اِدِم یا همان تورم اندام، در نتیجه اختلال در جریان مایعات در بدن و احتباس مایع در اندام ایجاد می شود. اِدِم در هر کدام از قسمت های بدن ممکن است ایجاد شود ولی بیشتر در دست ها و پاها بروز می کند. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز ادم، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
نگاه کلی
اِدِم به معنای تجمع مایعات اضافی در بافت های بدن است. ادم می تواند در هر قسمت از بدن مخصوصاً دست ها، بازوها، پاها، ساق پا و مچ پا، ایجاد شود.
ادم در نتیجه استفاده از برخی داروها، بارداری یا بیماری های زمینه ای مانند نارسایی احتقانی قلب، بیماری های کلیوی و سیروز کبدی، ایجاد خواهد شد.
برای از بین بردن مایعات اضافی بدن باید داروهای خاصی مصرف کرد و مقدار نمک موجود در غذاها را نیز کاهش داد. اگر دلیل ایجاد ادم، بیماری های زمینه ای باشد، می بایست آن بیماری ها را به صورت جداگانه درمان کرد.
علائم
نشانه های بیماری ادم عبارتند از:
- تورم و پف بافت هایی که دقیقاً در زیر پوست قرار دارند، مخصوصاً در پاها و بازوها
- کش آمدن پوست یا براق شدن آن
- پس از فشار دادن پوست به مدت چند لحظه، فرورفتگی مشخص و عمیقی بر روی پوست ایجاد می شود.
- بزرگ شدن اندازه شکم
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر پس از هربار فشار دادن پوست، پوست گود می رود و یا پوست متورم یا براق شده است و کش می آید، با پزشک صحبت کنید. در صورت تجربه موارد زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- تنگی نفس
- دشواری در تنفس
- درد در قفسه سینه
این علائم می توانند نشانه های ادم ریوی باشند که نیاز به درمان فوری دارد.
اگر برای یک مدت زمان طولانی مجبور به نشستن شده باشید (مانند نشستن در هواپیما) و تورم و دردی در پاها ایجاد شده باشد که از بین نمی رود، با پزشک تماس بگیرید. درد و تورم مداوم در پاها نشان دهندۀ وجود یک لخته خون در آنها می باشد (ترومبوز ورید عمقی DVT، یا تشکیل لخته وریدی عمقی).
علل بیماری
ادم زمانی اتفاق می افتد که مایع از رگ های خونی باریک بدن (مویرگ ها) به خارج تراوش کردهو در بافت های اطراف جمع شده و منجر به تورم اندام شوند.
موارد زیر از علل ایجاد ادم هستند:
- نشستن یا ایستادن طولانی مدت در یک موقعیت خاص
- خوردن بیش از حد غذاهای پر نمک و شور
- علائم و نشانه های پیش از قاعدگی
- بارداری
همچنین ادم می تواند از عوارض جانبی استفاده از برخی از داروها باشد. این داروها عبارتند از:
- داروهای فشار خون بالا
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
- داروهای استروئیدی
- استروژن ها
- داروهای مخصوص دیابت که تیازولیدیندیون نامیده می شوند.
در برخی از موارد ادم به دلیل وجود بیماری های زمینه ای خاصی که در زیر آورده شده است، ایجاد می شود:
- نارسایی احتقانی قلب. در صورت ابتلا به این عارضه، یک یا هر دو بطن قلب، قادر به پمپاژ موثر خون نخواهند بود و در نتیجه خون به داخل پاها، مچ پاها و قوزک پاها بر می گردد و ادم ایجاد خواهد شد. نارسایی احتقانی قلب همچنین می تواند منجر به تورم در ناحیه شکمی شود. گاهی اوقات این مایعات در داخل ریه تجمع پیدا کرده و باعث ایجاد ادم ریوی و تنگی نفس خواهند شد.
- سیروز. تجمع مایع در حفره شکمی (آب آوردن شکم) و پاها منجر به ایجاد آسیب کبدی (سیروز) خواهد شد.
- بیماری های کلیوی. بیماری های کلیوی باعث تجمع مایعات اضافی و سدیم در جریان خون و در نتیجه بروز ادم خواهند شد. ادم ناشی از بیماری های کلیوی معمولاً در پاها و اطراف چشم ها ظاهر می شود.
- آسیب های کلیوی. آسیب به رگ های خونی باریک و فیلتر کننده کلیه، منجر به ایجاد سندرم نفروتیک خواهد شد. در سندرم نفروتیک، سطح پروتئین های موجود در خون (آلبومین) کاهش پیدا می کند و ادم ایجاد خواهد شد.
- تخریب و تضعیف رگ های موجود در پا. دلیل ابتلا به ناتوانی مزمن وریدی، تحلیل یا آسیب دیدن دریچه های یک طرفه در رگ های پا است که منجر به ایجاد لخته خون (ترومبوز وریدی عمقی یا تشکیل لخته وریدی عمقی) در عروق پا و ایجاد تورم در آنها خواهد شد. در صورت وقوع این اتفاق فورا به پزشک مراجعه نمایید.
- سیستم لنفاوی ضعیف. سیستم لنفاوی بدن، به تخلیه مایعات اضافی موجود در بافت های بدن کمک می کند. در صورت آسیب دیدن این سیستم (برای مثال در طی جراحی)، گره های لنفاوی و عروق لنفاوی وابسته مسدود می شوند و کارکرد مناسبی نخواهند داشت و در نتیجه ادم ایجاد خواهد شد.
- کمبود شدید و طولانی مدت پروتئین بدن. کمبود شدید و طولانی مدت پروتئین در رژیم غذایی منجر به تجمع مایعات و ایجاد ادم خواهد شد.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
در صورت بارداری، بدن برای تامین آب و سدیم مورد نیاز جفت و جنین، مقدار بیشتری از آب را در داخل خود نگه می دارد که همین موضوع منجر به افزایش خطر ایجاد ادم خواهد شد.
استفاده از داروهای زیر نیز خطر ابتلا به ادم را افزایش خواهد داد:
- داروهای درمان فشار خون بالا
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
- داروهای استروئیدی
- استروژن ها
- داروهای خاصی که برای بیماری دیابت استفاده می شوند و تیازولیدیندیون نامیده می شوند.
- ابتلا به بیماری مزمن (مانند نارسایی احتقانی قلب یا بیماری های کلیوی و کبدی) خطر ابتلا به ادم را افزایش خواهد داد.
همچنین برخی از جراحی ها باعث مسدود شدن گره های لنفاوی و ایجاد تورم در دست یا پا می شوند و معمولاً این اتفاق فقط در اندام های یک سمت ایجاد می شود.
عوارض بیماری
در صورت عدم درمان ادم عوارض زیر ممکن است اتفاق بیفتد:
- تورم دردناک ناحیه آسیب دیده
- دشواری در راه رفتن
- اسپاسم عضلات
- کش آمدن پوست که منجر به خارش و ناراحتی می شود.
- خطر عفونت در نواحی متورم
- ایجاد اسکار و زخم بین لایه های بافت
- کاهش گردش خون
- کاهش خاصیت کشسانی و انعطاف پذیری سرخرگ ها، سیاهرگ ها، مفاصل و ماهیچه ها
- افزایش خطر زخم های پوستی
تشخیص
پزشک برای تشخیص این که چه عواملی باعث ایجاد ادم شده اند، ابتدا معاینه جسمی انجام می دهد و سپس از فرد بیمار سوابق پزشکی او را می پرسد. به طور معمول این اطلاعات برای تعیین علل بیماری کافی هستند، در موارد معدودی انجام رادیوگرافی، سونوگرافی، ام آر آی، آزمایش های خون و آزمایش های ادرار، ضروری است.
درمان
ادم خفیف به طور خود به خودی از بین خواهد رفت. بالا بردن پاها به طوری که از سطح قلب نیز بالاتر بیایند، باعث تسریع بهبودی خواهد شد.
داروهایی که در درمان ادم شدید استفاده می شوند مایعات اضافی را از بدن به صورت ادرار خارج می کنند (داروی های ادرار آور). یکی از مورد استفاده ترین داروهای ادرار آور، داروی فوروزماید (لاسیکس) است. با این حال پزشک با توجه به سوابق پزشکی هر شخص تصمیم می گیرد که این دارو را تجویز کند یا خیر.
پزشک ها معمولاً بر درمان علل اصلی تورم تمرکز دارند. اگر ایجاد ادم به دلیل استفاده از یک دارو باشد، پزشک نسخه را بازنگری می کند و درمان های دیگری را که باعث ایجاد ادم نمی شوند، تجویز می کند.
سبک زندگی و درمان های خانگی
رعایت موارد زیر احتمال ادم را کاهش می دهد و مانع از عود آن می شود. پیش از انجام این تکنیک های خود مراقبتی، با پزشک خود مشورت کنید تا متوجه شوید که کدامیک از آنها برایتان مناسب تر است:
- حرکت. حرکت و استفاده از ماهیچه های اندام هایی که تحت تأثیر ادم قرار گرفته اند (مخصوصاً در پاها) به جریان یافتن مایع اضافی به سمت قلب کمک خواهد کرد. درباره ورزش هایی که به کاهش تورم کمک می کنند، با پزشک صحبت کنید.
- بالا بردن اندام. چندین بار در روز دست یا پا (ناحیه درگیر) را به طوری که از سطح قلب بالاتر بیاید، بالا ببرید. بالا بردن پاها در هنگام خواب نیز می تواند کمک کننده باشد.
- ماساژ. ناحیه ی متورم را به سمت قلب ماساژ بدهید و به آرامی بکشید؛ توجه داشته باشید این کار را به صورتی که ایجاد درد کند انجام ندهید. این کار موجب حرکت مایع اضافی و خروج آنها از آن ناحیه می شود.
- ایجاد فشار. پزشک پوشیدن جوراب، ساق های دست و دستکش های مخصوص را پس از بهبودی نواحی متورم برای جلوگیری از ایجاد مجدد ادم، توصیه خواهد کرد. استفاده از این محصولات بر اندام های درگیر فشار می آورد و از تجمع مایع در بافت های بدن جلوگیری خواهد کرد.
- محافظت. همواره ناحیه مورد نظر را تمیز و با کرم مناسب، مرطوب نگه داشته و سعی کنید که به آن صدمه ای وارد نشود. پوست خشک و ترک خورده بیشتر در معرض خراش، بریدگی و عفونت است.
- کاهش مصرف نمک. نمک احتباس مایعات را افزایش داده و باعث تشدید ادم خواهد شد.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
در صورت مشاهده نشانه های ادم به پزشک مراجعه کنید.
در این جا اطلاعاتی آورده شده است که به آماده شدن برای ملاقات با پزشک کمک می کند.
از هرگونه محدودیت های پیش از قرار ملاقات، آگاه باشید. هنگام وقت گرفتن از پزشک، بپرسید که آیا باید محدودیت های خاصی را (به عنوان مثال به منظور آمادگی برای انجام آزمایش های تشخیصی) رعایت کنید یا خیر.
تمامی علائمی که تجربه کرده اید را یادداشت کنید. این علائم حتی شامل نشانه هایی که به نظر می رسد ربطی به عارضه ندارند نیز می شود.
فهرستی از همه اطلاعات پزشکی خود تهیه کنید. این فهرست شامل ابتلا به سایر بیماری ها و داروها، ویتامین ها و مکمل های مصرفی می شود.
تمامی سوال هایی که می خواهید از پزشکتان بپرسید را یادداشت کنید. با خودتان یک برگه و خودکار به همراه داشته باشید تا پاسخ سوال هایتان را یادداشت کنید.
برای بیماری ادم سوالاتی که بهتر است پرسیده شوند عبارتند از:
- علل احتمالی علائم و نشانه های من چه هست؟
- نیاز به چه نوع آزمایش هایی است؟
- آیا این عارضه موقتی است؟
- آیا نیاز به درمان خاصی است؟
- چه نوع درمان هایی برای این عارضه در دسترس است؟
- مبتلا به بیماری های دیگری نیز هستم چگونه می توانم همه آنها را با یکدیگر مدیریت کنم؟
- آیا بروشوری دارید که آن را همراه با خود ببرم؟ چه نوع وب سایتی را برای مطالعه بیشتر توصیه می کنید؟
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سوال از شما خواهد پرسید. آمادگی برای پاسخ به آنها باعث می شود زمان بیشتری برای صحبت کردن در مورد سایر موارد با او داشته باشید.
برخی از این سوالات عبارتند از:
- تا به حال چه علائم و نشانه هایی را تجربه کرده اید؟
- چه مدت زمانی است که در حال تجربه آنها هستید؟
- این علائم دائمی هستند یا فقط گاهی اوقات پیش می آیند؟
- آیا در گذشته هم مبتلا به ادم بوده اید؟
- آیا عواملی وجود دارند که باعث بهبود علائم شوند؟
- آیا پس از یک استراحت شبانه، تورم کاهش می یابد؟
- آیا عواملی وجود دارند که باعث تشدید علائم شوند؟
- معمولاً چه نوع غذاهایی را مصرف می کنید؟
- آیا استفاده از نمک و مواد غذایی پر نمک را محدود کرده اید؟
- آیا نوشیدنی های الکل دار مصرف می کنید؟
- آیا روند دفع ادرارتان طبیعی است؟
- احساس می کنید که همه قسمت های بدن دچار تورم شده است یا فقط در یک سری از قسمت های خاص مانند دست و پا این اتفاق افتاده است؟
- آیا مصرف نمک و استفاده از غذاهای نمک دار را محدود کرده اید؟
- اگر برای مدتی پاهای خود را بالاتر از سطح قلب بیاورید، تورم آن ها کاهش می یابد؟
