تبخال (تاول لب) | علل بروز، نشانه ها، روش تشخیص و درمان

تبخال، ضایعات کوچک و دردناکی هستند که اغلب در اطراف لب ها ظاهر می شوند. تبخال، ناشی از یک ویروس شایع به نام هرپس سیمپلکس است. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز تبخال، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

تبخال چیست؟

تبخال - که به آن تب تاولی (fever blister) نیز گفته می شود - یک عفونت ویروسی شایع است که با ظهور تاول های کوچک و پر از مایع در اطراف لب ها مشخص می شود. این تاول ها اغلب به صورت دسته ای در کنار هم پدید می آیند. پس از ترکیدن تاول ها، زخم و دلمه ای ایجاد می شود که معمولاً تا چند روز باقی می ماند. به طور معمول، تبخال طی دو تا سه هفته بدون به جا گذاشتن جای زخم بهبود می یابد.

تبخال چیست؟

این ویروس از طریق تماس نزدیک با فرد آلوده، مانند بوسیدن، منتقل می شود. عامل اصلی تبخال معمولاً ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 (HSV-1) است و به ندرت ویروس هرپس سیمپلکس نوع 2 (HSV-2) در ایجاد آن نقش دارد. هر دوی این ویروس ها می توانند دهان یا دستگاه تناسلی را آلوده کرده و از طریق رابطه جنسی دهانی منتقل شوند. تبخال حتی در صورت عدم وجود زخم قابل مشاهده، مسری است.

هیچ درمان قطعی برای تبخال وجود ندارد، اما برخی درمان ها می توانند از عود و انتشار آن جلوگیری کرده و آن را کنترل کنند. تجویز داروهای ضد ویروس یا کرم های موضعی به بهبود سریع تر زخم ها کمک کرده و می تواند تکرر، مدت زمان ماندگاری و شدت عودهای بعدی بیماری را کاهش دهد.

علائم تبخال

دوره تبخال شامل چندین مرحله است:

خارش و احساس مور مور: حدود یک روز پیش از ظاهر شدن دانه های کوچک، سفت و دردناک که در نهایت به تاول تبدیل می شوند، بیمار در اطراف دهان خود احساس سوزش، خارش یا سوزن سوزن شدن می کند.
تاول ها: معمولاً در امتداد حاشیه لب، تاول های کوچک پر از مایع ظاهر می شوند. گاهی اوقات این تبخال ها در اطراف بینی، گونه ها یا داخل دهان نیز دیده می شوند.
ترشح و تشکیل دَلَمه: تاول های کوچک با هم ادغام می شوند و سپس می ترکند. در این حالت، زخم های سطحی ایجاد شده که ترشحاتی دارند و پس از آن، پوسته ای خشن (دَلَمه) روی آن ها تشکیل می شود.

علائم و نشانه ها بسته به اینکه این اولین ابتلا به تبخال باشد یا عود آن، متفاوت است. گاهی اوقات تا 20 روز پس از آلودگی با ویروس، هیچ علامتی مبنی بر ابتلا به بیماری مشاهده نمی شود. زخم های ناشی از تاول ممکن است تا چندین روز باقی بمانند و معمولاً تاول ها طی دو تا سه هفته به طور کامل بهبود می یابند. عود تبخال معمولاً در همان ناحیه قبلی رخ داده و شدت آن نسبت به دفعات قبل کمتر خواهد بود. در اولین ابتلا، علائم زیر ممکن است مشاهده شود:

تب
لثه های دردناک
گلودرد
سردرد
درد عضلانی
تورم غدد لنفاوی

ممکن است در کودکان زیر ۵ سال، تبخال در داخل دهان ایجاد شود که معمولاً زخم های آن با آفت های دهانی اشتباه گرفته می شود. آفت های دهانی فقط غشای مخاطی را درگیر می کنند و توسط ویروس هرپس سیمپلکس ایجاد نمی شوند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

به طور کلی، تبخال بدون درمان بهبود می یابد. اما در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کرد:

سیستم ایمنی فرد ضعیف شده باشد.
زخم های تبخال در عرض دو هفته درمان نشده باشند.
علائم شدید باشند.
عود مجدد و دائم تبخال رخ دهد.
احساس سوزش و التهاب در چشم وجود داشته باشد.

مراجعه به پزشک در صورت بروز احساس سوزش چشم و داشتن تبخال

علل ابتلا به تبخال

تبخال در نتیجه آلودگی با سویه های خاصی از ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) ایجاد می شود. معمولاً HSV-1 عامل تبخال دهانی است، در حالی که HSV-2 بیشتر عامل هرپس تناسلی است. با این حال، هر دو نوع ویروس می توانند از طریق تماس نزدیک با صورت یا دستگاه تناسلی، مانند بوسیدن یا رابطه جنسی دهانی، منتقل شوند. استفاده از ظروف مشترک برای غذا خوردن، تیغ و حوله آلوده نیز می تواند باعث انتقال HSV-1 شود.

بیشترین میزان واگیری بیماری زمانی است که تاول ها ترشح دارند، زیرا در این حالت ویروس به راحتی از طریق تماس با مایعات آلوده بدن منتقل می شود. اما حتی در حالتی که تاولی هم وجود نداشته باشد، احتمال انتقال ویروس وجود دارد. بسیاری از افرادی که به ویروس تبخال آلوده می شوند، هیچ علائمی را تجربه نمی کنند.

پس از بروز عفونت اولیه با هرپس، این ویروس به صورت خفته در سلول های عصبی پوست قرار می گیرد و می تواند در همان نقطه قبلی که نمایان شده است، دوباره فعال شود و تبخال عود کند. عود تبخال می تواند در نتیجه عوامل زیر باشد:

عفونت ویروسی یا تب
تغییرات هورمونی، مانند تغییرات مربوط به قاعدگی
استرس و اضطراب
خستگی
قرار گرفتن در معرض نور خورشید و باد شدید
تغییر در قدرت سیستم ایمنی بدن
آسیب به پوست

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

تقریباً همه افراد در معرض خطر ابتلا به تبخال هستند. اکثر بزرگسالان، با وجود آنکه هیچ گاه علامتی نداشته اند، حامل ویروس هستند. احتمال بروز علائم بیماری پس از آلودگی با ویروس، به دلیل تضعیف سیستم ایمنی در نتیجه شرایط زیر بیشتر است:

ابتلا به ایدز (HIV/AIDS)
التهاب پوستی آتوپیک (اگزما)
شیمی درمانی
مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی برای پیوند اعضا

بیماری ایدز از عوامل خطرساز ابتلا به تبخال

عوارض بیماری

در برخی افراد، ویروسی که باعث تبخال می شود می تواند مشکلاتی را در سایر قسمت های بدن نیز به وجود بیاورد، از جمله:

نوک انگشتان: هر دو نوع HSV-1 و HSV-2 می توانند به سمت نوک انگشتان پخش شوند. به این نوع عفونت، عقربک هرپسی (ویتلاو) می گویند. ممکن است کودکانی که شست خود را می مکند، عفونت را از دهان به شست خود منتقل کنند.
چشم ها: گاهی اوقات ویروس می تواند منجر به عفونت چشم شود. عفونت های مکرر می توانند باعث زخم و آسیب در چشم شده و در نهایت منجر به اختلال یا از دست دادن بینایی شوند.
انتشار روی پوست: افرادی که مبتلا به التهاب پوستی آتوپیک (اگزما) هستند، در معرض خطر زیادی برای بروز تبخال در سراسر بدن خود هستند که می تواند به یک مورد اورژانسی تبدیل شود.

پیشگیری از بروز بیماری

در صورتی که بیمار بیشتر از نه بار در سال به این بیماری مبتلا شود یا در معرض خطر جدی ناشی از عوارض آن قرار گیرد، پزشک مصرف منظم داروهای ضد ویروسی را تجویز می کند. اگر نور خورشید باعث عود بیماری می شود، باید در محل پیشین تبخال از کرم های ضد آفتاب استفاده کرد. اگر برخی فعالیت ها مانند قرار گرفتن در معرض نور شدید خورشید باعث عود بیماری می شود، با پزشکتان در مورد استفاده از یک داروی ضد ویروسی خوراکی به عنوان پیشگیری صحبت کنید.

استفاده از کرم ضد آفتاب برای پیشگیری از ابتلا به تبخال

برای کمک به جلوگیری از انتقال و گسترش تبخال به افراد دیگر یا سایر نقاط بدن، به هشدارهای زیر توجه کنید:

زمانی که تاول ها و زخم ها وجود دارند از بوسیدن و تماس پوستی با دیگران اجتناب کنید. در صورتی که تاول ترشح داشته باشد، ویروس به راحتی منتقل می شود.
از وسایل مشترک استفاده نکنید. زمانی که تاول ها وجود دارند، ظروف، حوله، پمادهای لب و دیگر وسایل شخصی می تواند باعث گسترش و انتقال ویروس شود.
دستانتان را تمیز نگه دارید. زمانی که تاول های تبخال موجود هستند، دست های خود را قبل از لمس خود یا سایر افراد، علی الخصوص نوزادان، با دقت بشویید.

تشخيص تبخال

معمولاً پزشک با مشاهده علائم می تواند بیماری را تشخیص دهد. برای تأیید تشخیص، ممکن است برای تشخیص آزمایشگاهی از تاول ها نمونه برداری انجام شود.

درمان تبخال

عموماً تبخال بدون درمان طی دو تا چهار هفته بهبود می یابد. تجویز داروهای ضد ویروس می تواند روند بهبودی را سرعت ببخشد. نمونه ای از این داروها عبارتند از:

برخی از این داروها به صورت قرص عرضه می شوند. سایر انواع آن به صورت کرم برای استعمال روی ناحیه تبخال به صورت چند بار در روز می باشند. به طور کلی، قرص ها از کرم ها مؤثرترند. در عفونت های بسیار شدید، برخی از داروهای ضد ویروسی را می توان به صورت تزریقی تجویز کرد.

درمان تبخال با داروی آسیکلوویر

سبک زندگی و درمان های خانگی

استفاده از پمادهای بدون نسخه مثل پماد دوکوسانول (Abreva) می تواند بهبودی تبخال را تسریع کند. در صورت مشاهده اولین علائم، طبق دستورالعمل مندرج بر روی بسته بندی پماد را روی ناحیه تبخال بزنید. از یک سواب با سر پنبه ای (مانند گوش پاک کن) برای قرار دادن دارو روی تبخال استفاده کنید.

برای رفع عوارض ناشی از تبخال می توان از روش های زیر استفاده کرد:

استفاده از سایر روش های درمانی: برخی داروها که بدون نسخه نیز عرضه می شوند، حاوی عوامل خشک کننده ای مثل الکل بوده که روند بهبودی را تسریع می کنند.
استفاده از پماد یا بالم لب: با استفاده از کرم زینک اکسید و یا پمادهای لب حاوی ضدآفتاب از لب های خود در برابر نور شدید آفتاب محافظت کنید. در صورت خشکی لب ها باید از یک کرم مرطوب کننده استفاده کرد.
استفاده از کمپرس: یک پارچه سرد و نم دار، قرمزی پوست را کاهش داده و به برداشته شدن سریع تر دلمه های زخم و بهبودی سریع تر زخم ها کمک می کند. قرار دادن یک کمپرس گرم روی تاول باعث کم شدن درد آن می شود.
استراحت و مصرف مسکن ها: در صورت بروز تب یا دردناک بودن تبخال، باید از مسکن ها استفاده کرد. کرم های حاوی لیدوکائین یا بنزوکائین می توانند تسکین دهنده و کاهنده درد باشند.

درمان های جایگزین

اگرچه نتایج مطالعات متفاوت می باشند، برخی از روش های دیگر درمان تبخال به شرح زیر می باشند:

لیزین: اسید آمینه ای که به صورت مکمل خوراکی یا کرم در دسترس می باشد.
ریواس و مریم گلی: کرمی حاصل از ترکیب ریواس و مریم گلی می تواند به اندازه پماد آسیکلوویر (زوویراکس) مؤثر باشد.
کاهش استرس: اگر تبخال ناشی از استرس باشد، بهتر است از تکنیک های آرام بخشی مثل دمنوش بادرنجبویه، تمرینات تنفس عمیق و مراقبه (مدیتیشن) استفاده کنید.
بره موم (ماده صمغی قهوه ای رنگ): که به عنوان موم مصنوعی هم شناخته می شود، به صورت پماد 3% در دسترس است. غالباً استفاده از آن روند بهبودی را سرعت می بخشد.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

به طور کلی تبخال بدون درمان طی دو تا چهار هفته بهبود می یابد. در صورت بروز هر کدام از شرایط زیر به پزشک مراجعه کنید:

تبخال های بسیار شدید یا باقی ماندن طولانی و عدم بهبودی آن
عود متناوب
ناراحتی های چشمی

آن چه می توانید انجام دهید

قبل از ملاقات، پاسخ سوالات زیر را در ذهن داشته باشید:

آیا تا به حال این علائم را داشته اید؟
آیا سابقه مشکلات پوستی دارید؟
چه داروها و مکمل هایی را به طور منظم مصرف می کنید؟

برخی از سوالات اساسی که بهتر است از پزشک خود بپرسید عبارتند از:

آیا به تبخال مبتلا شده ام؟
چه روش هایی را برای درمان توصیه می کنید؟
برای کاهش علائم چه کارهایی می توانم انجام دهم؟
آیا بیماری من مسری است؟ تا چه مدت؟
چگونه می توانم خطر گسترش و انتقال این بیماری را به دیگران کاهش دهم؟
علائم تا کی بهبود خواهند یافت؟
آیا در معرض خطر عوارض ناشی از این وضعیت هستم؟
آیا می توانم هر کاری برای جلوگیری از عود دوباره آن انجام دهم؟

از پزشک چه انتظاری می رود

پزشک احتمالاً سوالاتی خواهد پرسید. آمادگی برای پاسخ به آن ها می تواند باعث صرفه جویی در وقت شود تا به سوالات و موضوعاتی که مدنظر شما هست بیشتر و عمیق تر پرداخته شود. سوالاتی که احتمالاً مطرح می شود عبارتند از:

آیا قبل از پدیدار شدن زخم، می توانستید تبخال را احساس کنید؟
آیا علائم شما شامل سوزش چشم نیز می باشد؟
آیا فکر می کنید که عامل خاصی باعث بروز علائم در شما شده است؟
آیا سابقه درمان تبخال را داشته اید؟ اگر اینطور است، چه درمانی بیشتر از همه مؤثر بوده است؟
آیا به تازگی استرس شدید یا تغییرات ناگهانی و بزرگی را در زندگی خود تجربه کرده اید؟
آیا باردار هستید؟
آیا کار یا زندگی شما طوری است که با نوزادان یا افراد بیمار سر و کار دارید؟