هپاتیت سمی

هپاتیت سمی نوعی التهاب کبد است که در اثر تماس با مواد سمی مانند الکل، داروها، مکمل های گیاهی یا مواد شیمیایی صنعتی ایجاد می شود. این بیماری می تواند موقتی باشد یا در موارد شدید به آسیب دائمی کبد، سیروز یا نارسایی کبدی منجر شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز هپاتیت سمی، روش های تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

هپاتیت سمی چیست؟

التهاب کبد ناشی از واکنش به برخی مواد، هپاتیت سمی نامیده می شود. این بیماری می تواند بر اثر مصرف نوشیدنی های الکلی، مواد شیمیایی، داروها یا مکمل های غذایی ایجاد شود.

در برخی موارد، هپاتیت سمی ظرف چند ساعت یا چند روز پس از تماس با ماده سمی بروز می کند، اما در سایر موارد ممکن است ماه ها طول بکشد تا علائم و نشانه های آن ظاهر شوند.

هپاتیت سمی و سیروز کبدی

علائم هپاتیت سمی اغلب با قطع تماس با ماده سمی از بین می روند، اما در برخی موارد، این بیماری می تواند به آسیب دائمی کبد منجر شود. زخم غیرقابل برگشت بافت کبدی (سیروز) یکی از پیامدهای آن است که در موارد شدید می تواند به نارسایی کبد و حتی مرگ بینجامد.

علائم هپاتیت سمی

در موارد خفیف، هپاتیت سمی ممکن است بدون علامت باشد و تنها از طریق آزمایش خون تشخیص داده شود. اما در سایر موارد، علائم و نشانه های زیر ممکن است ظاهر شوند:

• زردی پوست و سفیدی چشم (یرقان)
• خارش شدید
• درد شکم (به ویژه در سمت راست بالای شکم)
• خستگی مفرط
• کاهش اشتها
• تهوع و استفراغ
• عارضه های پوستی
• تب
• کاهش وزن بی دلیل
• ادرار تیره رنگ

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در صورت مشاهده هر یک از علائم نگران کننده فوق، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.

مصرف بیش از حد استامینوفن و خطر نارسایی کبدی

مصرف بیش از حد برخی داروها مانند استامینوفن می تواند باعث نارسایی کبدی شود. اگر احتمال می دهید که یک بزرگسال یا کودک دوز بالایی از استامینوفن مصرف کرده است، فوراً به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.

علائم مصرف بیش از حد استامینوفن عبارتند از:

• کاهش اشتها
• تهوع و استفراغ
• درد در قسمت بالای شکم
• کاهش سطح هوشیاری (کما)

در صورت مشکوک بودن به مصرف بیش از حد استامینوفن، منتظر بروز علائم نمانید و فوراً با اورژانس تماس بگیرید. مصرف بیش از حد این دارو می تواند کشنده باشد، اما اگر به موقع درمان شود، قابل کنترل خواهد بود.

علل ابتلا به هپاتیت سمی

هپاتیت سمی زمانی رخ می دهد که کبد، در اثر تماس با ماده ای سمی دچار التهاب شود. این بیماری همچنین می تواند به دلیل مصرف بیش از حد داروهای نسخه ای یا بدون نسخه ایجاد شود.

کبد، وظیفه تجزیه و دفع سموم از بدن را بر عهده دارد، اما در برخی موارد، این فرآیند منجر به تولید محصولات جانبی می شود که به سلول های کبدی آسیب می رسانند. در حالی که کبد توانایی بازسازی بالایی دارد، تماس مکرر و طولانی مدت با مواد سمی می تواند به آسیب های شدید و گاهی غیرقابل جبران منجر شود.

عوامل مؤثر در بروز هپاتیت سمی

هپاتیت سمی ممکن است در نتیجه عوامل زیر بروز کند:

• مصرف نوشیدنی های الکلی: مصرف بیش از حد الکل در طول سال ها می تواند به هپاتیت الکلی (Alcoholic Hepatitis) منجر شود که نوعی التهاب کبدی ناشی از الکل است. این بیماری در موارد شدید می تواند به نارسایی کبدی منجر شود.

• مسکن های بدون نسخه: برخی از مسکن های رایج مانند استامینوفن، آسپیرین، ایبوپروفن و ناپروکسن در صورت مصرف بیش از حد یا همراه با الکل می توانند به کبد آسیب برسانند.

• داروهای تجویزی؛ برخی از داروهایی که ممکن است به آسیب جدی کبدی منجر شوند، عبارتند از:

  • داروهای استاتین ها مورد استفاده برای کاهش کلسترول
  • آموکسی سیلین-کلاوولانات آنتی بیوتیک
  • فنی توئین داروی ضد تشنج
  • آزاتیوپرین داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی
  • نیاسین مکمل ویتامین B3
  • کتوکونازول داروی ضد قارچ
  • برخی داروهای ضد ویروسی
  • استروئیدهای آنابولیک

• داروهای گیاهی و مکمل ها؛ برخی از گیاهان دارویی که می توانند به کبد آسیب برسانند، عبارتند از:

  • آلوئه ورا
  • کوهوش سیاه
  • کاسکرا
  • چاپارال
  • کامفری
  • کاوا
  • افدرا

  توجه: پیش از مصرف مکمل های گیاهی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. همچنین، کودکان ممکن است مکمل های ویتامین را با آب نبات اشتباه بگیرند و در صورت مصرف خارج از تجویز پزشک، دچار آسیب کبدی شوند.

• مواد شیمیایی صنعتی؛ تماس طولانی مدت با برخی مواد شیمیایی صنعتی می تواند باعث آسیب کبدی شود. برخی از رایج ترین این مواد عبارتند از:

  • تتراکلرید کربن حلال مورد استفاده در تمیز کردن خشک
  • وینیل کلرید ماده ای که در ساخت پلاستیک استفاده می شود
  • علف کش های پاراکوات
  • بی فنیل های پلی کلر (PCBs) گروهی از مواد شیمیایی صنعتی

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

عواملی که خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش می دهند، عبارتند از:

• مصرف مسکن های بدون نسخه یا برخی داروهای تجویزی: مصرف داروهای بدون نسخه یا تجویزی که می توانند باعث آسیب کبدی شوند، خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش می دهد. این خطر زمانی بیشتر خواهد شد که چندین دارو به صورت هم زمان یا بیش از دوز توصیه شده مصرف شوند.

• ابتلا به بیماری کبدی: داشتن یک بیماری کبدی زمینه ای مانند سیروز کبدی یا کبد چرب غیرالکلی، فرد را نسبت به اثرات سمی برخی داروها و مواد شیمیایی حساس تر و آسیب پذیرتر می کند.

• ابتلا به هپاتیت ویروسی: عفونت مزمن با ویروس های هپاتیت B یا C می تواند باعث ضعیف شدن کبد شود و آن را مستعد آسیب ناشی از سموم کند.

• افزایش سن: با افزایش سن، کبد مواد مضر را کندتر تجزیه می کند. این به آن معناست که سموم و محصولات جانبی آن ها، مدت بیشتری در بدن باقی می مانند که می تواند خطر آسیب به کبد را افزایش دهد.

• مصرف نوشیدنی های الکلی: نوشیدن الکل هم زمان با مصرف داروها یا مکمل های گیاهی خاص، می تواند خطر مسمومیت کبدی را به طور چشمگیری افزایش دهد.

• جنسیت: برخی سموم در بدن زنان کندتر از مردان متابولیزه می شوند. به همین دلیل، کبد زنان ممکن است برای مدت طولانی تری در معرض غلظت بالای مواد سمی قرار بگیرد که این موضوع خطر هپاتیت سمی را افزایش می دهد.

• داشتن جهش های ژنتیکی خاص: برخی افراد به دلیل وراثت ژنتیکی، دارای آنزیم های کبدی ضعیف تر یا کندتری هستند که باعث می شود سموم به درستی تجزیه نشوند و آسیب بیشتری به کبد وارد شود.

• کار با مواد شیمیایی صنعتی: کار کردن در محیط هایی با مواد شیمیایی سمی مانند حلال های صنعتی، آفت کش ها، علف کش ها و فلزات سنگین است، خطر ابتلا به هپاتیت سمی را افزایش می دهد.

عوارض ابتلا به هپاتیت سمی

التهاب مرتبط با هپاتیت سمی می تواند باعث آسیب جدی به بافت کبدی و زخم شدن آن شود. به مرور زمان، این زخم ها که سیروز کبدی نامیده می شوند، عملکرد طبیعی کبد را مختل کرده و در نهایت می توانند منجر به نارسایی کبدی شوند. در موارد پیشرفته، تنها راه درمان، پیوند کبد خواهد بود.

پیشگیری از بروز بیماری

از آنجایی که واکنش بدن به برخی داروها و مواد شیمیایی قابل پیش بینی نیست، هپاتیت سمی همیشه قابل پیشگیری نیست. اما رعایت نکات زیر می تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد:

• مصرف داروها را محدود کنید: داروهای تجویزی و بدون نسخه را فقط در صورت لزوم و با مشورت پزشک مصرف کنید. همچنین، برای برخی مشکلات مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا و دردهای مفصلی، گزینه های غیردارویی را نیز بررسی کنید.
• داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید: همه داروها را دقیقاً طبق دستورالعمل پزشک مصرف کنید. هرگز بیشتر از مقدار توصیه شده مصرف نکنید، حتی اگر احساس کردید که علائم شما بهبود نیافته است.
• از مصرف هم زمان دارو و الکل خودداری کنید: ترکیب الکل و داروهای خاص می تواند خطر مسمومیت کبدی را افزایش دهد. اگر از استامینوفن استفاده می کنید، حتماً از مصرف نوشیدنی های الکلی خودداری کنید.
• در مصرف داروهای گیاهی و مکمل ها احتیاط کنید: تصور نکنید که محصولات گیاهی همیشه بی ضرر هستند. قبل از مصرف هرگونه گیاه دارویی یا مکمل غذایی، درباره فواید و خطرات آن با پزشک خود مشورت کنید.
• در هنگام کار با مواد شیمیایی، احتیاط کنید: اگر در محیط های صنعتی یا با مواد شیمیایی خطرناک کار می کنید، تمام اقدامات حفاظتی لازم را انجام دهید. همچنین، در صورت تماس با مواد شیمیایی، فوراً دستورالعمل های ایمنی را دنبال کنید و در صورت نیاز، با اورژانس یا مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید.
• داروها و مواد شیمیایی را دور از دسترس کودکان نگه دارید: همه داروها، مکمل های گیاهی و ویتامین ها را در مکانی دور از دسترس کودکان قرار دهید تا از مصرف تصادفی و مسمومیت احتمالی جلوگیری شود.

تشخیص هپاتیت سمی

آزمایش ها و روش های مورد استفاده برای تشخیص هپاتیت سمی عبارتند از:

معاینه جسمی: پزشک یک معاینه جسمی انجام داده و سابقه پزشکی شما را بررسی می کند. لیستی از تمام داروهایی که مصرف می کنید، از جمله داروهای بدون نسخه و مکمل های گیاهی، همراه خود داشته باشید. اگر در معرض مواد شیمیایی صنعتی، آفت کش ها یا سایر سموم محیطی قرار گرفته اید، حتماً پزشک را مطلع کنید.

آزمایش خون: این آزمایش ها برای بررسی سطوح بالای آنزیم های کبدی انجام می شوند. میزان این آنزیم ها می تواند نشان دهنده عملکرد کبد باشد.

آزمایش های تصویربرداری: پزشک ممکن است سونوگرافی، سی تی اسکن (CT) یا ام آر آی (MRI) را برای مشاهده وضعیت کبد توصیه کند. همچنین، در برخی موارد، از روش هایی مانند الاستوگرافی مغناطیسی و الاستوگرافی گذرا برای بررسی میزان آسیب کبدی استفاده می شود.

نمونه برداری از کبد (بیوپسی کبدی): در این روش، یک سوزن برای استخراج نمونه کوچکی از بافت کبد استفاده می شود تا پزشک بتواند آسیب های احتمالی و سایر علل نامرتبط را بررسی کند.

درمان هپاتیت سمی

پزشکان تلاش می کنند تا مشخص کنند چه عواملی منجر به آسیب کبدی شده اند. در برخی موارد، علت بروز علائم کاملاً واضح است، اما در برخی دیگر، برای تعیین علت دقیق، بررسی های بیشتری لازم است. در بیشتر موارد، قطع تماس با ماده سمی که باعث التهاب کبد شده است، می تواند علائم و نشانه های بیماری را کاهش دهد.

روش های درمان هپاتیت سمی

• مراقبت های حمایتی: افرادی که علائم شدید دارند، برای تسکین تهوع و استفراغ، تحت درمان های حمایتی در بیمارستان قرار می گیرند. این مراقبت ها شامل سرم درمانی (IV) و دارودرمانی است. همچنین، پزشک وضعیت عملکرد کبد را به دقت بررسی می کند.

• کاهش آسیب کبدی ناشی از مصرف استامینوفن: اگر آسیب کبدی به دلیل مصرف بیش از حد استامینوفن ایجاد شده باشد، بلافاصله بهبیمار داروی استیل سیستئین (N-acetylcysteine NAC) داده می شود. هرچه این دارو زودتر مصرف شود، احتمال کاهش آسیب کبدی بیشتر خواهد بود. تأثیر این دارو در صورتی که در 16 ساعت نخست پس از مصرف بیش از حد استامینوفن تجویز شود، بسیار بیشتر خواهد بود.

• مراقبت های اورژانسی: در موارد مصرف بیش از حد داروهای سمی (غیر از استامینوفن)، مراقبت های اورژانسی ضروری است. در مراقبت های فوری از روش هایی برای حذف داروی مضر از بدن یا کاهش اثرات سمی آن استفاده می شود. این روش ها شامل موارد زیر می باشند:

  • شست وشوی معده، در صورتی که دارو به تازگی مصرف شده باشد

  • تجویز زغال فعال، برای جلوگیری از جذب بیشتر دارو در دستگاه گوارش

  • دیالیز، در موارد شدید و برای خارج کردن سموم از بدن

• پیوند کبد: در مواردی که عملکرد کبد به شدت مختل شده و دیگر قادر به بازسازی خود نیست، پیوند کبد تنها گزینه درمانی خواهد بود. در این روش، کبد آسیب دیده بیمار با یک کبد سالم از اهداکننده جایگزین می شود. بیشتر کبدهای مورد استفاده در جراحی پیوند کبد، از اهداکنندگان فوت شده گرفته می شوند، اما در برخی موارد، یک فرد زنده می تواند بخشی از کبد خود را اهدا کند.

نکته مهم: پیوند کبد معمولاً در موارد نارسایی کبدی شدید که به درمان های دیگر پاسخ نداده است، انجام می شود.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

در صورت داشتن هر گونه علائم و نشانه نگران کننده ای به پزشک خانوادگی خود یا پزشک عمومی، مراجعه نمایید. در صورتی که پزشک احتمال ابتلا به مشکل کبدی مانند هپاتیت سمی را بدهد، شما را به یک متخصص کبد، ارجاع خواهد داد.

از آنجا که زمان ملاقات با پزشک، کوتاه می باشد و موارد زیادی نیز برای پرسش وجود دارد، بهتر است که به خوبی آماده باشید. در اینجا اطلاعاتی که به شما کمک می کند تا آماده شوید و بدانید که باید از پزشک خود چه انتظاراتی داشته باشید، آورده شده است.

آنچه می توانید انجام دهید

از هرگونه محدودیت های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. حتماً در زمان تعیین وقت، سوال کنید که آیا کاری مانند محدود کردن رژیم غذایی وجود دارد که می بایست از قبل، آن را انجام دهید یا خیر.

• علائمی که تجربه می کنید را یادداشت کنید. حتی علائمی که فکر می کنید به دلیل مراجعه تان به پزشک، ارتباطی ندارند.
• اطلاعات شخصی کلیدی از جمله استرس های عمده یا تغییرات اخیر در زندگی تان را یادداشت کنید.
• فهرستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید تهیه کنید.
• یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان را همراه با خود ببرید. گاهی اوقات به خاطر سپردن تمام اطلاعات ارائه شده توسط پزشک، دشوار است. فردی که شما را همراهی می کند ممکن است مواردی که شما فراموش کرده اید را به خاطر بیاورد.

سوالاتی که می خواهید از پزشک خود بپرسید را یادداشت کنید.

برخی از سوالات اساسی که بهتر است برای هپاتیت سمی از پزشک خود بپرسید عبارتند از:

• چه عاملی احتمالاً باعث ایجاد علائم یا وضعیت من شده است؟
• آیا دلایل احتمالی دیگری برای علائم یا وضعیت من وجود دارد؟
• آیا دارو(ها)یی که مصرف می کنم می تواند مسئول آسیب به کبد من باشد؟
• آیا کبد من آسیب دیده است؟
• به چه نوع آزمایش هایی نیاز دارم؟
• وضعیت من موقتی است یا مزمن؟
• بهترین اقدام چیست؟
• جایگزین های درمان اولیه ای که پیشنهاد می کنید چیست؟
• من به بیماری های دیگری نیز مبتلا هستم. آیا این شرایط یا درمان آنها بر نتیجه هپاتیت سمی تأثیر می گذارد؟ چگونه می توانم آنها را با هم مدیریت کنم؟
• آیا محدودیتی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
• آیا بروشوری وجود دارد که بتوانم با خود ببرم؟ چه وب سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می کنید؟
• چه مواردی تعیین می کنند که آیا باید برای ویزیت بعدی برنامه ریزی کنم یا خیر؟

علاوه بر سؤالاتی که برای پرسیدن از پزشک خود آماده کرده اید، در پرسیدن هرگونه سوال دیگری که برایتان پیش می آید تردید نکنید.

از پزشک چه انتظاری می رود

پزشک احتمالاً تعدادی سؤال از شما خواهد پرسید. آماده بودن برای پاسخ دادن به آنها، زمان بیشتری را برای پوشش دادن به نکاتی که می خواهید به آنها بپردازید در اختیار شما قرار می دهد. پزشک احتمالاً سوالات زیر را از شما خواهد پرسید:

• علائم از چه زمانی شروع شدند؟
• آیا علائم مداوم هستند یا گاه به گاه؟
• شدت علائم در چه حدی است؟
• به نظر می رسد چه مواردی علائم شما را بهبود می بخشد؟
• به نظر می رسد چه مواردی علائم شما را بدتر می کند؟
• چه داروهای نسخه ای و بدون نسخه مصرف می کنید و آیا اخیراً داروهای جدیدی شروع کرده اید؟
• آیا استامینوفن مصرف می کنید؟
• آیا از مکمل های گیاهی یا تغذیه ای استفاده می کنید؟
• چقدر نوشیدنی های الکل دار می نوشید و هر چند وقت یکبار؟
• آیا متوجه زردی در سفیدی چشمان خود شده اید؟
• آیا رنگ ادرار شما تیره تر شده است؟
• آیا فردی در خانواده شما سابقه بیماری کبدی دارد؟