اگزما، که از نظر پزشکی با عنوان درماتیت آتوپیک شناخته می‌شود، یک بیماری پوستی مزمن است که مشخصه اصلی آن خارش شدید و التهاب پوستی است. این بیماری می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و به همین دلیل، بسیاری آن را "خارشی که منجر به عارضه‌ی پوستی می‌شود" توصیف می‌کنند. در این مطلب، به بررسی جامع عوامل مؤثر بر خارش اگزما و ارائه راهکارهای مؤثر برای مدیریت آن می‌پردازیم.
چه مواردی باعث خارش اگزما می شود؟
عوامل تحریک‌کننده مختلفی می‌توانند باعث بروز یا تشدید خارش اگزما شوند. این عوامل شامل:
- مواد تحریک‌کننده: مانند مواد شوینده قوی، صابون‌ها یا عطرها.
- آلرژن‌ها: مانند کنه‌های موجود در گرد و غبار، موی حیوانات یا برخی غذاها.
- عوامل محیطی: سرما یا گرمای شدید و تعریق.
- استرس: فشار روانی می‌تواند به طور قابل توجهی خارش را تشدید کند.
- بیماری‌ها: برخی عفونت‌ها یا بیماری‌های دیگر.
- الیاف خاص لباس: الیافی مانند پشم که می‌توانند پوست را تحریک کنند.
نقش میکروبیوم پوست در خارش اگزما چیست؟
میکروبیوم پوست، که شامل بیش از ۱۰۰ نوع میکروب مختلف و ۱۰۰۰ گونه باکتریایی است، نقش قابل توجهی در ایجاد اگزما و خارش مرتبط با آن دارد. پوست سالم، دارای میکروبیوم متعادل و متنوعی از میکروارگانیسم‌های مفید است. این میکروارگانیسم‌ها به جلوگیری از ایجاد بیماری‌های پوستی توسط پاتوژن‌های مضر کمک کرده و همچنین موجب تعادل سیستم ایمنی و حفظ سد سالم پوست نیز می‌شوند.
اما در افراد مبتلا به اگزما، تنوع میکروبیوم پوست کاهش یافته و برخی باکتری‌ها، مانند استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus)، بیش از حد رشد می‌کنند. تحقیقات نشان داده‌اند که استافیلوکوکوس اورئوس می‌تواند احساس خارش را در افراد مبتلا به اگزما تشدید کند.
رژیم غذایی چگونه می تواند بر خارش اگزما تأثیر بگذارد؟
رابطه بین رژیم غذایی و اگزما پیچیده است. شواهد نشان می‌دهند که اجتناب از مصرف غذاهایی که باعث واکنش آلرژیک می‌شوند، به ندرت به تنهایی از بروز خارش اگزما جلوگیری می‌کند. گرچه آلرژی به غذا در کودکان مبتلا به درماتیت آتوپیک نسبتاً شایع است، اما حذف غذاهای محرک به ندرت علائم اگزما را به طور کامل متوقف می‌کند.
با این حال، مصرف برخی از غذاها ممکن است موجب تشدید درماتیت آتوپیک شود. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان، آزمایش آلرژی غذایی را برای کودکانی که مبتلا به درماتیت آتوپیک متوسط تا شدید هستند و علائمشان با مراقبت از پوست، مدیریت محرک‌ها و دارو کنترل نمی‌شود، توصیه می‌کنند.
اگزما در سنین مختلف
اگزما می‌تواند در هر سنی بروز کند، اما ویژگی‌های آن ممکن است متفاوت باشد:
- اگزما در نوزادان و کودکان خردسال: معمولاً روی صورت (به خصوص گونه‌ها و چانه)، پوست سر و چین‌های بدن ظاهر می‌شود. خارش می‌تواند شدید باشد و باعث بی‌قراری کودک شود. مدیریت شامل حمام‌های کوتاه و ولرم، مرطوب‌کننده‌های فراوان و جلوگیری از خاراندن است.
- اگزما در کودکان بزرگتر و نوجوانان: اغلب در پشت زانوها، داخل آرنج‌ها، مچ دست و گردن دیده می‌شود. پوست ممکن است ضخیم و تیره‌تر شود و خارش مزمن از مشکلات اصلی است.
- اگزما در بزرگسالان: می‌تواند در هر قسمتی از بدن، از جمله دست‌ها، پاها، پلک‌ها و نواحی تناسلی ظاهر شود. اگزما دست در بزرگسالان بسیار شایع است و می‌تواند ناشی از تماس با مواد تحریک‌کننده شغلی باشد. خشکی و ترک‌خوردگی پوست در بزرگسالان بیشتر دیده می‌شود.
مدیریت استرس و تأثیر آن بر خارش اگزما
بیش از ۵۰ درصد افراد مبتلا به اگزما گزارش کرده‌اند که حداقل یک رویداد استرس‌زا را در ماه قبل از بروز خارش تجربه کرده‌اند. استرس می‌تواند به طور قابل توجهی بر خارش تأثیر گذاشته و یک چرخه معیوب ایجاد کند که در آن استرس خارش را تشدید می‌کند و خارش نیز استرس‌زا می‌شود.
استرس با فعال کردن محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-غدد فوق کلیوی (HPA) و سیستم عصبی سمپاتیک، خارش را تحریک کرده و باعث تولید پروتئین‌های خاص مرتبط با خارش می‌شود. این خارش، فرد را به خاراندن پوست وادار می‌کند که به سد پوستی آسیب رسانده و علائم اگزما را تشدید می‌کند.
برای شکستن این چرخه و مدیریت استرس ناشی از اگزما، می‌توانید از راهکارهای زیر بهره ببرید:
- تکنیک‌های آرامش‌بخش: تمرین ریلکسیشن عمیق عضلانی، یوگا و تنفس صحیح و عمیق می‌توانند به کاهش سطح استرس و آرامش بدن کمک کنند.
- طب سوزنی: برخی شواهد نشان می‌دهد که طب سوزنی می‌تواند در کاهش استرس و بهبود علائم اگزما در برخی افراد مؤثر باشد.
- ذهن‌آگاهی و مدیتیشن: تمرینات ذهن‌آگاهی به شما کمک می‌کند تا با افکار و احساسات استرس‌زا به شیوه‌ای سالم‌تر کنار بیایید و کمتر تحت تأثیر خارش قرار بگیرید.
- فعالیت بدنی منظم: ورزش ملایم و منظم می‌تواند به کاهش استرس و بهبود خلق و خو کمک کند، اما از تعریق بیش از حد و گرم شدن پوست خودداری کنید.
چگونه می توانم خارش اگزما را در شب متوقف کنم؟
خارش شبانه اگزما می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد. برای تسکین آن، قبل از خواب یک یا چند مورد زیر را امتحان کنید:
- حمام جو دوسر: یک حمام ولرم با پودر جو دوسر کلوئیدی می‌تواند به آرامش پوست کمک کند.
- مرطوب کردن پوست: بلافاصله بعد از حمام، پوست را با کرم‌ها یا پمادهای بدون افزودنی و عطر، که حاوی سرامید هستند، مرطوب کنید.
- استفاده از محصولات خنک‌کننده: محصولاتی حاوی عوامل سردکننده مانند منتول یا کالامین را امتحان کنید. قرار دادن مرطوب‌کننده در یخچال قبل از استفاده می‌تواند اثر تسکین‌دهنده و خنک‌کننده‌ای داشته باشد. همچنین، گذاشتن یک پارچه سرد و مرطوب روی پوست خارش‌دار به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه یا تا زمانی که خارش کاهش یابد، مؤثر است.
- محافظت از پوست: پوشیدن دستکش‌های نخی در شب یا کوتاه کردن ناخن‌ها می‌تواند به محافظت از پوست در برابر خراشیدن‌های ناخودآگاه کمک کند.
- کورتیکواستروئیدهای بدون نسخه: برای خارش خفیف، کرم‌های حاوی هیدروکورتیزون می‌توانند مفید باشند.
نکته مهم در مورد آنتی‌هیستامین‌ها: در حالی که برخی آنتی‌هیستامین‌ها (مانند دیفن‌هیدرامین) برای آلرژی‌های پوستی مؤثر هستند، برای اگزما کارایی مستقیم در کاهش خارش ندارند، زیرا مکانیسم خارش اگزما متفاوت است. با این حال، برخی پزشکان ممکن است آنتی‌هیستامین‌های آرام‌بخش (مانند هیدروکسی‌زین) را برای کمک به خواب در هنگام خارش شدید شبانه توصیه کنند.
برای خارش شدید و مقاوم در شب، پزشک ممکن است درمان‌های قوی‌تر زیر را تجویز کند:
- کرم‌ها یا پمادهای موضعی تجویزی: شامل کورتیکواستروئیدهای قوی‌تر، مهارکننده‌های کلسی نورین (مانند تاکرولیموس یا پیمکرولیموس) یا مهارکننده‌های JAK موضعی.
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (سیستمیک): در موارد شدید، داروهایی مانند سیکلوسپورین، متوترکسات یا داروهای بیولوژیک (مانند دوپیلوماب) تجویز می‌شوند.
- نوردرمانی (فتوتراپی): قرار گرفتن تحت نظارت پزشکی در معرض نوعی اشعه ماوراء بنفش می‌تواند به کاهش التهاب و خارش کمک کند.
- بی‌حس‌کننده‌های موضعی: مانند پراموکسین که می‌توانند به طور موقت اعصاب پوست را بی‌حس کرده و خارش را کاهش دهند.
- دوزهای کم داروهای ضدافسردگی خاص: برخی داروهای ضدافسردگی (مانند میرتازاپین) دارای خاصیت آرام‌بخشی و آنتی‌هیستامینی هستند و می‌توانند به بهبود خواب و کاهش خارش کمک کنند.
روتین مراقبت از پوست برای کنترل خارش
یک روتین مراقبت از پوست منظم، ملایم و هدفمند می‌تواند به طور قابل توجهی به مدیریت خارش ناشی از اگزما کمک کند:
- حمام و دوش ملایم: هنگام حمام کردن یا دوش گرفتن، سعی کنید از آب ولرم (نه داغ) استفاده کرده و زمان شست‌وشو را به ۵ تا ۱۰ دقیقه محدود کنید. استفاده از پاک‌کننده‌های ملایم و بدون صابون که برای پوست‌های حساس فرموله شده‌اند، توصیه می‌شود.
- اجتناب از مواد تحریک‌کننده: همواره محصولات مراقبت از پوست، صابون‌ها، لوسیون‌ها و مواد شوینده لباس بدون عطر، بدون رنگ و هیپوآلرژنیک را انتخاب کنید. تا حد امکان از تماس با محرک‌های شناخته‌شده دوری کنید.
- توجه به ترکیبات مرطوب‌کننده: مرطوب‌کننده‌هایی را انتخاب کنید که حاوی ترکیبات ترمیم‌کننده سد پوستی مانند سرامیدها، اسید هیالورونیک، گلیسیرین و شی‌باتر باشند. از مرطوب‌کننده‌های غلیظ‌تر مانند پمادها یا کرم‌ها (به جای لوسیون‌ها) استفاده کنید. بهترین زمان برای استفاده از مرطوب‌کننده، بلافاصله پس از حمام (در عرض سه دقیقه) و در طول روز به طور مکرر است.
- بهره‌گیری از اثرات محصولات خنک‌کننده: هنگام بروز خارش، استفاده از محصولات حاوی منتول یا کالامین می‌تواند مفید باشد. همچنین، استفاده از مرطوب‌کننده‌ای که در یخچال نگهداری شده است، به خنک کردن پوست کمک می‌کند. قرار دادن یک پارچه سرد و مرطوب روی پوست خارش‌دار به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه نیز می‌تواند موجب تسکین شود.
- برخورد ملایم با پوست: به جای خراشیدن پوست، با ملایمت روی آن ضربه بزنید یا فشار دهید تا احساس خارش تسکین یابد. مالش دادن یا خاراندن شدید می‌تواند به سد پوستی آسیب رسانده و خارش را تشدید کند.
- انتخاب لباس مناسب: همیشه از لباس‌های نرم، گشاد، خنک و با الیاف طبیعی (مانند پنبه خالص) استفاده کنید. از پوشیدن لباس‌های پشمی یا با الیاف مصنوعی زبر که می‌توانند پوست را تحریک کنند، خودداری نمایید.
- پرهیز از سطوح تحریک‌کننده: از نشستن مستقیم بر روی چمن، فرش‌های زبر، یا مبلمانی با پارچه‌های خشن، به خصوص با پاهای برهنه، خودداری کنید.
سایر نکات مقابله با خارش اگزما
کنترل دما و رطوبت محیط: عرق کردن بیش از حد و قرار گرفتن در دماهای بسیار بالا می‌توانند اگزما و خارش را تشدید کنند. حفظ یک محیط زندگی نسبتاً خنک (حدود ۲۰-۲۲ درجه سانتی‌گراد) و با رطوبت متعادل (حدود ۴۰-۶۰ درصد) به کاهش خارش کمک خواهد کرد.
استفاده از دستگاه رطوبت‌ساز: در فصول سرد یا در محیط‌های خشک، استفاده از دستگاه رطوبت‌ساز در منزل، به ویژه در اتاق خواب، می‌تواند برای جلوگیری از خشکی پوست و کاهش خارش بسیار مفید باشد.
نتیجه‌گیری
خارش اگزما یک چالش پیچیده است که تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله محرک‌های محیطی، عدم تعادل میکروبیوم پوست، استرس و حتی رژیم غذایی قرار دارد. مدیریت مؤثر این بیماری نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل مراقبت‌های پوستی منظم و صحیح، شناسایی و اجتناب از محرک‌ها، مدیریت استرس، و در صورت لزوم، استفاده از درمان‌های پزشکی پیشرفته تحت نظر متخصص پوست می‌شود. با درک عمیق‌تر از اگزما و به‌کارگیری استراتژی‌های مناسب، افراد مبتلا می‌توانند خارش را کنترل کرده، کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و با این بیماری مزمن به بهترین شکل کنار بیایند.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.