تصور اینکه یک میوه خوشمزه یا یک وعده غذایی سالم بتواند ما را راهی اتاق اورژانس کند، شاید کمی دور از ذهن و ترسناک به نظر برسد. انسداد روده یکی از جدی ترین وضعیت های پزشکی در حوزه گوارش است که در آن، مسیر عبور مواد غذایی در روده کوچک یا بزرگ به طور کامل بسته می شود. اگرچه در متون پزشکی، دلایل اصلی این انسداد اغلب به چسبندگی های ناشی از جراحی های قدیمی، فتق ها یا تومورها نسبت داده می شود، اما یک عامل خاموش دیگر نیز وجود دارد که کمتر درباره آن صحبت می شود: نوع غذایی که می خوریم.
در حقیقت، برای افرادی که سیستم گوارشی حساسی دارند، مرز باریکی بین یک وعده غذایی سالم و یک دردسر بزرگ وجود دارد. در این مقاله بررسی می کنیم که چگونه برخی مواد غذایی، به ویژه خرمالو، می توانند در بدن تغییر شکل داده و به موانعی سخت و عبور ناپذیر تبدیل شوند.
بخش اول: خرمالو؛ وقتی هضم نمی شود
در میان تمام مواد غذایی که پتانسیل ایجاد انسداد را دارند، خرمالو جایگاه ویژه ای دارد. شاید شنیده باشید که قدیمی ها توصیه می کردند خرمالو را با احتیاط بخورید؛ علم پزشکی امروز دلیل این احتیاط را کاملاً تأیید می کند.
علت این اتفاق از ماده ای به نام تانن شروع می شود. تانن همان ترکیبی است که وقتی خرمالوی نارس می خورید، باعث می شود دهان جمع شود و احساس گسی کنید. این ماده در واقع یک پلی فنول است که در پوست و گوشت میوه نارس به وفور یافت می شود. زمانی که شما یک خرمالوی نارس یا نیمه رسیده را می خورید، تانن های موجود در آن وارد معده می شوند.
معده محیطی بسیار اسیدی دارد. وقتی تانن ها با اسید معده تماس پیدا می کنند، وارد یک واکنش شیمیایی عجیب می شوند؛ آن ها ساختار خود را تغییر داده و به نوعی چسب طبیعی تبدیل می شوند. این چسب، فیبرهای موجود در میوه و پروتئین های غذایی دیگر را به دام می اندازد و آن ها را به هم فشرده می کند. نتیجه این فرآیند، تشکیل یک توده سفت، شبیه به سنگ یا چوب در معده است که در اصطلاح پزشکی به آن «بزوآر» (Bezoar) یا دقیق تر، «دیوسپیروبزوآر» می گویند.
این توده سنگی می تواند آن قدر بزرگ و سفت شود که نتواند از دریچه خروجی معده عبور کند، یا بدتر از آن، وارد روده کوچک شده و در قسمت های باریک آن گیر کند. برخلاف توده های غذایی معمولی که به مرور زمان حل می شوند، بزوآر خرمالو بسیار مقاوم است و حتی گاهی برای خارج کردن آن نیاز به جراحی یا اندوسکوپی است.
نکته کلیدی: خطر اصلی مربوط به خرمالوی نارس و با پوست است. خرمالوی کاملاً رسیده که بافتی ژله ای و شیرین دارد، میزان تانن بسیار کمتری داشته و اگر به اندازه مصرف شود، معمولاً بی خطر است.
بخش دوم: فیبرها؛ آیا همیشه برای سلامت روده مفید هستند؟
پزشکان و متخصصان تغذیه همواره ما را به مصرف فیبر تشویق می کنند. فیبر که در سبزیجات، میوه ها و حبوبات وجود دارد، کلید عملکرد سالم روده است. اما همین ماده مفید، در شرایط خاصی می تواند خطرناک شود.
فیبرها، به خصوص نوع نامحلول آن ها (مثل پوسته ذرت یا ساقه کرفس)، در آب حل نمی شوند و بدن انسان آنزیم لازم برای هضم آن ها را ندارد. این یعنی آن ها تقریباً دست نخورده تمام طول روده را طی می کنند. برای یک فرد سالم، این ویژگی عالی است چون باعث حجم دهی به مدفوع و دفع راحت تر می شود. اما داستان برای کسانی که سابقه جراحی شکم، بیماری کرون، یا دیورتیکولیت دارند، متفاوت است.
در روده این افراد، ممکن است نواحی تنگ یا چسبندگی هایی وجود داشته باشد که قطر لوله روده را کم کرده اند. وقتی توده ای از فیبرهای هضم نشده به این نواحی تنگ می رسند، مانند یک سد عمل می کنند. این مواد پشت ناحیه باریک جمع شده، آب آن ها جذب می شود و تبدیل به توده ای متراکم می شوند که راه را کاملاً می بندد.
به همین دلیل است که به بیمارانی که انسدادهای جزئی را تجربه کرده اند، توصیه می شود از خوردن سبزیجات خام و سخت پرهیز کنند و آن ها را حتماً به صورت پخته مصرف کنند تا بافت فیبر نرم شده و راحت تر عبور کند.
بخش سوم: اهمیت "چگونه غذا خوردن"
گاهی اوقات، مشکل از نوع غذا نیست، بلکه از نحوه خوردن ماست. فرآیند هضم غذا برخلاف تصور عموم، در معده آغاز نمی شود، بلکه در دهان شروع می شود. دندان ها وظیفه دارند مواد غذایی سخت را به ذرات بسیار ریز تبدیل کنند تا سطح تماس آن ها با اسید معده افزایش یابد.
زمانی که ما با عجله غذا می خوریم و لقمه ها را نجویده قورت می دهیم، قطعات بزرگی از غذا وارد معده می شوند. اگر این غذاها سخت باشند (مانند آجیل ها، تکه های بزرگ گوشت، یا میوه های خشک)، معده برای تجزیه آن ها باید فشار بسیار زیادی را تحمل کند. در بسیاری از موارد، معده نمی تواند این قطعات بزرگ را کامل هضم کند و آن ها را به همان شکل به روده می فرستد.
این قطعات بزرگ پتانسیل بالایی برای گیر کردن در دریچه ها و پیچ وخم های روده دارند. علاوه بر جویدن، نوشیدن آب نیز نقش حیاتی دارد. روده برای حرکت دادن مواد غذایی به رطوبت نیاز دارد. وقتی بدن کم آب باشد، روده، آب موجود در مواد غذایی را می مکد و آنچه باقی می ماند، توده ای خشک و سفت است که حرکتش متوقف می شود؛ بنابراین، نجویدن غذا و کم آبی بدن، دو عامل موثر در انسداد روده هستند.
بخش چهارم: اسید معده
یکی دیگر از عوامل علمی که کمتر به آن توجه می شود، نقش اسید معده است. اسید معده تنها برای کشتن میکروب ها نیست؛ اسید زنجیره های بلند فیبر و پروتئین را خرد می کند.
با افزایش سن، میزان ترشح طبیعی اسید معده کاهش می یابد. همچنین بسیاری از افراد به دلیل رفلاکس یا سوزش معده، سال ها از داروهای کاهش دهنده اسید (مثل امپرازول یا پنتوپرازول) استفاده می کنند. وقتی اسید معده کم باشد، توانایی معده برای "خرد کردن شیمیایی" موادی مثل فیبر خرمالو یا پوست میوه ها کم می شود. در نتیجه، احتمال اینکه توده های بزرگ و تجزیه نشده وارد روده شوند و ایجاد انسداد کنند، در این افراد بیشتر است. این به معنای قطع داروهای ضروری نیست، بلکه هشداری است برای اینکه این افراد باید در انتخاب و جویدن غذای خود وسواس بیشتری به خرج دهند.
بخش پنجم: چه کسانی باید نگران باشند؟
آیا همه باید از خوردن خرمالو یا کرفس خام بترسند؟ قطعاً خیر. بدن انسان سالم قابلیت شگفت انگیزی در مدیریت انواع غذاها دارد. انسداد روده ناشی از غذا معمولاً در افرادی رخ می دهد که علت زمینه ای آن را دارند. گروه های زیر باید احتیاط بیشتری کنند:
افراد با سابقه جراحی شکم و لگن: عمل هایی مثل سزارین، آپاندیس، یا جراحی های روده ممکن است باعث ایجاد چسبندگی هایی شود که سال ها بعد با یک وعده غذایی نامناسب، دردسرساز شوند.
سالمندان: به دلیل کاهش قدرت عضلات روده، کاهش اسید معده و اغلب مشکلات دندانی (که منجر به خوب نجویدن می شود).
بیماران دیابتی: دیابت طولانی مدت می تواند به اعصاب روده آسیب بزند و حرکت آن را کند کند (گاستروپارزی)، که باعث انباشت غذا می شود.
افراد با بیماری های التهابی روده: مانند کرون که باعث تنگی مجرا می شود.
سخن آخر و توصیه کاربردی
غذا برای لذت بردن و سلامت است، نه برای ترس. با رعایت چند نکته ساده می توان از این خطرات جلوگیری کرد: اگر سیستم گوارشی حساسی دارید، خرمالو را فقط وقتی کاملاً رسیده و ژله ای است و بدون پوست بخورید. سبزیجات سفت را بپزید تا نرم شوند. و مهم تر از همه، برای غذا خوردن وقت بگذارید؛ هر لقمه را آن قدر بجوید که در دهان تبدیل به مایع شود. احترام به مکانیسم بدن، بهترین راه برای پیشگیری از بیماری های سخت است.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.