درخواست مشاوره رایگان
دیالیز نوعی درمان است که به بدن کمک می کند تا مایعات اضافی و مواد زائد را در زمانی که عملکرد کلیه ها مختل شده است، از خون خارج کند. دیالیز از دهه 1970 به یک درمان استاندارد برای نارسایی کلیه تبدیل شد؛ از آن زمان به بعد، میلیون ها بیمار از این روش کمک گرفته اند. در ادامه اطلاعاتی درباره انواع روش های دیالیز، فواید و عوارض آن ارائه می شود.
دیالیز روشی است برای حذف مواد زائد و مایعات اضافی از خون در زمانی که کلیه ها به درستی کار نمی کنند. این روش به صورت تغییر مسیر خون به دستگاهی برای پاکسازی می باشد.
کلیه ها خون را فیلتر کرده، مواد زائد مضر و مایعات اضافی را به ادرار تبدیل می کنند تا از بدن خارج شوند. اگر کلیه ها درست کار نکنند، به عنوان مثال به دلیل ابتلا به بیماری مزمن کلیه (نارسایی کلیه)، ممکن است نتوانند خون را از مواد زائد پاک کنند.
میزان مواد زائد و مایعات ممکن است تا سطوح خطرناکی در بدن بالا رود و در صورت عدم درمان، ممکن است عارضه های ناخوشایندی ایجاد شده که در نهایت کشنده باشد. دیالیز مانع بروز این اتفاق شده و مواد و مایعات زائد را از خون فیلتر می کند.
در برخی موارد، نارسایی کلیه ممکن است یک مشکل موقتی باشد و دیالیز با بهبودی کلیه ها متوقف می شود. اما اگر نارسایی شدید باشد به پیوند کلیه نیاز خواهد بود.
همیشه پیوند کلیه بلافاصله امکان پذیر نیست، بنابراین معمولاً تا زمانی که کلیه اهداکننده مناسب در دسترس قرار گیرد، دیالیز مورد نیاز خواهد بود. اگر پیوند کلیه به دلیل عدم سلامت کافی برای انجام یک جراحی بزرگ امکان پذیر نباشد، ممکن است تا پایان عمر نیاز به دیالیز باشد.
2 نوع دیالیز اصلی وجود دارد: همودیالیز و دیالیز صفاقی.
همودیالیز رایج ترین نوع دیالیز است و اکثر مردم با آن آشنایی دارند.
در این روش، یک لوله به یک سوزن در ساعد متصل می شود. خون از امتداد لوله عبور کرده و به یک دستگاه در خارج بدن که آن را فیلتر می کند، وارد می شود و پس از آن از امتداد لوله دیگری دوباره وارد بدن می شود.
این کار معمولاً 3 روز در هفته انجام می شود و هر جلسه حدود 4 ساعت طول می کشد. دیالیز در خانه نیز قابل انجام است. چند نمونه از برنامه دیالیز خانگی عبارت است از:
در دیالیز صفاقی به جای دستگاه، از پوشش داخلی شکم (صفاق) به عنوان فیلتر استفاده می شود. مانند کلیه ها، صفاق حاوی هزاران رگ خونی ریز است که آن را به یک دستگاه فیلتر کاربردی تبدیل می کند.
قبل از شروع درمان، یک برش در نزدیکی ناف ایجاد شده و یک لوله نازک به نام کاتتر از طریق آن به فضای داخل شکم (حفره صفاقی) وارد می شود. این لوله برای همیشه در جای خود باقی می ماند.
مایع از طریق کاتتر به داخل حفره صفاقی پمپ می شود. با عبور خون از عروق پوشش حفره صفاقی، مواد زائد و مایع اضافی از خون خارج شده و داخل مایع دیالیز کشیده می شوند. مایع مصرف شده چند ساعت بعد در کیسه ای تخلیه شده و با مایع تازه جایگزین می شود. تعویض مایع معمولاً حدود 30 تا 40 دقیقه طول می کشد و معمولاً باید حدود 4 بار در روز تکرار شود. این کار را می توان در طول شب هنگام خواب توسط دستگاه انجام داد.
در بسیاری از موارد، می توانید نوع دیالیز و محل آن را انتخاب کنید.
این 2 تکنیک برای اکثر افراد به یک اندازه مؤثر هستند، اما هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند.
مثلاً:
اگر بتوانید نوع دیالیز مورد نظر خود را انتخاب کنید، تیم درمانی شما در مورد مزایا و معایب هر گزینه با شما صحبت خواهد کرد تا به شما در تصمیم گیری کمک نماید.
بسیاری از افرادی که دیالیز می شوند کیفیت زندگی خوبی دارند. کیفیت زندگی خوب زمانی اطلاق می شود که بتوانید کارهای زیر را انجام دهید:
اکثر افراد ممکن است سال ها تحت دیالیز قرار بگیرند، اگرچه درمان فقط تا اندازه ای می تواند از دست دادن عملکرد کلیه را جبران کند. کلیه هایی که به درستی کار نمی کنند می تواند فشار قابل توجهی بر بدن وارد کند. این بدان معناست که اگر پیوند کلیه انجام نشود، ممکن است اتفاقات ناگواری به خصوص برای افراد مسن و آنهایی که دچار سایر مشکلات سلامتی هستند، رخ دهد.
میزان بقای افراد تحت دیالیز در دهه گذشته بهبود یافته و همچنین انتظار می رود این روند در آینده نیز ادامه یابد.
در صورت لزوم انجام دیالیز، اغلب می توان نوع دیالیز (همودیالیز یا دیالیز صفاقی) را انتخاب کرد.
هر دو روش دیالیز برای اکثر افراد به یک اندازه مؤثر هستند، بنابراین معمولاً انتخاب نوع آن به خود بیمار بستگی دارد. اما ممکن است شرایطی وجود داشته باشد که نوع خاصی از دیالیز اثربخشی بیشتری داشته باشد. به عنوان مثال، دیالیز صفاقی ممکن است برای موارد زیر توصیه شود:
همودیالیز ممکن است به افرادی پیشنهاد شود که خود قادر به انجام دیالیز صفاقی نیستند، مانند افرادی که دچار اختلال بینایی، زوال عقل یا در وضعیت نامناسب سلامتی هستند.
مزیت همودیالیز این است که بیمار دیگر 4 روز در هفته دیالیز نمی شود.
این روش در مرکز دیالیز انجام می شود، تعداد جلسات معمولاً 3 بار در هفته بوده و هر جلسه حدود 4 ساعت طول می کشد. باید زندگی خود را حول این جلسات برنامه ریزی کنید. از طرفی می توانید نحوه استفاده از تجهیزات در خانه را از پزشک خود یا متخصص بهداشت، آموزش ببینید.
با همودیالیز خانگی می توانید زمان و مکان جلسات دیالیز را انتخاب کنید. همچنین ممکن است بتوانید طی شب دیالیز شوید. این اتفاق به شما کمک می کند تا روال عادی داشته و با دستگاه سفر کنید.
در صورت سفر به کشوری دیگر، باید از قبل هماهنگی لازم را برای دسترسی به امکانات دیالیز داشته باشید. این موضوع را از قبل هماهنگ کنید.
یکی دیگر از معایب همودیالیز این است که نوع رژیم غذایی که باید داشته باشید و مقدار مایعاتی که می نوشید محدود است. بسیاری از افرادی که تحت همودیالیز در مرکز دیالیز قرار می گیرند، مجبورند از مصرف برخی غذاها اجتناب کرده و معمولاً به آنها توصیه می شود که بیش از دو فنجان مایعات در روز ننوشند.
برخلاف همودیالیز، مزیت دیالیز صفاقی این است که نیازی به مراجعه منظم به واحد دیالیز نیست و می توان آن را در خانه انجام داد. همچنین محدودیت های کمتری در رژیم غذایی و مصرف مایعات برای افرادی که دیالیز صفاقی دارند در مقایسه با افرادی که همودیالیز می کنند وجود دارد.
یکی از معایب اصلی دیالیز صفاقی این است که باید هر روز انجام شود که ممکن است در زندگی اختلالاتی ایجاد کند. همچنین ممکن است وجود یک لوله نازک (کاتتر) برای همیشه در شکم ناراحت کننده باشد، اگرچه اغلب می تواند زیر لباس پنهان شود.
یکی دیگر از معایب عمده دیالیز صفاقی این است که خطر ابتلا به پریتونیت (عفونت غشای نازکی که شکم را می پوشاند) وجود دارد. در موارد نادر، صفاق ممکن است به تدریج ضخیم و زخم شود. برخی از افراد ممکن است پس از چند سال نیاز به همودیالیز داشته باشند تا این اتفاق نیفتد.
یکی دیگر از اشکالات دیالیز صفاقی این است که مایع دیالیز مورد استفاده می تواند باعث کاهش سطح پروتئین بدن شده و در نتیجه منجر به کمبود انرژی و در برخی موارد سوء تغذیه گردد. افزایش وزن نیز یک عارضه جانبی احتمالی است.
در صورت انتخاب دیالیز صفاقی، باید تصمیم بگیرید که آیا می خواهید دیالیز صفاقی سرپایی مداوم (CAPD) یا دیالیز صفاقی خودکار (APD) داشته باشید.
مزیت اصلی صفاقی سرپایی مداوم این است که تجهیزات قابل حمل هستند. این به شما آزادی بیشتری می دهد تا دور از خانه نیز بتوانید دیالیز را انجام دهید.
برای مثال، ممکن است بتوانید تجهیزات CAPD خود را به محل کار خود ببرید. اما شما باید حداقل 2 ساعت در روز را صرف انجام دیالیز کنید.
مزیت اصلی استفاده از دیالیز صفاقی خودکار این است که روزهای شما بدون دیالیز است. اما شما باید یک دستگاه دیالیز (و تجهیزات مربوطه) را در خانه خود نگه دارید که برای برخی افراد امکان پذیر نخواهد بود.
همودیالیز و دیالیز صفاقی عوارض جانبی خاصی ممکن است داشته باشند. این به دلیل روشی است که دیالیز انجام می شود و همچنین این واقعیت که، با انجام دیالیز فقط تا حدی می توان از دست رفتن عملکرد کلیه را جبران کرد.
خستگی مفرط عارضه ای جانبی رایج در افرادی است که از هر دو نوع دیالیز به طور طولانی مدت استفاده می کنند. تصور می شود که خستگی ناشی از مجموعه ای از موارد زیر باشد:
ممکن است بخواهید با متخصص تغذیه خود صحبت کنید تا ببینید آیا رژیم غذایی شما می تواند برای افزایش سطح انرژی تنظیم شود یا خیر.
ورزش منظم نیز ممکن است کمک کند. در صورت خسته و تحت دیالیز بودن، شروع برنامه ورزشی منظم می تواند دشوار باشد. اما اگر پشتکار داشته باشید، احتمالاً متوجه خواهید شد که ورزش کردن با گذشت زمان آسان تر می شود. ورزش های هوازی کم تا متوسط، مانند دوچرخه سواری، دویدن، پیاده روی یا شنا بهترین گزینه ها هستند. پزشک عمومی یا تیم مراقبت دیالیز می توانند به شما در مورد انتخاب مناسب ترین نوع ورزش کمک کنند.
فشار خون پایین (هایپوتنشن) یکی از شایع ترین عوارض جانبی همودیالیز است که می تواند ناشی از کاهش سطح مایعات در طول دیالیز باشد. فشار خون پایین می تواند باعث حالت تهوع و سرگیجه شود. بهترین راه برای به حداقل رساندن علائم فشار خون پایین، رعایت توصیه های مصرف روزانه مایعات است. در صورت ادامه علائم، باید با تیم مراقبت دیالیز خود مشورت کنید زیرا ممکن است نیاز به تنظیم مقدار مایع مصرفی در طول دیالیز داشته باشید.
افرادی که همودیالیز می شوند در معرض افزایش خطر ابتلا به سپسیس (مسمومیت خون) هستند. این عارضه در نتیجه ورود باکتری ها به بدن بوده که از طریق خون پخش می شوند و منجر به نارسایی اندام های متعددی می گردند. علائم هشداردهنده شامل سرگیجه و دمای بالای بدن (تب) است. در صورت ابتلا به سپسیس، باید در بیمارستان بستری شد و درمان با آنتی بیوتیک را آغاز نمود.
در طی همودیالیز، برخی از افراد گرفتگی عضلانی را تجربه می کنند که معمولاً در قسمت پایین ساق پا می باشد. تصور می شود که این امر به دلیل واکنش عضلات به از دست دادن مایعات است که در طول همودیالیز اتفاق می افتد. اگر گرفتگی عضلانی دارید که دردناک است، با تیم مراقبت دیالیز خود مشورت کنید. ممکن است دارویی برای کمک به مقابله با علائم در دسترس باشد.
بسیاری از افرادی که همودیالیز می شوند، خارش پوست را تجربه می کنند که ناشی از تجمع مواد معدنی در بدن بین جلسات دیالیز است. در صورت ایجاد خارش، به تیم مراقبت خود اطلاع دهید. تیم مراقبت ممکن است کرم هایی را برای تسکین و مرطوب کردن پوست به شما پیشنهاد کنند.
سایر عوارض همودیالیز می تواند شامل موارد زیر باشد:
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد انجام منظم همودیالیز در خانه می تواند به کاهش برخی از این عوارض جانبی کمک کند.
یکی از عوارض جانبی رایج دیالیز صفاقی، عفونت باکتریایی صفاق (پریتونیت) است. پریتونیت ممکن است در صورت استریل نبودن تجهیزات دیالیز رخ دهد. اگر باکتری روی دستگاه وجود داشته باشد، می تواند به صفاق (لایه نازکی از بافت که داخل شکم را می پوشاند)، راه یابد. مؤثرترین راه برای پیشگیری از پریتونیت ضدعفونی نگه داشتن تجهیزات دیالیز است. در مورد نحوه انجام این کار با پزشک یا متخصص بهداشت مشورت کنید. علائم و نشانه های پریتونیت می تواند شامل موارد زیر باشد:
پریتونیت با تزریق آنتی بیوتیک درمان می شود. اگر عفونت شدید بوده یا دوباره عود کند، ممکن است نیاز به تغییر به همودیالیز باشد.
افرادی که تحت دیالیز صفاقی قرار می گیرند، در معرض افزایش خطر ابتلا به فتق هستند. این به این دلیل است که نگه داشتن مایع در داخل حفره صفاقی برای ساعت ها باعث فشار بر عضلات شکم می شود. علامت اصلی فتق ایجاد توده ای در شکم است. توده ممکن است بدون درد باشد یا فقط در طی معاینه کشف شود. در برخی افراد، برخی فعالیت ها، مانند خم شدن یا سرفه کردن، می توانند باعث ظاهر شدن توده شوند. معمولاً برای ترمیم فتق به جراحی نیاز است. در طول جراحی، جراح بافت بیرون زده را در داخل دیواره شکم قرار می دهد. ممکن است ماهیچه های دیواره شکم را با استفاده از مش (نوعی پانسمان مشابه تور) تقویت نمود.
مایع دیالیز مورد استفاده در طی دیالیز صفاقی حاوی مولکول های قندی است که برخی از آنها جذب بدن می شوند و می تواند مصرف کالری روزانه شما را در روز افزایش دهد. اگر این کالری اضافی را با کاهش مقدار کالری که می خورید و ورزش منظم جبران نکنید، به احتمال زیاد افزایش وزن خواهید داشت. اگر نگران افزایش بیش از حد وزن خود هستید، باید با تیم دیالیز خود صحبت کنید، تیم درمانی می تواند یک برنامه رژیم غذایی و ورزشی را توصیه کند. از پیروی از رژیم های غذایی مد روز که ادعا می کنند می توانند به کاهش سریع وزن شما کمک کنند، خودداری کنید. این نوع رژیم غذایی افراطی می تواند تعادل مواد معدنی بدن را بر هم زده و باعث احساس بیماری شود.
2 نوع اصلی دیالیز وجود دارد: همودیالیز و دیالیز صفاقی.
قبل از شروع همودیالیز، معمولاً باید یک رگ خونی به نام فیستول شریانی-وریدی (فیستول AV) در ساعد ایجاد شود. این رگ خونی از اتصال شریان به ورید ایجاد می گردد. این رگ، انتقال خون به دستگاه دیالیز و بازگشت دوباره را آسان تر می نماید. عمل ایجاد فیستول AV معمولاً حدود 4 تا 8 هفته قبل از شروع همودیالیز انجام می شود. این به بافت و پوست اطراف فیستول اجازه می دهد تا بهبود یابد. اگر رگ های خونی برای ایجاد فیستول AV خیلی نازک باشند، ممکن است یک روش جایگزین به نام پیوند AV توصیه شود، در این روش از یک قطعه لوله مصنوعی برای اتصال شریان به ورید استفاده می شود. به عنوان یک اقدام کوتاه مدت، یا در مواقع اضطراری، ممکن است از لوله گردنی استفاده شود که طی آن یک لوله باریک و کوچک به رگ گردن وارد می شود.
اکثر افراد به 3 جلسه همودیالیز در هفته نیاز دارند که هر جلسه حدود 4 ساعت طول می کشد. این کار را می توان در بیمارستان یا در خانه انجام داد.
2 سوزن نازک در فیستول یا پیوند AV وارد می شوند. یک سوزن به آرامی خون را خارج کرده و به دستگاه دیالیز منتقل می کند. دستگاه دیالیز از یک سری غشا که به عنوان فیلتر عمل می کنند و مایع خاصی به نام دیالیسیت، تشکیل شده است. غشاها مواد زائد خون را فیلتر می کنند و به مایع دیالیز منتقل می کنند. مایع دیالیز استفاده شده از دیالیزور خارج شده و خون تصفیه شده از طریق سوزن دوم به بدن منتقل می شود.
در طول جلسات دیالیز، روی مبل، صندلی یا تخت نشسته یا دراز بکشید. شما می توانید در حین دیالیز مطالعه کنید، به موسیقی گوش دهید، از تلفن همراه خود استفاده کنید یا بخوابید. همودیالیز دردناک نیست، اما ممکن است در طول آن کمی احساس تهوع و سرگیجه و گرفتگی عضلات تجربه کنید. این اتفاق به دلیل تغییرات سریع در سطح مواد در مایع خون است که در طول درمان رخ می دهد.
پس از جلسه دیالیز، سوزن ها برداشته شده و برای جلوگیری از خونریزی، باند پلاستر (نوعی پانسمان) روی ناحیه قرار می گیرد. اگر در بیمارستان تحت درمان قرار گرفتید، معمولاً می توانید مدت کوتاهی پس از آن به خانه بروید.
محدودیت مصرف مایعات و رژیم غذایی
در صورت همودیالیز، مقدار مایعی که می توانید بنوشید به شدت محدود می شود. این به این دلیل است که دستگاه دیالیز در صورت نوشیدن بیش از اندازه، نمی تواند مایع اضافی نوشیده شده طی 2 تا 3 روز را در 4 ساعت از خون خارج کند که همین موضوع می تواند منجر به مشکلات جدی شود که طی آن مایع اضافی در خون، بافت ها و ریه ها جمع می شود. مقدار مایعی که مجاز به نوشیدن هستید به اندازه و وزن شما بستگی دارد. اکثر افراد مجاز به نوشیدن تنها 1000 تا 1500 میلی لیتر مایع در روز هستند.
همچنین باید مراقب باشید که در هنگام همودیالیز چه می خورید. چرا که میزان مواد معدنی مانند سدیم (نمک)، پتاسیم و فسفر در خون که معمولاً توسط کلیه ها فیلتر می شوند، می توانند به سرعت بین جلسات درمانی به سطوح خطرناکی برسند. برنامه های غذایی هر فرد با فرد دیگر متفاوت است، اما به احتمال زیاد به شما توصیه می شود که از خوردن غذاهای پر پتاسیم و فسفر خودداری کرده و میزان نمک مصرفی خود را کاهش دهید.
2 نوع اصلی دیالیز صفاقی وجود دارد:
هر دو درمان را زمانی که آموزش دیدید می توانید در خانه انجام دهید.
قبل از انجام هر نوع دیالیز صفاقی CAPD یا APD، باید یک سوراخ در شکم ایجاد شود. بدین طریق مایع دیالیز (دیالیسیت) به فضای داخل شکم (حفره صفاقی) پمپ می شود.
یک برش معمولاً درست زیر ناف ایجاد می شود. به طور معمول برای چند هفته پیش از شروع درمان یک لوله نازک به نام کاتتر در محل برش قرار داده شده و باقی می ماند تا بافت اطراف آن بهبود یابد. کاتتر به طور دائم به شکم متصل می شود که برای برخی افراد ناخوشایند است. اگر نمی توانید به کاتتر عادت کنید، می توانید از روش همودیالیز استفاده کنید.
دیالیز صفاقی متحرک مداوم (CAPD)
تجهیزات مورد استفاده برای انجام CAPD شامل:
ابتدا کیسه حاوی مایع دیالیز به کاتتر در شکم متصل می شود. این کار اجازه می دهد تا مایع به داخل حفره صفاقی جریان یافته و برای چند ساعت در حفره صفاقی باقی بماند. در حالی که مایع دیالیز در حفره صفاقی است، مواد زائد و مایع اضافی در خون که از پوشش حفره عبور می کند، از خون خارج و به داخل مایع کشیده می شود. چند ساعت بعد، مایع قدیمی در کیسه مواد زائد تخلیه می شود. مایع جدید از یک کیسه تازه برای جایگزینی به حفره صفاقی منتقل شده و تا جلسه بعدی در آنجا باقی می ماند. این فرآیند تبادل مایعات بدون درد است و معمولاً حدود 30 تا 40 دقیقه طول می کشد. تعویض مایعات دردناک نیست، اما ممکن است در ابتدا احساس پر شدن شکم با مایعات ناراحت کننده یا عجیب باشد اما با گذر زمان به آن عادت می کنید.
اکثر افرادی که از CAPD استفاده می کنند باید این کار را حدود 4 بار در روز تکرار کنند. بین جلسات درمان، کیسه ها جدا شده و انتهای کاتتر بسته می شود.
دیالیز صفاقی خودکار (APD)
دیالیز صفاقی خودکار (APD) مشابه CAPD است، با این تفاوت که این دستگاه برای کنترل تبادل مایع در هنگام خواب استفاده می شود.
قبل از رفتن به رختخواب یک کیسه پر از مایع دیالیز به دستگاه وصل می شود. هنگام خواب، دستگاه به طور خودکار تعویض مایعات را انجام می دهد. معمولاً کیسه باید برای 8 تا 10 ساعت به دستگاه متصل بود. در پایان جلسه درمان، مقداری مایع دیالیز در شکم باقی می ماند که در جلسه بعدی تخلیه می شود.
در طی شب، اگر مثلاً برای رفتن به توالت نیاز به بلند شدن داشته باشید، ممکن است دیالیز به طور موقت قطع شود. برخی از افراد مبتلا به APD نگران هستند که قطع برق یا سایر مشکلات فنی ممکن است خطرناک باشد، اما در صورتی که درمان در کمتر از 24 ساعت از سر گرفته شود، از دست دادن 1 شب دیالیز بی خطر است.
محدودیت مصرف مایعات و رژیم غذایی
در دیالیز صفاقی، معمولاً محدودیت های کمتری در رژیم غذایی و مصرف مایعات در مقایسه با همودیالیز وجود دارد، زیرا درمان با دفعات بیشتری انجام می شود. اما ممکن است توصیه شود که میزان مایعات خود را محدود کنید و تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کنید. در صورت لزوم متخصص تغذیه در این راستا با شما صحبت خواهد کرد.
باردار شدن در حین دیالیز می تواند برای مادر و نوزاد خطرناک باشد. اگر در حین دیالیز باردار شدید، به پزشک خود اطلاع دهید؛ زیرا به نظارت دقیق تری در واحد دیالیز و جلسات درمانی مکرر یا طولانی تر نیاز دارید.
اگر به دنبال بچه دار شدن هستید، بهتر است ابتدا این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
اگر همودیالیز خانگی یا دیالیز صفاقی انجام می دهید، تجهیزات و وسایل مورد نیاز را از مراکز معتبر تهیه کنید. به شما آموزش داده می شود می شود که چگونه لوازم خود را تهیه و نگهداری کنید. مهم است که در مواقع اضطراری، مانند شرایط نامساعد آب و هوایی یا مسافرت تجهیزات کافی در اختیار داشته باشید. پزشک یا پرستار ممکن است توصیه کند حداقل تجهیزات یک هفته را به عنوان یک منبع پشتیبان اضطراری نگه داری کنید.
