گلومرولونفریت به التهاب ساختارهای فیلترمانند در کلیه (گلومرولها) گفته میشود، که نقش اساسی در جداسازی سموم و مایعات اضافی از خون دارند. این عارضه اغلب ناشی از واکنشهای خودایمنی یا عفونتها است و با علائمی مانند خون و پروتئین در ادرار خود را نشان میدهد. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز گلومرولونفریت، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
گلومرولونفریت چیست؟
گلومرولونفریت به التهاب فیلترهای ریز درون کلیهها که با عنوان گلومرولها شناخته میشوند، اطلاق میگردد. گلومرولها ساختارهای حیاتی هستند که وظیفه اصلی جداسازی مایعات اضافی، الکترولیتها و مواد زائد را از جریان خون بر عهده دارند و آنها را برای دفع به ادرار منتقل میکنند.
این بیماری میتواند به صورت ناگهانی و شدید (گلومرولونفریت حاد) یا به تدریج و در طول زمان (گلومرولونفریت مزمن) بروز کند. گلومرولونفریت میتواند بهطور مستقل یا بهعنوان بخشی از یک بیماری سیستمیک زمینهای مانند لوپوس یا دیابت ظاهر شود. التهاب شدید یا طولانیمدت گلومرولها، نهایتاً به آسیب دائمی کلیهها منجر میشود و رویکرد درمانی آن مستقیماً به نوع و علت زمینهای بیماری وابسته است.
علائم گلومرولونفریت
علائم گلومرولونفریت بسته به حاد یا مزمن بودن بیماری و علت اصلی آن، متغیر است. اغلب، اولین نشانه مشکل از طریق علائم ظاهری یا نتایج یک آزمایش معمول ادرار آشکار میشود.
علائم و نشانههای اصلی گلومرولونفریت عبارتند از:
- وجود گلبولهای قرمز خون در ادرار که باعث میشود رنگ ادرار صورتی یا قهوهای تیره شود.
- وجود پروتئین بیش از حد در ادرار، که باعث ایجاد ادرار کفی میشود.
- افزایش فشار خون.
- احتباس مایعات در بدن، که با تورم در نواحی مستعد مانند صورت (بهویژه دور چشم)، دستها، پاها و شکم همراه است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت مشاهده هر یک از علائم نگرانکننده فوق، بهویژه تغییر رنگ ادرار، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
علل ابتلا به گلومرولونفریت
بسیاری از شرایط میتوانند باعث گلومرولونفریت شوند. گاهی اوقات این بیماری ارثی است یا علت آن ناشناخته باقی میماند. عوامل ایجادکننده التهاب گلومرولها بهطور کلی در دستههای زیر طبقهبندی میشوند:
۱. عفونتها
عفونتها میتوانند پاسخ ایمنی را تحریک کرده و منجر به آسیب گلومرولی شوند:
گلومرولونفریت پس از ابتلا به بیماری های استرپتوکوکب: این حالت ممکن است یک یا دو هفته پس از بهبودی از عفونت گلوی استرپتوکوکی یا عفونت پوستی (به ندرت) ایجاد شود. در این فرآیند، آنتیبادیهای تولیدشده توسط بدن برای مقابله با عفونت، در نهایت در گلومرولها مستقر شده و التهاب ایجاد میکنند. این نوع در کودکان شایعتر است و احتمال بهبودی سریع آنها نیز بیشتر است.
اندوکاردیت باکتریایی: عفونت باکتریایی دریچههای قلب (که در افراد دچار نقص قلبی یا دارای دریچه مصنوعی شایعتر است) با بیماری گلومرولی مرتبط است، هرچند مکانیسم دقیق این ارتباط کاملاً مشخص نیست.
عفونتهای ویروسی: برخی عفونتهای ویروسی مانند ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)، هپاتیت ب و هپاتیت سی نیز میتوانند گلومرولونفریت ایجاد کنند.
۲. بیماریهای خودایمنی
در این شرایط، سیستم ایمنی بهاشتباه به بافتهای خودی حمله میکند:
لوپوس: یک بیماری التهابی مزمن که میتواند بخشهای مختلف بدن از جمله پوست، مفاصل، سلولهای خونی، قلب و بهویژه کلیهها را تحت تأثیر قرار دهد.
سندرم گودپاستور: یک اختلال ایمنی نادر که باعث خونریزی در ریهها (مشابه التهاب ریه) و همچنین گلومرولونفریت میشود.
نفروپاتی IgA: این بیماری اولیه گلومرولی با دورههای مکرر خون در ادرار مشخص میشود و ناشی از رسوب غیرطبیعی ایمونوگلوبولین آ (IgA) در گلومرولها است. این عارضه میتواند سالها بدون ایجاد علائم قابل توجهی پیشرفت کند.
۳. واسکولیت
واسکولیتها بیماریهایی هستند که با التهاب رگهای خونی مشخص میشوند:
پلی آرتریت اندوزا: این شکل از واسکولیت، رگهای خونی کوچک و متوسط را در بسیاری از قسمتهای بدن از جمله کلیهها، قلب و روده تحت تأثیر قرار میدهد.
گرانولوماتوز همراه با پلی آنژیت: (که قبلاً گرانولوماتوز وگنر نامیده میشد)، این عارضه، رگهای خونی کوچک و متوسط را در ریهها، مجاری هوایی فوقانی و کلیهها درگیر میکند.
۴. شرایطی که باعث زخم شدن گلومرول میشوند
فشار خون بالا: میتواند بهطور مستقیم به کلیهها آسیب برساند و عملکرد آنها را مختل کند. همچنین، گلومرولونفریت خود میتواند منجر به فشار خون بالا شود.
نفروپاتی دیابتی: این عارضه کلیوی در مبتلایان به دیابت رخ میدهد و پیشرفت آن معمولاً سالها طول میکشد. کنترل دقیق سطح قند خون و فشار خون میتواند از آسیب کلیه جلوگیری کرده یا روند آن را کند نماید.
گلومرول اسکلروز فوکال سگمنتال: این عارضه با زخم شدن پراکنده برخی از گلومرولها مشخص میشود و میتواند ناشی از بیماری دیگری باشد یا بدون دلیل مشخصی رخ دهد.
۵. سایر علل
گلومرولونفریت مزمن، بهندرت، میتواند ارثی باشد؛ مانند سندرم آلپورت که ممکن است علاوه بر کلیهها، شنوایی یا بینایی را نیز مختل کند. علاوه بر این، گلومرولونفریت با سرطانهای خاصی مانند مالتیپل میلوما، سرطان ریه و لوسمی لنفوسیتی مزمن همراه است.
عوارض بیماری
گلومرولونفریت به مرور زمان میتواند به بافت کلیه آسیب برساند و در نتیجه توانایی فیلتراسیون آن را مختل کند. این امر باعث تجمع خطرناکی از مایعات، الکترولیتها و مواد زائد در بدن میشود.
عوارض احتمالی گلومرولونفریت عبارتند از:
- نارسایی حاد کلیه: از دست دادن سریع عملکرد فیلترکننده نفرونها میتواند به تجمع ناگهانی مواد زائد منجر شود. این وضعیت ممکن است نیاز به دیالیز اضطراری (تصفیه مصنوعی خون توسط دستگاه کلیه مصنوعی) داشته باشد.
- بیماری مزمن کلیوی: کلیهها به تدریج توانایی فیلتراسیون خود را از دست میدهند. کاهش عملکرد کلیه به کمتر از ۱۰ درصد ظرفیت طبیعی، نشاندهنده بیماری کلیوی در مرحله نهایی (End-Stage Renal Disease - ESRD) است که به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز دارد.
- فشار خون بالا: آسیب به کلیهها و تجمع مواد زائد در جریان خون میتواند فشار خون سیستمیک را افزایش دهد.
- سندرم نفروتیک: در این سندرم، از دست دادن بیش از حد پروتئین از طریق ادرار (پروتئینوری شدید) منجر به کمبود پروتئین در خون میشود. سندرم نفروتیک اغلب با کلسترول بالای خون و تورم (ادم) شدید در پلکها، پاها و شکم همراه است.
پیشگیری از بروز بیماری
اگرچه ممکن است راهی برای جلوگیری از اکثر اشکال گلومرولونفریت وجود نداشته باشد، اما با مدیریت عوامل خطر زیر میتوان از برخی انواع ثانویه آن پیشگیری کرد یا روند پیشرفت آنها را کُند نمود:
درمان عفونتهای استرپتوکوکی: برای جلوگیری از گلومرولونفریت پس از استرپتوکوک، درمان سریع و کامل عفونتهای همراه با گلودرد استرپتوکوکی یا عفونتهای پوستی ضروری است.
پرهیز از ابتلا به عفونتهای ویروسی پرخطر: رعایت دستورالعملهای ایمنی در رابطه جنسی برای جلوگیری از عفونتهایی مانند ایدز و هپاتیت (ب و سی) که میتوانند باعث گلومرولونفریت شوند، حیاتی است.
کنترل فشار خون: مدیریت دقیق فشار خون بالا، احتمال آسیب به کلیهها ناشی از فشار خوم بالا را کاهش میدهد.
کنترل قند خون: برای جلوگیری از نفروپاتی دیابتی، که یکی از علل شایع آسیب گلومرولی است، کنترل سختگیرانه سطح قند خون ضروری است.
تشخیص گلومرولونفریت
گلومرولونفریت اغلب در جریان یک آزمایش ادرار معمول که نتایج غیرطبیعی را نشان میدهد، آشکار میشود. آزمایشات اصلی برای ارزیابی عملکرد کلیه و تشخیص این بیماری عبارتند از:
آزمایش ادرار: تجزیه و تحلیل ادرار ممکن است گلبولهای قرمز خون (هماچوری) و گویچههای قرمز را نشان دهد که شاخص آسیب احتمالی گلومرول هستند. همچنین، وجود گلبولهای سفید خون (نشانگر عفونت یا التهاب) و افزایش پروتئین در ادرار، آسیب به نفرونها را تأیید میکند.
آزمایش خون: این آزمایش با اندازهگیری سطح مواد زائد در خون مانند کراتینین و اوره خون (BUN)، اطلاعاتی در مورد میزان آسیب کلیه و اختلال در عملکرد گلومرولها فراهم میکند. افزایش این شاخصها یک علامت هشدار جدی محسوب میشود.
تصویربرداری: اگر پزشک شواهدی از آسیب کلیه را تشخیص دهد، ممکن است مطالعات تصویری را برای بررسی کلیهها تجویز کند. این مطالعات شامل رادیوگرافی کلیه، سونوگرافی یا سیتی اسکن است.
نمونهبرداری کلیه (بیوپسی کلیه): این روش تشخیصی برای تأیید گلومرولونفریت تقریباً همیشه لازم است. در این فرآیند، از یک سوزن مخصوص برای خارج کردن قطعات کوچکی از بافت کلیه استفاده میشود تا تحت بررسی میکروسکوپی قرار گرفته و به پزشک کمک کند تا علت دقیق التهاب را تعیین نماید.
درمان گلومرولونفریت
رویکرد درمانی گلومرولونفریت و نتیجه مورد انتظار آن به عوامل متعددی بستگی دارد: فرم حاد یا مزمن بیماری، علت اصلی زمینهای و نوع و شدت علائم بیمار.
مدیریت علت زمینهای: برخی از موارد گلومرولونفریت حاد، بهویژه آنهایی که به دنبال عفونت استرپتوکوک رخ میدهند، ممکن است بهطور خودبهخود بهبود یابند و نیاز به درمان خاصی نداشته باشند. با این حال، اگر علت اصلی بیماری شامل فشار خون بالا، یک عفونت فعال یا یک بیماری خودایمنی باشد، درمان مستقیماً بر روی کنترل و مدیریت آن علت زمینهای متمرکز میشود.
هدف درمانی: بهطور کلی، هدف اصلی از درمان در تمامی اشکال گلومرولونفریت، حفاظت از بافت کلیه در برابر آسیب بیشتر و حفظ عملکرد باقیمانده است.
راهکارهای درمانی مرتبط با نارسایی کلیه
درمانهای تخصصی برای موارد شدید یا مرحله نهایی بیماری عبارتند از:
دیالیز: برای گلومرولونفریت حاد همراه با نارسایی حاد کلیه، دیالیز میتواند مایعات اضافی را حذف کرده و فشار خون بالا را کنترل کند. دیالیز بهعنوان روش درمانی طولانیمدت، تنها گزینه برای بیماری کلیوی در مرحله نهایی (ESRD) است، به ویژه زمانی که پیوند کلیه بهدلیل ضعف در سلامت عمومی امکانپذیر نباشد.
پیوند کلیه: این روش، درمان قطعی برای بیماری کلیوی در مرحله نهایی محسوب میشود و در صورت امکانپذیر بودن، کیفیت زندگی بیمار را بهطور قابل توجهی بهبود میبخشد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
در صورت ابتلا به بیماری کلیوی یا گلومرولونفریت مزمن، پزشک ممکن است برای کاهش بار کاری کلیهها و جلوگیری از آسیب بیشتر، تغییرات مهمی را در سبک زندگی تجویز کند:
- مدیریت مصرف سدیم (نمک): برای جلوگیری یا به حداقل رساندن احتباس مایعات، تورم (ادم) و کنترل فشار خون بالا، مصرف نمک باید محدود شود.
- رژیم غذایی پروتئین و پتاسیم کنترلشده: برای کاهش سرعت تجمع مواد زائد (مانند اوره) در خون، مصرف کمتر پروتئین و پتاسیم ممکن است ضروری باشد (این توصیهها باید تحت نظر متخصص تغذیه یا نفرولوژیست باشد).
- سلامت عمومی: حفظ وزن سالم و ترک سیگار برای بهبود سلامت عروقی و کاهش خطر آسیب کلیوی حیاتی است.
- کنترل دیابت: اگر بیمار مبتلا به دیابت است، کنترل دقیق و منظم سطح قند خون برای جلوگیری از پیشرفت نفروپاتی دیابتی الزامی است.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
شروع فرآیند درمان با مراجعه به پزشک آغاز میشود. در صورت لزوم و تشخیص آسیب کلیوی، شما به یک متخصص نفرولوژی (کلیه) ارجاع داده خواهید شد.
آنچه می توانید انجام دهید
محدودیتها: در مورد محدودیتهای لازم پیش از ملاقات (مانند محدودیتهای خوردن و آشامیدن برای آزمایش خون) سؤال کنید.
موارد زیر را یادداشت کنید:
علائم: لیستی از تمام علائم خود (حتی آنهایی که به نظر میرسد به کلیهها مربوط نیستند) و زمان شروع آنها.
داروها: لیستی از تمام داروها، دوزها، ویتامینها و سایر مکملهای مصرفی.
سوابق پزشکی: تاریخچه مهم پزشکی، از جمله سوابق خانوادگی بیماری کلیوی و سایر شرایط مزمن (مانند فشار خون و دیابت).
سؤالات: سؤال هایی که در مورد گلومرولونفریت بهتر است از پزشک خود بپرسید شامل موارد زیر می باشند:
- به نظر شما کلیهها چقدر آسیب دیده اند؟
- به چه آزمایشهای تشخیصی بیشتری نیاز دارم؟
- آیا شرایط فعلی موقتی است یا دائمی خواهد بود؟
- آیا در آینده به دیالیز نیاز خواهم داشت؟
- چگونه میتوانم سایر مشکلات پزشکیام را همزمان با این شرایط جدید مدیریت کنم؟
- چه محدودیتهای رژیم غذایی یا فعالیتهایی را باید رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص (نفرولوژیست) مراجعه کنم؟
- چه وبسایتها یا منابع آموزشی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد میکنید؟
همراهی: در صورت امکان، یک عضو خانواده یا دوست را برای کمک در بهخاطر سپردن اطلاعات مهم همراه داشته باشید.
در پرسیدن هر سوال دیگری که برایتان پیش می آید، تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
سؤالاتی که احتمالاً پزشک می پرسد عبارتند از:
- علائم مداوم بوده اند یا گذرا؟
- به نظر می رسد چیزی علائم را بهبود بخشد یا تشدید کند؟
- آیا کسی در خانواده سابقه گلومرولونفریت یا بیماری کلیوی دیگری دارد؟
- آیا سابقه فشار خون یا دیابت شیرین دارید؟
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.