فولیکولیت یک التهاب موضعی و رایج پوستی است که نقطه شروع آن، ساختارهای ظریف فولیکول مو هستند. این عارضه اغلب ناشی از یک عفونت فرصت طلب (باکتریایی یا قارچی) است، اگرچه عوامل مکانیکی نیز در ایجاد آن نقش دارند. تشخیص زودهنگام نوع فولیکولیت برای انتخاب درمان مؤثر و جلوگیری از عوارض دائمی مانند زخم و ریزش مو ضروری است.
التهاب فولیکول (فولیکولیت) چیست؟
فولیکولیت یک بیماری پوستی شایع است که در آن فولیکول های مو (محل رشد مو) دچار التهاب می شوند. عامل ایجاد فولیکولیت می تواند باکتریایی یا قارچی باشد. در ابتدا، علائم به صورت جوش های ریز قرمز یا توده های سفید پیرامون فولیکول های مو مشخص می شود. فولیکولیت می تواند گسترش یابد و در موارد شدید، به زخم های غیرقابل برگشت تبدیل شود.
فولیکولیت معمولاً خطرناک نیست، اما با خارش و درد همراه است و از نظر ظاهری می تواند سبب ناراحتی و خجالت در بیمار شود. عفونت های شدید و عمیق می توانند منجر به ریزش دائمی مو و ایجاد زخم های ماندگار شوند. فولیکولیت خفیف، اغلب ظرف چند روز با استفاده از اقدامات خودمراقبتی ساده درمان می شود؛ اما برای موارد جدی تر یا طولانی مدت، جهت تجویز داروها و درمان های تخصصی باید به پزشک مراجعه کرد.
علائم التهاب فولیکول (فولیکولیت)
علائم بالینی فولیکولیت عبارتند از:
- دسته ای از جوش های سرسفید یا قرمز که دقیقاً پیرامون فولیکول های مو ایجاد می شوند.
- تاول های پر از چرک که ممکن است باز شده و سپس پوسته شوند.
- خارش، سوزش و التهاب پوست.
- درد و حساس شدن ناحیه درگیر به لمس.
- تورم یا توده های بزرگ و عمیق اطراف فولیکول.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر علائم فولیکولیت پس از چند روز با اقدامات معمول از بین نرود یا تشدید شود، لازم است فوراً به پزشک مراجعه کنید. پزشک ممکن است برای کنترل عفونت و التهاب، آنتی بیوتیک یا داروهای ضد قارچ تجویز کند.
انواع فولیکولیت
دو نوع اصلی از فولیکولیت وجود دارد که بر اساس عمق درگیری طبقه بندی می شوند: فولیکولیت سطحی که تنها بخشی از فولیکول را درگیر می کند، و فولیکولیت عمیق که کل فولیکول را درگیر کرده و معمولاً شدیدتر است.
اشکال فولیکولیت سطحی:
- فولیکولیت باکتریایی: این نوع رایج ترین شکل فولیکولیت است و با برجستگی های خارش دار، سفید و چرکی مشخص می شود. این وضعیت زمانی رخ می دهد که فولیکول های مو به باکتری ها، به ویژه استافیلوکوکوس اورئوس (استاف)، آلوده شوند. باکتری های استاف به طور طبیعی روی پوست زندگی می کنند، اما معمولاً زمانی مشکل ایجاد می کنند که از طریق بریدگی یا زخم های کوچک وارد فولیکول شوند.
- فولیکولیت وان آب گرم (فولیکولیت سودوموناس): در این نوع، جوش های قرمز، گرد و خارش دار یک تا دو روز پس از قرار گرفتن در معرض باکتری ایجاد می شوند. عامل ایجادکننده، باکتری سودوموناس است که در محیط هایی مانند وان های آب گرم یا استخرهای گرم با میزان کلر و pH نامناسب یافت می شود.
- فولیکولیت کاذب ریش: این التهاب پوستی در اثر رشد موهایی ایجاد می شود که به جای بیرون آمدن از پوست، به داخل رشد می کنند (موهای زیرپوستی). این بیماری عمدتاً مردان دارای موهای فر را که به صورت عمیق اصلاح می کنند، درگیر می کند و بیشتر در صورت و گردن دیده می شود. همچنین ممکن است در ناحیه کشاله ران پس از واکس کردن نیز رخ دهد. این وضعیت در افراد مستعد، می تواند باعث ایجاد زخم های تیره (کلوئید) شود.
- فولیکولیت پیتروسپوروم: در این نوع، جوش های مزمن، قرمز و خارش دار در پشت، قفسه سینه و گاهی در گردن، شانه ها، بازوها و صورت ایجاد می شود. عامل آن عفونت مخمری-قارچی است.
اشکال فولیکولیت عمیق:
- سایکوزیس باربه: این نوع فولیکولیت عمدتاً مردانی را تحت تأثیر قرار می دهد که به تازگی شروع به تراشیدن ریش های خود کرده اند.
- فولیکولیت گرم منفی: این نوع زمانی ایجاد می شود که فرد برای مدت طولانی از آنتی بیوتیک ها برای درمان آکنه استفاده کرده باشد.
- جوش، فرونکل و کاربونکل: این نوع فولیکولیت زمانی اتفاق می افتد که فولیکول های مو به طور عمیق با باکتری استافیلوکوک آلوده شده باشند. این حالت می تواند به صورت ناگهانی و به شکل یک توده قرمز یا صورتی رنگ و بسیار دردناک ظاهر شود. کربونکل در واقع خوشه ای از چندین فرونکل (جوش) است که به هم پیوسته اند.
- فولیکولیت ائوزینوفیلیک: این نوع عمدتاً افراد مبتلا به HIV/AIDS را تحت تأثیر قرار می دهد. علائم و نشانه ها شامل خارش شدید و لکه های مکرر برجستگی ها و جوش هایی است که در نزدیکی فولیکول های موی صورت و بالاتنه ایجاد می شوند. پس از التیام، پوست آسیب دیده تیره تر از پوست قبلی می شود (بیش از حد رنگی یا هیپرپیگمانته). علت دقیق فولیکولیت ائوزینوفیلیک هنوز مشخص نمی باشد.
علل ابتلا به التهاب فولیکول (فولیکولیت)
فولیکولیت اغلب در اثر عفونت فولیکول های مو با باکتری استافیلوکوکوس اورئوس (استاف) ایجاد می شود. با این حال، فولیکولیت همچنین ممکن است توسط عوامل دیگری مانند ویروس ها، قارچ ها و حتی التهاب ناشی از رشد موهای زیرپوستی نیز به وجود آید.
فولیکول ها متراکم ترین قسمت پوست سر هستند و در تمام بدن به جز نواحی خاص مانند کف دست، کف پا، لب ها و غشاهای مخاطی مشاهده می شوند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
هر کسی می تواند به فولیکولیت مبتلا شود، اما برخی عوامل خاص حساسیت فرد را در برابر این بیماری افزایش می دهند:
- داشتن سابقه پزشکی کاهش دهنده مقاومت به عفونت: بیماری هایی مانند دیابت، لوسمی مزمن و HIV/AIDS.
- داشتن بیماری های پوستی زمینه ای: مانند آکنه یا درماتیت.
- مصرف برخی داروها: مانند استفاده طولانی مدت از کرم های استروئیدی یا آنتی بیوتیک درمانی طولانی برای آکنه.
- عوامل مکانیکی: تراشیدن مکرر موهای فرفری و ضخیم از ته.
- عوامل محیطی: پوشیدن لباس هایی که باعث تعریق و گرما می شوند (مانند دستکش یا چکمه های بلند) و غوطه ور شدن در وان آب گرم غیربهداشتی.
- آسیب به فولیکول ها: ایجاد صدمه به فولیکول های مو از طریق اصلاح، اپیلاسیون یا پوشیدن لباس تنگ و ایجاد اصطکاک.
عوارض بیماری
عوارض احتمالی فولیکولیت، به ویژه در موارد شدید یا عودکننده، شامل موارد زیر است:
- عفونت عودکننده یا گسترش یابنده.
- تشکیل آبسه زیر پوست (فورونکولوز): تجمع چرک عمیق در زیر پوست.
- آسیب دائمی پوست: ایجاد زخم های ماندگار یا لکه های تیره (تغییر رنگ دائمی پوست).
- تخریب فولیکول های مو و ریزش دائمی مو.
پیشگیری از بروز بیماری
شما می توانید برای پیشگیری از بروز یا عود فولیکولیت، اقدامات خود مراقبتی زیر را انجام دهید:
از پوشیدن لباس تنگ خودداری کنید تا اصطکاک بین پوست و لباس کاهش یابد.
دستکش های پلاستیکی را پس از استفاده خشک کنید: اگر ناچار به استفاده از دستکش های پلاستیکی هستید، پس از هر بار استفاده آن ها را درآورده و زیر و رو کنید، با آب و صابون ضدباکتری شستشو داده و به درستی خشک نمایید.
با دقت اصلاح کنید: عادت هایی را برای کنترل علائم خود در نظر بگیرید، از جمله:
- قبل از اصلاح، پوست خود را با آب گرم و صابون ضدباکتری بشویید.
- با استفاده از یک پارچه شستشو یا پد شوینده با حرکات دایره ای ملایم، موهای فرورفته را قبل از اصلاح خارج کنید.
- از مقدار زیادی لوسیون قبل از اصلاح استفاده کنید.
- اصلاح را در جهت رشد مو انجام دهید؛ اصلاح کردن خلاف جهت رویش مو می تواند به تشدید عوارض ناشی از فولیکولیت کمک کند.
- از ریش تراش برقی یا تیغ دارای محافظ استفاده کنید.
- بعد از اصلاح، از یک لوسیون مرطوب کننده استفاده کنید.
نکته: محصولات موبر نیز می توانند گزینه مناسبی باشند، اگرچه گاهی ممکن است تحریک پوستی ایجاد کنند.
از وان های آب گرم و استخرهای تمیز استفاده کنید: اگر صاحب وان آب گرم یا استخر هستید، مرتباً آن را تمیز کرده و طبق توصیه ها، میزان کلر آن را تنظیم کنید.
با پزشک خود مشورت کنید: بسته به شرایط و دفعات شدت گرفتن بیماری، پزشک ممکن است استفاده پنج روزه از یک پماد ضدباکتری و شستشوی بدن با کلرهگزیدین را توصیه کند.
تشخیص التهاب فولیکول (فولیکولیت)
تشخیص فولیکولیت معمولاً با مشاهده پوست و بررسی سابقه پزشکی توسط پزشک انجام می شود. پزشک ممکن است از روشی برای بررسی میکروسکوپی پوست به نام درموسکوپی استفاده کند.
اگر درمان های اولیه عفونت را پاکسازی نکنند، ممکن است پزشک از یک سواب برای گرفتن نمونه ای از ضایعات یا موهای آلوده استفاده کند. از این نمونه برداری برای کشت و مشخص شدن نوع عامل ایجاد عفونت در آزمایشگاه استفاده می شود.
به ندرت، برای رد سایر شرایط پوستی، نمونه برداری از پوست (بیوپسی) انجام می شود.
درمان التهاب فولیکول (فولیکولیت)
روش های درمانی برای فولیکولیت به نوع و شدت بیماری، اقدامات خود مراقبتی که قبلاً انجام شده، و اولویت های فرد بستگی دارد. گزینه های درمانی شامل داروها و مداخلات فیزیکی مانند لیزر موهای زائد است. لازم به ذکر است که حتی با وجود درمان موفقیت آمیز، احتمال عود عفونت همواره وجود دارد.
دارو درمانی
کرم یا قرص برای کنترل عفونت باکتریایی: برای عفونت های خفیف، پزشک یک کرم، لوسیون یا ژل آنتی بیوتیک موضعی تجویز می کند. آنتی بیوتیک های خوراکی به طور معمول برای فولیکولیت استفاده نمی شوند، مگر در موارد عفونت شدید یا عودکننده که نیاز به درمان سیستمیک دارند.
کرم، شامپو یا قرص برای مبارزه با عفونت های قارچی: داروهای ضد قارچ بیشتر برای عفونت هایی که توسط مخمر (مانند پیتروسپوروم) ایجاد می شوند، تجویز می گردد. در این موارد، آنتی بیوتیک ها مؤثر نیستند.
کرم یا قرص برای کاهش التهاب: در صورت ابتلا به فولیکولیت ائوزینوفیلیک خفیف، پزشک ممکن است برای تسکین خارش، کرم استروئیدی موضعی پیشنهاد کند. در افرادی که به HIV/AIDS مبتلا هستند، علائم فولیکولیت ائوزینوفیلیک معمولاً پس از شروع درمان ضد رترو ویروسی بهبود می یابد.
روش های دیگر
جراحی جزئی: اگر فرد دچار جوش های چرکی بزرگ (فرونکل) یا کربونکل باشد، پزشک برای تخلیه چرک، برش کوچکی در آن ایجاد می کند. این کار به تسکین درد و بهبودی سریع تر کمک کرده و احتمال جای زخم را کاهش می دهد. در صورت ادامه تخلیه چرک، پزشک ناحیه را با گاز استریل می پوشاند.
لیزر موهای زائد: در صورتی که سایر روش های درمانی ناموفق باشند، حذف طولانی مدت مو با لیزر درمانی می تواند به پاکسازی عفونت های عودکننده کمک کند. این روش معمولاً گران است و به چندین جلسه درمان نیاز دارد. لیزر فولیکول های مو را به طور دائمی از بین می برد، بنابراین سبب کاهش دائمی تراکم مو در ناحیه تحت درمان می شود.
سبک زندگی و درمان های خانگی
موارد خفیف فولیکولیت اغلب با مراقبت در منزل بهبود می یابند. رویکردهای زیر می توانند به رفع ناراحتی، تسریع بهبودی و جلوگیری از گسترش عفونت کمک کنند:
- استفاده از کمپرس های گرم یا مرطوب: چندین بار در روز از کمپرس گرم استفاده کنید تا ناراحتی ناشی از فولیکولیت کاهش یابد. این روش همچنین به بهبودی نواحی که چرک آن ها تخلیه شده نیز کمک می کند. می توانید کمپرس را با استفاده از محلول آب نمک (یک قاشق غذاخوری نمک در دو فنجان آب) مرطوب کنید.
- استفاده از آنتی بیوتیک های بدون نسخه: انواع ژل ها، کرم ها و محلول های شستشوی ضد عفونت بدون نسخه را امتحان کنید.
- مصرف لوسیون های تسکین دهنده: برای تسکین خارش پوست، از لوسیون های آرام بخش یا کرم هیدروکورتیزون بدون نسخه استفاده کنید.
- حفظ پاکیزگی پوست آسیب دیده: پوست آلوده را به آرامی دو بار در روز با صابون ضدباکتری بشویید. هر بار از یک دستمال و حوله تمیز استفاده کنید و حوله ها یا دستمال های خود را با دیگران به اشتراک نگذارید. برای شستن این وسایل و همچنین لباس هایی که با ناحیه آسیب دیده تماس داشته اند، از آب گرم و صابون استفاده کنید.
- محافظت از پوست: در صورت امکان از اصلاح کردن پرهیز کنید. اگر باید اصلاح کنید، از ریش تراش برقی استفاده نمایید. پس از اصلاح، پوست را با آب گرم بشویید و از مرطوب کننده استفاده کنید. محصولات موبر نیز می توانند در برخی موارد مفید باشند.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
احتمالاً در ابتدا به پزشک خانواده مراجعه خواهید کرد و سپس ممکن است برای درمان های تخصصی تر به متخصص پوست (درماتولوژیست) ارجاع داده شوید. برای آمادگی جهت ملاقات با پزشک بهتر است از قبل موارد زیر را آماده کنید:
- علائم خود را بنویسید، حتی آن هایی که به نظر ارتباط مستقیمی با بیماری ندارند.
- اطلاعات شخصی مهم را ذکر کنید، از جمله استرس های عمده یا تغییرات اخیر در زندگی.
- نام و مقدار دقیق داروها، ویتامین ها یا سایر مکمل هایی را که اخیراً مصرف کرده اید، یادداشت نمایید.
- سوالاتی را برای پرسیدن از پزشک لیست کنید.
در مورد فولیکولیت، برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک بپرسید شامل موارد زیر است:
- علت ایجاد علائم من چیست؟
- چه علائم دیگری محتمل است؟
- چه آزمایش هایی باید انجام دهم؟
- بهترین روش درمانی برای من چیست؟
- من دچار بیماری های دیگری نیز می باشم؛ چگونه می توانم به بهترین صورت این وضعیت ها را کنترل کنم؟
- چه نوع عوارض جانبی را می توانم از درمان انتظار داشته باشم؟
- آیا دارویی که برای من تجویز می کنید، جایگزین عمومی دارد؟
- چه منابع (مجله ها، بروشورها یا وب سایت هایی) را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟
- شرایط تعیین کننده جهت ویزیت بعدی چیست؟
علاوه بر این سوالات، در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش آمده است، تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سوال از شما می پرسد. آمادگی برای پاسخ به آن ها می تواند در زمان ویزیت صرفه جویی کند. سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد شامل موارد زیر است:
- چه مدت است که به این عفونت پوستی مبتلا هستید؟
- آیا سابقه درماتیت یا سایر مشکلات پوستی داشته اید؟
- آیا در کار یا تفریح، دست ها در معرض گرما و رطوبت یا دستکش پلاستیکی قرار داشته اند؟
- آیا یک یا دو روز قبل از اینکه متوجه ضایعات پوستی خود شوید، در وان آب گرم یا استخر آب گرم قرار داشتید؟
- آیا علائم مداوم هستند یا گاه به گاه بوده اند؟
- آیا پوست خارش دارد؟ آیا در هنگام لمس درد حس می کنید؟
- چه چیزی علائم را بهبود می بخشد؟
- چه چیزی علائم را بدتر می کند؟
در این بین چه کاری می توان انجام داد
بعضی اوقات فولیکولیت بدون درمان پزشکی خاصی از بین می رود. با این حال، اقدامات مراقبت از خود مانند استفاده از کمپرس گرم و کرم های ضد خارش، می توانند علائم و نشانه های بیماری را به میزان قابل توجهی تسکین دهند.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.