دیسک کمر و گردن | علل بروز، نشانه ها، روش تشخیص و درمان

بیرون زدن دیسک در نواحی کمر و گردن، مشکلی شایع است که می تواند منجر به درد، بی حسی و ضعف در اندام ها شود، زمانی رخ می دهد که دیسک های بین مهره ای این نواحی دچار آسیب شده و محتوای نرم داخلی آن ها به بیرون نشت کند. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز بیرون زدگی دیسک کمر و گردن، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

دیسک کمر و گردن چیست؟

بیرون زدگی دیسک به وضعیتی اطلاق می شود که در آن یکی از دیسک های بین مهره ای -ساختارهای بالشتک مانند واقع بین استخوان های ستون فقرات (مهره ها)- دچار آسیب می شود.

هر دیسک بین مهره ای از یک هسته مرکزی نرم و ژله ای به نام هسته پالپوس تشکیل شده است که توسط لایه بیرونی سخت تر و فیبری به نام حلقه فیبری احاطه شده است. بیرون زدن دیسک، که گاهی اوقات لغزش دیسک یا پارگی دیسک نیز نامیده می شود، زمانی رخ می دهد که بخشی از هسته پالپوس از طریق یک شکاف یا پارگی در حلقه فیبری خارج می شود.

این بیرون زدگی دیسک می تواند در هر ناحیه ای از ستون فقرات ایجاد شده و با تحریک اعصاب مجاور، علائمی را به وجود آورد. بسته به محل فتق دیسک و میزان فشار وارد شده بر عصب، این وضعیت می تواند منجر به درد، بی حسی یا ضعف در اندام های فوقانی (بازوها) یا تحتانی (پاها) شود.

شایان ذکر است که بسیاری از افراد مبتلا به فتق دیسک هیچ گونه علائمی را تجربه نمی کنند و ممکن است تا زمان تشخیص از طریق تصویربرداری پزشکی از وجود آن بی اطلاع باشند. در اغلب موارد، درمان فتق دیسک نیازمند جراحی نیست.

دیسک کمر و گردن چیست؟

علائم دیسک کمر و گردن

بیشترین موارد بیرون زدن دیسک در ناحیه کمر (ستون فقرات کمری) مشاهده می شود، اما امکان وقوع آن در گردن (ستون فقرات گردنی) نیز وجود دارد. علائم بیرون زدن دیسک به طور مستقیم به محل قرارگیری دیسک آسیب دیده و میزان فشاری که بر روی ریشه های عصبی وارد می کند، بستگی دارد. این علائم معمولاً یک طرف بدن را تحت تأثیر قرار می دهند.

درد اندام:

در صورت بیرون زدن دیسک در ناحیه تحتانی کمر، بیمار معمولاً بیشترین شدت درد را در ناحیه باسن، امتداد ران و ساق پا احساس می کند. این درد ممکن است به قسمت های انتهایی پا نیز انتشار یابد.
در صورت بیرون زدن دیسک در ناحیه گردن، درد به طور معمول در شانه و بازو متمرکز است و می تواند در هنگام سرفه، عطسه یا انجام حرکات خاص، به سمت بازو یا حتی دست انتشار یابد.
ماهیت این درد اغلب به صورت تیر کشیدن یا احساس سوزش توصیف می شود.

بی حسی یا پارستزی: افراد مبتلا به بیرون زدن دیسک، اغلب در نواحی از بدن که توسط اعصاب تحت فشار عصب دهی می شوند، دچار احساس بی حسی یا پارستزی (سوزن سوزن شدن) می شوند.

ضعف عضلانی: عضلاتی که توسط اعصاب آسیب دیده عصب دهی می شوند، دچار ضعف می گردند. این ضعف می تواند منجر به اختلال در حرکت اندام یا کاهش توانایی در بلند کردن و نگه داشتن اشیاء شود.

همانطور که اشاره شد، بیرون زدن دیسک می تواند بدون بروز هیچ گونه علامت بالینی وجود داشته باشد و تنها از طریق یافته های تصویربرداری تشخیص داده شود.

علائم دیسک کمر و گردن

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در صورتی که هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، توصیه می شود به پزشک مراجعه نمایید:

احساس درد در ناحیه گردن یا کمر که به سمت پایین بازو یا پا انتشار می یابد.
تجربه بی حسی، گزگز یا احساس ضعف در اندام های فوقانی یا تحتانی.

علل ابتلا به دیسک کمر و گردن

بیرون زدن دیسک اغلب ناشی از فرسودگی تدریجی و افزایش سن دیسک ها (تخریب دیسک) است. با گذشت زمان، دیسک های بین مهره ای انعطاف پذیری خود را از دست داده و در نتیجه، حتی در مواجهه با فشار یا حرکات پیچشی جزئی، مستعد پارگی می شوند.

در بسیاری از موارد، افراد نمی توانند علت مشخصی برای بیرون زدن دیسک خود ذکر کنند. با این حال، عوامل زیر می توانند در بروز این عارضه نقش داشته باشند:

بلند کردن نادرست اجسام: استفاده از عضلات کمر به جای عضلات پا و ران در هنگام بلند کردن اشیاء سنگین، فشار زیادی را بر دیسک ها وارد کرده و می تواند منجر به بیرون زدن آن ها شود.
چرخش حین بلند کردن: چرخاندن بدن در حالی که جسمی را بلند می کنید نیز می تواند خطر آسیب به دیسک ها را افزایش دهد.
ضربه یا آسیب: در موارد نادر، یک حادثه آسیب زا مانند افتادن یا ضربه مستقیم به ناحیه پشت می تواند سبب بیرون زدن دیسک گردد.

عوامل خطر ساز (ریسک فاکتورها)

عواملی که می توانند احتمال ابتلا به بیرون زدن دیسک را افزایش دهند عبارتند از:

وزن: اضافه وزن بدن، فشار مضاعفی را بر دیسک های ناحیه کمر وارد می کند.
مشاغل سنگین: افرادی که در مشاغلی با فعالیت بدنی شدید، شامل بلند کردن، کشیدن، هل دادن، خم شدن های مکرر به پهلو و حرکات پیچشی مشغول هستند، بیشتر در معرض مشکلات کمری و بیرون زدن دیسک قرار دارند.
ژنتیک: برخی افراد به دلیل عوامل ارثی، استعداد بیشتری برای ابتلا به بیرون زدن دیسک دارند.
مصرف دخانیات: تصور بر این است که سیگار کشیدن با کاهش اکسیژن رسانی به دیسک ها، روند تخریب آن ها را تسریع می کند.

عوارض بیماری

در موارد نادر، بیرون زدن دیسک می تواند منجر به عوارض جدی شود:

سندرم دم اسبی (Cauda Equina Syndrome): در انتهای نخاع، دسته ای از ریشه های عصبی بلند وجود دارد که به دم اسب شباهت دارند. بیرون زدن شدید دیسک می تواند کل کانال نخاعی و این اعصاب را تحت تأثیر قرار دهد. این وضعیت یک اورژانس پزشکی است و علائم آن عبارتند از:
- تشدید ناگهانی درد، بی حسی و ضعف در پاها.
- اختلال در عملکرد مثانه یا روده: بی اختیاری در دفع ادرار یا مدفوع، یا مشکل در دفع ادرار حتی با وجود پر بودن مثانه.
- بی حسی پیشرونده: از دست دادن تدریجی حس در نواحی داخلی ران، پشت پاها و اطراف مقعد.

در صورت بروز علائم سندرم دم اسبی، برای جلوگیری از آسیب دائمی عصبی یا فلج، نیاز به جراحی فوری وجود دارد.

بدتر شدن علائم: در برخی موارد، درد، بی حسی یا ضعف ناشی از بیرون زدن دیسک می تواند به تدریج افزایش یافته و انجام فعالیت های روزمره را به شدت مختل کند. در این شرایط نیز ممکن است جراحی به عنوان یک گزینه درمانی در نظر گرفته شود.

پیشگیری از بروز بیماری

برای کمک به پیشگیری از بیرون زدن دیسک، رعایت موارد زیر توصیه می شود:

ورزش منظم: تقویت عضلات ناحیه تنه (عضلات مرکزی بدن) به ثبات و حمایت از ستون فقرات کمک می کند.
حفظ وضعیت بدنی صحیح: حفظ راستای مناسب بدن در هنگام نشستن، ایستادن و راه رفتن، فشار وارد بر ستون فقرات و دیسک ها را کاهش می دهد. به ویژه هنگام نشستن های طولانی مدت، کمر خود را صاف نگه دارید. هنگام بلند کردن اشیاء سنگین، از روش صحیح بلند کردن استفاده کنید و نیروی اصلی را از عضلات پاها و ران ها بگیرید، نه کمر.
حفظ وزن سالم: اضافه وزن، فشار بیشتری را بر ستون فقرات و دیسک ها وارد کرده و آن ها را مستعد بیرون زدن می کند.
عدم مصرف دخانیات: از مصرف هرگونه فرآورده دخانی خودداری کنید.

تشخیص دیسک کمر و گردن

در طول معاینه فیزیکی، پزشک ناحیه کمر شما را از نظر حساسیت لمسی بررسی خواهد کرد. ممکن است از شما خواسته شود به صورت صاف دراز بکشید و پاهای خود را در وضعیت های مختلف حرکت دهید تا به پزشک در تشخیص علت درد کمک کند.

علاوه بر این، پزشک ممکن است یک معاینه عصبی نیز انجام دهد تا موارد زیر را ارزیابی کند:

رفلکس ها و واکنش ها
قدرت عضلانی
توانایی راه رفتن
توانایی احساس لمس سطحی، سوزن یا ارتعاش

در اغلب موارد بیرون زدن دیسک، معاینه جسمی و بررسی سابقه پزشکی بیمار برای تشخیص کافی است. با این حال، اگر پزشک به وجود بیماری دیگری مشکوک شود یا نیاز به تعیین دقیق عصب تحت فشار داشته باشد، ممکن است یک یا چند مورد از آزمایش های زیر را تجویز کند.

آزمایش های تصویربرداری

تصویربرداری با اشعه ایکس (رادیوگرافی): رادیوگرافی ساده قادر به تشخیص مستقیم بیرون زدن دیسک نیست، اما می تواند سایر علل احتمالی کمردرد مانند عفونت، تومور، مشکلات ساختاری ستون فقرات یا شکستگی استخوان را مشخص کند.
توموگرافی کامپیوتری (CT Scan): در این روش، تصاویر اشعه ایکس از زوایای مختلف گرفته شده و سپس با استفاده از کامپیوتر برای ایجاد تصاویر مقطعی از ستون فقرات و ساختارهای اطراف آن ترکیب می شوند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): ام آر آی از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بدن استفاده می کند. این آزمایش در تعیین محل دقیق بیرون زدن دیسک و شناسایی عصب تحت فشار بسیار مؤثر است.
میلوگرام: در این روش، قبل از گرفتن تصاویر با اشعه ایکس، یک ماده حاجب (رنگی) به مایع نخاع تزریق می شود. این آزمایش می تواند فشار وارد بر نخاع یا اعصاب ناشی از بیرون زدن چند دیسک یا سایر بیماری ها را نشان دهد.

تشخیص دیسک کمر و گردن با آزمایش های تصویر برداری

آزمایش های عصبی

الکترومیوگرام (EMG) و مطالعات هدایت عصبی، سرعت و کیفیت انتقال تکانه های الکتریکی در طول بافت عصبی را اندازه گیری می کنند. این آزمایش ها می توانند به تعیین محل آسیب عصبی کمک کنند.

مطالعه هدایت عصبی (Nerve Conduction Study - NCS): این آزمایش، تکانه های الکتریکی عصبی و عملکرد آن ها را در عضلات و اعصاب از طریق الکترودهایی که روی پوست قرار می گیرند، اندازه گیری می کند.
الکترومیوگرافی (Electromyography - EMG): در این آزمایش، پزشک الکترودهای سوزنی کوچکی را از طریق پوست به داخل عضلات مختلف وارد می کند. فعالیت الکتریکی عضلات در هنگام انقباض و استراحت ارزیابی می شود.

در بسیاری از موارد، درمان محافظه کارانه، که اغلب شامل اصلاح فعالیت ها برای اجتناب از حرکاتی که باعث درد می شوند و مصرف داروهای ضد درد است، علائم را در اکثر افراد طی چند روز یا چند هفته تسکین می دهد.

داروها

داروهای مسکن بدون نسخه (OTC): در صورت درد خفیف تا متوسط، پزشک ممکن است داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه مانند استامینوفن، ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم را توصیه کند.
تزریق کورتیکواستروئید: اگر درد با داروهای خوراکی بهبود نیابد، پزشک ممکن است تزریق کورتیکواستروئید را به اطراف اعصاب نخاعی توصیه کند. از تصویربرداری ستون فقرات می توان برای هدایت دقیق سوزن تزریق استفاده کرد.
شل کننده های عضلانی: در صورت وجود اسپاسم عضلانی، این داروها ممکن است تجویز شوند. خواب آلودگی و سرگیجه از عوارض جانبی شایع آن ها هستند.
داروهای اپیوئیدی: به دلیل عوارض جانبی داروهای اپیوئیدی و خطر وابستگی، بسیاری از پزشکان از تجویز آن ها برای بیرون زدن دیسک خودداری می کنند. در صورتی که سایر داروها درد را تسکین ندهند، پزشک ممکن است استفاده کوتاه مدت از داروهای حاوی مخدری مانند کدئین یا ترکیب اکسی کدون-استامینوفن را در نظر بگیرد. خواب آلودگی، تهوع، گیجی و یبوست از عوارض جانبی احتمالی این داروها هستند.

درمان دیسک کمر و گردن

پزشک ممکن است برای کمک به تسکین درد، فیزیوتراپی را توصیه کند. فیزیوتراپیست ها می توانند وضعیت ها و تمریناتی را آموزش دهند که به کاهش درد ناشی از بیرون زدن دیسک کمک می کنند.

عمل جراحی

تعداد کمی از افراد مبتلا به بیرون زدن دیسک در نهایت نیاز به جراحی پیدا می کنند. اگر پس از شش هفته درمان های محافظه کارانه، علائم شما بهبود نیابد، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند، به ویژه اگر همچنان موارد زیر را تجربه کنید:

درد شدید و غیرقابل کنترل
بی حسی یا ضعف قابل توجه اندام
مشکل در ایستادن یا راه رفتن
از دست دادن کنترل مثانه یا روده

تقریباً در تمام موارد جراحی، جراحان تنها قسمت بیرون زده دیسک را برمی دارند. به ندرت، کل دیسک برداشته می شود. در این موارد، ممکن است مهره های مجاور با استفاده از پیوند استخوان به یکدیگر متصل شوند (فیوژن ستون فقرات). برای کمک به روند جوش خوردن استخوان، که ممکن است ماه ها طول بکشد، از وسایل فلزی برای ایجاد ثبات در ستون فقرات استفاده می شود. به ندرت، جراح ممکن است قرار دادن دیسک مصنوعی را توصیه کند.

سبک زندگی و درمان های خانگی

علاوه بر مصرف داروهای ضد دردی که توسط پزشک تجویز می شود، می توانید اقدامات زیر را نیز برای تسکین علائم انجام دهید:

کاربرد گرما یا سرما: در مراحل اولیه بروز درد، استفاده از کمپرس سرد می تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. پس از گذشت چند روز، استفاده از گرمای ملایم ممکن است در آرامش و تسکین ناحیه آسیب دیده مؤثر باشد.
پرهیز از استراحت طولانی مدت در بستر: استراحت بیش از حد در رختخواب می تواند منجر به سفتی مفاصل و ضعف عضلات شود که روند بهبودی را به تأخیر می اندازد. توصیه می شود به مدت کوتاهی (حدود 30 دقیقه) در وضعیت راحت استراحت کرده و سپس به انجام فعالیت های سبک مانند پیاده روی کوتاه یا کارهای روزمره بپردازید. از انجام فعالیت هایی که باعث تشدید درد می شوند، خودداری کنید.
شروع تدریجی فعالیت: میزان درد باید راهنمای شما در بازگشت به فعالیت ها باشد. اطمینان حاصل کنید که حرکات شما آهسته و کنترل شده است، به ویژه در هنگام خم شدن به جلو و بلند کردن اشیاء.

درمان های جایگزین

برخی از درمان های مکمل و جایگزین ممکن است در کاهش درد مزمن کمر مؤثر باشند. لازم به ذکر است که اثربخشی این روش ها در افراد مختلف متفاوت است و قبل از امتحان کردن آن ها، مشورت با پزشک توصیه می شود:

درمان کایروپراکتیک: این درمان، در برخی مطالعات برای کمردردی که حداقل یک ماه طول کشیده است، مؤثر نشان داده شده است. با این حال، در موارد نادر، درمان کایروپراکتیک گردن می تواند منجر به انواع خاصی از سکته مغزی شود.
طب سوزنی: اگرچه نتایج معمولاً متغیر است، اما برخی شواهد نشان می دهند که طب سوزنی ممکن است در تسکین درد مزمن کمر و گردن مؤثر باشد.
ماساژ: این روش درمانی دستی می تواند در کوتاه مدت برای افرادی که با کمردرد مزمن دست و پنجه نرم می کنند، تسکین دهنده باشد.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

احتمالاً ابتدا به پزشک عمومی مراجعه خواهید کرد. در صورت نیاز، ممکن است به پزشک متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، جراح ارتوپدی، متخصص مغز و اعصاب یا جراح مغز و اعصاب ارجاع داده شوید.

آن چه می توانید انجام دهید

قبل از مراجعه به پزشک، برای پاسخ دادن به سؤالات زیر آماده باشید:

علائم شما از چه زمانی شروع شده است؟
آیا در زمان شروع علائم، فعالیت خاصی مانند بلند کردن یا هل دادن جسم سنگین، کشیدن چیزی یا چرخاندن کمر انجام داده اید؟
آیا درد، شما را از انجام فعالیت های روزمره باز داشته است؟
چه عواملی باعث بهبود علائم شما می شوند؟
چه عواملی علائم شما را بدتر می کنند؟
چه داروها یا مکمل هایی مصرف می کنید؟