، در خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان کیسه صفرا هستند. سرطان کیسه صفرا بسیار نادر است، بنابراین با وجود آن که در نتیجه سنگ صفرا خطر ابتلا به سرطان کمی افزایش می یابد، اما احتمال کلی سرطان کیسه صفرا بسیار اندک است.
پیشگیری از بروز بیماری
مواردی که به کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا کمک می کنند، عبارتند از:
- وعده های غذایی را از دست ندهید: سعی کنید به برنامه غذایی خود پایبند باشید. کنار گذاشتن وعده های غذایی یا نخوردن چیزی در طول روز می تواند خطر سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد.
- وزن خود را به آرامی کم کنید: در صورتی که نیاز به کاهش وزن دارید، این کار را آهسته انجام دهید. کاهش سریع وزن می تواند خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش دهد. هدف خود را بر آن قرار دهید که هفته ای حدود ۰.۵ تا ۱ کیلوگرم وزن کم کنید.
- خوردن غذاهای سرشار از فیبر: غذاهای غنی از فیبر مانند میوه جات، سبزیجات و غلات کامل را در رژیم غذایی خود قرار دهید.
- حفظ وزن سالم: چاقی و اضافه وزن باعث افزایش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا می شود. برای کاهش مناسب وزن، کالری دریافتی خود را کاهش داده و تحرک خود را افزایش دهید. پس از دستیابی به وزن سالم، با ادامه رژیم غذایی سالم و ورزش، برای حفظ آن تلاش کنید.
تشخیص سنگ صفرا
تشخیص سنگ صفرا و بررسی عوارض آن از طریق آزمایش ها و روش های زیر انجام می شود:
- سونوگرافی شکم: این یک آزمایش رایج و غیرتهاجمی است که بیشتر علائم سنگ کیسه صفرا را بررسی می کند. سونوگرافی با حرکت دادن یک دستگاه (مبدل) روی پوست شکم انجام می شود. این مبدل با ارسال امواج صوتی و دریافت بازتاب آن ها، تصاویری از ساختارهای داخلی شکم از جمله کیسه صفرا و سنگ های احتمالی آن ایجاد می کند.
- سونوگرافی آندوسکوپیک (EUS): این روش برای شناسایی سنگ های کوچک تر که ممکن است در سونوگرافی شکم دیده نشوند، کمک کننده است. در طی EUS، پزشک یک لوله نازک و انعطاف پذیر (آندوسکوپ) را از طریق دهان و در طول دستگاه گوارش عبور می دهد. یک مبدل سونوگرافی کوچک در انتهای آندوسکوپ قرار دارد که امواج صوتی تولید کرده و تصویر دقیقی از بافت های اطراف (مانند مجاری صفراوی و لوزالمعده) را ایجاد می کند.
- تست های تصویربرداری دیگر: این تست ها شامل:
- کوله سیستوگرافی دهانی: آزمایشی قدیمی تر که به صورت مصرف قرص های حاوی ماده حاجب برای مشاهده کیسه صفرا است.
- اسکن اسید ایمینو دی استیک کبدی-صفراوی (HIDA Scan): این اسکن برای بررسی عملکرد کیسه صفرا و انسداد مجاری صفراوی استفاده می شود.
- توموگرافی کامپیوتری (CT/سی تی اسکن): برای مشاهده ساختارهای شکمی و بررسی عوارض.
- مگنتیک رزونانس کلانژیوپانکراتوگرافی (MRCP): یک روش تصویربرداری MRI برای مشاهده مجاری صفراوی و لوزالمعده.
- کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی (ERCP): این روش هم تشخیصی و هم درمانی است. سنگ های صفراوی که با استفاده از ERCP تشخیص داده می شوند، می توانند در همان زمان برداشته شوند.
- آزمایش خون: این آزمایش ها برای تشخیص عفونت، زردی (یرقان)، پانکراتیت (التهاب لوزالمعده) و سایر عوارض ناشی از سنگ صفرا انجام می شوند.
درمان سنگ صفرا
اکثر افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند اما هیچ علامتی را تجربه نمی کنند، هرگز نیازی به درمان ندارند. پزشک شما، بر اساس علائم و نتایج آزمایش ها، یک برنامه درمانی را مشخص می کند. معمولاً توصیه می شود که مراقب عوارض سنگ کیسه صفرا مانند افزایش درد در بالای سمت راست شکم باشید. اگر علائم سنگ صفرا رخ دهد، باید درمان را آغاز کرد.
درمان سنگ های صفراوی عبارتند از:
- جراحی و برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی): این رایج ترین و مؤثرترین درمان است. از آنجا که سنگ صفرا مکرراً عود می کند، پزشک ممکن است جراحی برای برداشتن کیسه صفرا را توصیه کند. هنگامی که کیسه صفرا برداشته شد، صفرا دیگر در آن ذخیره نمی شود و مستقیماً از کبد به روده کوچک جریان می یابد.
- کیسه صفرا برای زندگی ضروری نیست و برداشتن آن تأثیری در توانایی هضم غذا ندارد، اما نبودن آن می تواند به طور موقت باعث بروز اسهال شود.
- داروهایی برای شکستن و حل کردن سنگ کیسه صفرا: داروهای خوراکی می توانند به حل شدن سنگ کیسه صفرا کمک کنند. در این روش ممکن است ماه ها یا سال ها درمان طول بکشد تا سنگ های صفراوی حل شوند و در صورت قطع درمان، امکان تشکیل مجدد سنگ وجود دارد. گاهی این داروها مؤثر نیستند. معمولاً داروهای سنگ صفرا برای افرادی تجویز می شوند که نمی توانند تحت عمل جراحی قرار بگیرند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
اگر علائم نگران کننده ای را تجربه می کنید، به پزشک مراجعه کنید. اگر پزشک به وجود سنگ کیسه صفرا مشکوک شود، احتمالاً شما را به یک متخصص گوارش ارجاع می دهد.
از آنجا که زمان ملاقات با پزشک محدود است، آمادگی لازم را برای صرفه جویی در زمان داشته باشید. در ادامه اطلاعاتی برای کمک به آمادگی بیشتر و آنچه که از پزشک انتظار می رود، آورده شده است.
آن چه می توانید انجام دهید
از هرگونه محدودیت قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. هنگام تعیین وقت ملاقات، در مورد محدودیت هایی مانند رژیم غذایی، سوال کنید.
علائمی را که تجربه می کنید بنویسید، حتی علائمی که به نظر نمی رسند مربوط به بیماری باشند.
اطلاعات شخصی مهم، از جمله استرس های شدید یا تغییرات اخیر زندگی خود را یادداشت کنید.
لیستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی را که مصرف می کنید تهیه کنید.
یکی از اعضای خانواده یا دوستان را همراه خود داشته باشید. گاهی ممکن است درک همه اطلاعات ارائه شده در هنگام ملاقات با پزشک دشوار باشد. فرد همراه می تواند در یادآوری مسائل مطرح شده در ملاقات به شما کمک کند.
سوالاتی را که می خواهید از پزشک بپرسید بنویسید. زمان ملاقات با پزشک محدود است، بنابراین تهیه لیستی از سوالات به اختصاص زمان بیشتر برای صحبت در مورد سایر موارد کمک می کند.
سوالاتی که در مورد سنگ صفرا می توانید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- آیا سنگ های صفراوی علت درد شکم من هستند؟
- آیا این احتمال وجود دارد که بروز علائم به دلیل چیزی غیر از سنگ صفرا باشد؟
- به چه نوع آزمایش هایی نیاز دارم؟
- آیا ممکن است سنگ های صفراوی بدون درمان از بین بروند؟
- آیا به جراحی برداشتن کیسه صفرا نیاز دارم؟
- خطرات جراحی چیست؟
- دوره نقاهت پس از جراحی چقدر طول می کشد؟
- آیا راه های درمانی دیگری برای سنگ کیسه صفرا وجود دارد؟
- آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟ هزینه آن چقدر است و آیا بیمه آن را پوشش می دهد؟
- من به بیماری(های) دیگری نیز مبتلا هستم. چگونه می توانم آنها را به بهترین وجه با هم مدیریت کنم؟
- آیا بروشور یا مقالاتی وجود دارد که بتوانم با خود ببرم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
ازپزشک چه انتظاری می رود
پزشک نیز ممکن است تعدادی سوال از شما بپرسد، مانند:
- چه زمانی برای اولین بار علائم را تجربه کردید؟
- آیا علائم با غذا خوردن مرتبط است؟
- آیا تب نیز جزء علائم بوده است؟
- علائم دائم هستند یا گذرا؟
- شدت علائم چقدر است؟
- علائم برای چه مدتی طول می کشند؟
- چه چیزی علائم را بهبود می بخشد؟
- چه چیزی علائم را بدتر می کند؟
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.