برونشیت، یکی از بیماری هایی است که به خصوص در فصول سرد شیوع بالایی دارد. این بیماری باعث تورم مجاری تنفسی و تولید و ترشح مخاط شده و در نتیجه سرفه می شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز برونشیت، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
بیماری برونشیت چیست؟
برونشیت التهاب لایه درونی لوله های برونش (نایژه ای / مسیر ورود و خروج هوا از ریه ها و به آن) می باشد. افراد مبتلا به برونشیت معمولا سرفه های خلطی (معمولاً بی رنگی) دارند؛ برونشیت به دو صورت حاد یا مزمن بروز می کند.
برونشیت حاد اغلب در اثر سرماخوردگی و یا یک عفونت تنفسی ایجاد می شود و یکی از شایع ترین بیماری ها می باشد. در برونشیت مزمن، که به مراتب خطرناک تر از برونشیت حاد می باشد، پوشش درونی نایژه (برونش) همواره ملتهب و حساس بوده که اغلب در نتیجة استعمال دخانیات ایجاد می شود.
معمولاً برونشیت حاد طی یک هفته تا ده روز بدون ایجاد هیچ عارضه طولانی مدتی بهبود می یابد. با این حال ممکن است سرفه تا چند هفته ادامه داشته باشد.
ابتلای مداوم و مکرر به برونشیت می تواند نشانه ای از برونشیت مزمن باشد که در این حال اقدامات درمانی ضروری می باشد. برونشیت مزمن یکی از عارضه های بیماری های مزمن انسداد ریه (COPD) می باشد.
علائم بیماری برونشیت
علائم و نشانه های هر دو عارضه برونشیت مزمن و حاد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سرفه
- مخاط (خلط) که ممکن است بی رنگ و شفاف، سفید، زرد مایل به خاکستری یا سبز باشد و به ندرت ممکن است که حاوی لخته های خون باشد.
- خستگی
- تنگی نفس
- تب و لرز خفیف
- ناراحتی در قفسه سینه
معمولاً مبتلایان به برونشیت حاد علائم مشابه سرماخوردگی، از جمله سر درد خفیف و بدن درد را تجربه می کنند. معمولاً علائم در عرض یک هفته بهبود می یابد، اما ممکن است سرفه برای هفته ها ادامه پیدا کند.
اگر فردی برای دست کم دو سال متوالی، دوره های حداقل سه ماهه سرفه خلطی را تجربه کند، به برونشیت مزمن مبتلا می باشد.
اگر در دوره هایی، علائم بیماری و سرفه های فرد مبتلا به برونشیت مزمن وخیم شده و تشدید شوند، به احتمال زیاد در آن زمان، فرد علاوه بر برونشیت مزمن به یک عفونت حاد نیز دچار شده است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر سرفه ها:
- بیش تر از 3 هفته ادامه داشته باشد.
- مانع از خواب راحت شوند.
- با تب بالاتر از 38 درجه سانتی گراد همراه شوند.
- خلط با رنگ غیرعادی تولید کنند.
- خونی باشند.
- با خس خس سینه یا تنگی نفس همراه باشند.
علل ابتلا به بیماری برونشیت
معمولاً برونشیت حاد بر اثر آلودگی با همان ویروس های عامل سرماخوردگی و آنفولانزا ایجاد می شود. در بیشتر موارد، برونشیت با آنتی بیوتیک ها درمان نمی شوند، چرا که این داروها توانایی از بین بردن ویروس ها را ندارند.
عمده ترین علت ایجاد برونشیت مزمن، استعمال دخانیات است. آلودگی هوا، گرد و غبار یا گازهای سمی موجود در محیط کار و زندگی نیز می توانند منجر به این عارضه شوند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که خطر ابتلا به برونشیت را افزایش می دهند عبارتند از:
- استعمال دخانیات. خطر ابتلا به برونشیت حاد و مزمن برای افراد سیگاری و یا کسانی که با یک فرد سیگاری زندگی می کنند بیشتر است.
- مقاومت بدنی کم. ممکن است مقاومت بدن بر اثر بیماری حاد دیگری مانند سرماخوردگی و یا بیماری مزمنی که به سیستم ایمنی آسیب می زند، کاهش پیدا کرده باشد. همچنین سالخوردگان، کودکان و نوزادان در برابر عفونت آسیب پذیرتر می باشند.
- قرار گرفتن در معرض عوامل محرک بیماری در محل کار. افرادی که در محیط کار خود در معرض عوامل محرک آن (مانند گرده گیاهان، گرد منسوجات یا گازهای شیمیایی) قرار می گیرند، بیشتر در خطر ابتلا به برونشیت می باشند.
- ریفلاکس معده (بازگشت اسید معده به مری). بازگشت مکرر اسید معده به مری می تواند باعث تحریک گلو شده و فرد را مستعد ابتلا به برونشیت می کند.
عوارض بیماری
عموماً ابتلا به برونشیت نگران کننده نمی باشد، اما گاهی می تواند منجر به ذات الریه (پنومونی) شود. با این حال عود مکرر برونشیت می تواند به معنای ابتلای فرد به بیماری های مزمن انسداد ریه (COPD) باشد.
پیشگیری از بروز بیماری
برای کاهش خطر ابتلا به برونشیت، موارد زیر را رعایت کنید:
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود سیگار. دود سیگار خطر ابتلا به برونشیت مزمن را افزایش می دهد.
- واکسیناسیون. بسیاری از موارد برونشیت حاد بر اثر آلودگی با ویروس آنفولانزا ایجاد می شود. واکسیناسیون سالانه آنفولانزا می تواند از فرد در برابر ابتلا به آن محافظت کند. واکسن پنومونی (ذات الریه) نیز می تواند کمک کننده باشد.
- شستن دست ها. برای کاهش خطر ابتلا به عفونت ویروسی دستان خود را مرتباً شسته و از ضدعفونی کننده های الکلی مخصوص دست استفاده کنید.
- استفاده از ماسک. بهتر است افراد مبتلا به بیماری های COPD در محل کار (اگر در معرض گرد و غبار یا دود و بخار های محرک هستند) و در اماکن عمومی، از ماسک استفاده کنند.
تشخیص بیماری برونشیت
در روزهای ابتدایی بیماری، تشخیص و افتراق علائم برونشیت از سرماخوردگی دشوار است. زمان معاینه، پزشک با استفاده از گوشی پزشکی به دقت به صدای ریه در هنگام نفس کشیدن گوش می دهد.
در بعضی موارد پزشک انجام آزمایش های زیر را توصیه می کند:
- رادیوگرافی قفسه سینه. به کمک یک عکس ساده از قفسه سینه می توان تعیین کرد که آیا ذات الریه یا عارضۀ دیگری باعث سرفه شده است یا خیر. این تست به خصوص برای افراد سیگاری و یا افرادی که قبلاً سیگار می کشیدند از اهمیت زیادی برخوردار است.
- آزمایش خلط. خلط، مخاط درون ریه است که به وسیله سرفه از آن خارج شده و به دهان می رسد. این آزمایش می تواند مشخص کند که آیا می توان از آنتی بیوتیک برای درمان بیماری استفاده نمود یا خیر. همچنین از این آزمایش برای ارزیابی علائم آلرژی نیز استفاده می شود.
- تست عملکرد ریه. هنگام انجام این آزمایش، فرد درون دستگاهی به نام اسپیرومتر می دمد، این دستگاه مقدار هوایی که فرد می تواند درون ریه های خود نگه دارد و سرعت خروج هوا از آنها اندازه گیری می کند. از این آزمایش برای بررسی علائم آسم یا آمفیزم نیز استفاده می شود.
درمان بیماری برونشیت
بیشتر افراد مبتلا به برونشیت حاد، پس از گذشت چند هفته بدون هیچ درمانی، بهبود می یابند.
داروها
اغلب اوقات، برونشیت بر اثر یک عفونت ویروسی ایجاد می شود، به همین دلیل آنتی بیوتیک ها تأثیری بر روی آن ندارند. با این حال در مواردی که پزشک به یک عفونت باکتریایی مشکوک است، آنتی بیوتیک تجویز می کند.
گاهی ممکن است پزشک داروهای دیگری تجویز کند، از این داروها می توان به دو داروی زیر اشاره کرد:
- داروی سرفه. می توان در مواردی که سرفه باعث بی خوابی شده باشد، پیش از خواب از داروهای ضد سرفه استفاده نمود.
- دارو های دیگر. گاهی برای مبتلایان به آلرژی، آسم یا بیماری های مزمن انسداد ریه (COPD)، داروهای استنشاقی و سایر داروهای کاهندۀ التهاب –که مجاری تنگ شدۀ ریه را باز می کنند- تجویز می شود.
درمان های تسکینی
برنامه های توانبخشی ریوی (یک برنامة تمرینی تنفس با هدف افزایش توان فیزیکی و تنفس بهتر بیمار) می تواند به بهبود علائم برونشیت مزمن کمک کند.
سبک زندگی و درمان های خانگی
اقدامات خود درمانی زیر می تواند به بهبود شرایط شما کمک کند:
از عوامل محرک ریه دوری کنید. سیگار نکشید. هنگام آلودگی هوا و یا زمانی که در معرض عوامل تحریک کنندۀ ریه مانند رنگ یا شوینده ها و ضدعفونی کننده های قوی خانگی قرار می گیرید، از ماسک استفاده کنید.
از دستگاه بخور استفاده کنید. هوای گرم و مرطوب به تسکین سرفه و نرم شدن مخاط مجاری تنفسی کمک می کند. پیش از استفاده از بخور، آن را طبق دستورالعمل تمیز کرده تا از رشد باکتری ها و قارچ ها در محفظة آب جلوگیری شود.
خارج از خانه ماسک بزنید. اگر هوای سرد سرفه های شما را تشدید کرده و یا باعث تنگی نفس می شود، قبل از خارج شدن از خانه ماسک بزنید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در مرحله اول مراجعه به یک پزشک عمومی کافی است. در صورت ابتلا به برونشیت مزمن، ممکن است فرد به یک متخصص بیماری های ریه ارجاع داده شود.
آنچه می توانید انجام دهید
بهتر است پیش از ملاقات با پزشک، آمادگی پاسخ به سؤالات زیر را داشته باشید:
- آیا اخیراً دچار سرماخوردگی یا آنفولانزا شده اید؟
- آیا تا به حال مبتلا به ذات الریه شده اید؟
- آیا مبتلا به بیماری دیگری می باشید؟
- از چه دارو و مکمل هایی استفاده می کنید؟
- آیا در محل کار خود در معرض مواد تحریک کنندة ریه قرار دارید؟
- آیا سیگار می کشید و یا در معرض دود تنباکو می باشید؟
- در صورت امکان همراه با یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان خود به پزشک مراجعه کنید تا در یادآوری اطلاعات ارائه شده به شما کمک کند.
اگر پیش از این درمان و تست های دیگری را برای بیماری خود پشت سر گذاشته اید، گزارش هایی از آن ها از جمله نتایج رادیوگرافی قفسه سینه، کشت خلط و آزمایش عملکرد ریه را به همراه داشته باشید.
از پزشک چه انتظاری می رود
سوالاتی که ممکن است پزشک بپرسد عبارتند از:
- علائم از چه زمانی آغاز شده اند؟
- علائم دائمی هستند و یا به طور گذرا بروز می کنند؟
- آیا پیش از این به برونشیت مبتلا شده بودید؟ آیا بیشتر از 3 هفته طول کشید؟
- آیا احساس کرده اید که پس از بیماری دچار تنگی نفس شده اید؟
- آیا علائم بیماری بر روی خواب و یا کار شما تأثیر گذاشته اند؟
- آیا سیگار می کشید؟ چند نخ در روز و چه مدت؟
- آیا تا به حال مواد مخدر یا داروی غیرمجازی استنشاق کرده اید؟
- آیا ورزش می کنید؟ آیا می توانید بدون سختی از 14-12 پله بالا روید؟ آیا می توانید با سرعتی که قبلاً راه می رفتید، راه بروید؟
- آیا چیزی علائم شما را بهتر یا بدتر می کند؟
- آیا هوای سرد شما را اذیت می کند؟
- آیا تا به حال متوجه خس خس سینه خود شده اید؟
- آیا واکسن سالیانه آنفولانزا را دریافت کرده اید؟
- آیا تا به حال اقدام به دریافت واکسیناسیون ذات الریه کرده اید؟ چه زمانی؟