دکس متیل فنیدات (نام تجاری: فوکالین) یک داروی محرک است که عمدتاً برای درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) تجویز می شود. این دارو با افزایش سطح مواد شیمیایی طبیعی مغز مانند نوراپی نفرین و دوپامین عمل می کند و به بهبود تمرکز، توجه و کاهش رفتارهای تکانشی کمک می کند. در ادامه اطلاعاتی درباره موارد و نحوه مصرف دکس متیل فنیدات، عوارض جانبی و تداخلات دارویی آن ارائه می شود.
نام عمومی: دکس متیل فنیدات
نام تجاری: فوکالین
موارد مصرف و نحوه عملکرد دکس متیل فنیدات
دکس متیل فنیدات برای چه مواردی استفاده می شود؟
دکس متیل فنیدات به طور معمول برای درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) تجویز می شود. این دارو می تواند به بهبود توجه، کاهش رفتارهای تکانشی و بیش فعالی در افراد مبتلا به ADHD کمک کند. همچنین، ممکن است پزشک شما بر اساس تشخیص خود، دکس متیل فنیدات را برای شرایط دیگری نیز تجویز کند.
دکس متیل فنیدات چگونه عمل می کند؟
این دارو متعلق به دسته ای از داروها به نام محرک ها است. دکس متیل فنیدات با افزایش سطح مواد شیمیایی طبیعی در مغز مانند نوراپی نفرین و دوپامین عمل می کند. این مواد شیمیایی نقش مهمی در توجه، تمرکز و کنترل تکانه ها دارند.
اشکال دارویی و نام های تجاری
دکس متیل فنیدات با نام های تجاری زیر نیز شناخته می شود:
- فوکالین (Focalin)
- فوکالین ایکس آر (Focalin XR)
اشکال دارویی موجود:
- کپسول های خوراکی طولانی رهش: 5 میلی گرم، 10 میلی گرم، 15 میلی گرم، 20 میلی گرم، 25 میلی گرم، 30 میلی گرم، 35 میلی گرم، 40 میلی گرم
- قرص های خوراکی: 2.5 میلی گرم، 5 میلی گرم، 10 میلی گرم
عوارض جانبی دکس متیل فنیدات
رایج ترین عوارض جانبی
در زیر شایع ترین عوارض جانبی دکس متیل فنیدات ذکر شده است. این عوارض ممکن است بسته به سن و نوع داروی مصرفی شما متفاوت باشند. در صورت بروز هر یک از این عوارض و آزاردهنده بودن آن ها، با پزشک خود مشورت کنید:
- ناراحتی یا درد معده
- کاهش یا از دست دادن اشتها
- سردرد
- اضطراب
- خشکی دهان
- گلودرد
- تب
- تهوع
ممکن است عوارض جانبی دیگری نیز وجود داشته باشد که در اینجا ذکر نشده اند. در صورت بروز هر گونه عارضه جانبی، با پزشک خود مشورت کنید.
عوارض جانبی جدی
اگرچه کمتر شایع هستند، اما عوارض جانبی جدی دکس متیل فنیدات در زیر به همراه اقدامات لازم در صورت بروز آن ها شرح داده شده است:
واکنش های آلرژیک شدید
دکس متیل فنیدات ممکن است باعث واکنش های آلرژیک شود که می تواند جدی باشد. در صورت بروز هر یک از علائم زیر، مصرف دکس متیل فنیدات را قطع کرده و فوراً به پزشک مراجعه کنید:
- مشکلات تنفسی یا خس خس سینه
- تپش قلب
- تب یا احساس ناخوشی عمومی
- تورم غدد لنفاوی
- تورم صورت، لب ها، دهان، زبان یا گلو
- مشکل در بلع یا احساس گرفتگی گلو
- خارش، بثورات پوستی یا برجستگی های قرمز کم رنگ روی پوست (کهیر)
- تهوع یا استفراغ
- سرگیجه، احساس سبکی سر یا غش کردن
- گرفتگی معده
- درد مفاصل
خطر سوء مصرف و اعتیاد
سوء مصرف دکس متیل فنیدات می تواند منجر به عوارض جانبی جدی مانند مشکلات سوء مصرف مواد، مصرف بیش از حد یا مرگ شود. سوء مصرف به معنای استفاده از دارو به روشی غیر از آنچه تجویز شده است، می باشد. دکس متیل فنیدات همچنین می تواند باعث وابستگی جسمی شود، به این معنی که بدن شما به دارو وابسته می شود. دکس متیل فنیدات را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید. اگر احساس می کنید که دکس متیل فنیدات مؤثر نیست، به پزشک خود اطلاع دهید. در صورت بروز هر یک از علائم جدی زیر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید یا به نزدیک ترین اورژانس مراجعه کنید:
- گیجی ناگهانی یا احساس عدم هوشیاری
- احساس پارانویا یا بدگمانی
- افکار یا اقدامات خودکشی
- تشنج
- مشکل در تنفس
افزایش فشار خون و ضربان قلب
دکس متیل فنیدات ممکن است ضربان قلب یا فشار خون شما را افزایش دهد. قبل از شروع مصرف دکس متیل فنیدات و در طول درمان، به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید تا فشار خون و ضربان قلب شما بررسی شود. اگر فشار خون خود را اندازه گیری می کنید و عدد بالا (سیستولیک) 180 میلی متر جیوه یا بالاتر یا عدد پایین (دیاستولیک) 120 میلی متر جیوه یا بالاتر است، فوراً به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت بروز درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا نامنظم، یا اگر غش می کنید یا ضربان قلب خود را بیشتر از حد معمول احساس می کنید، با پزشک خود تماس بگیرید یا فوراً به پزشک مراجعه کنید.
تغییرات رفتاری، فکری یا خلقی
دکس متیل فنیدات ممکن است باعث ایجاد یا تشدید رفتارهای روان پریشی مانند توهم یا فاز شیدایی شود. افرادی که از قبل دارای یک بیماری روانی مانند اختلال دوقطبی هستند، ممکن است بیشتر در معرض خطر این عوارض جانبی باشند. در صورت بروز هر یک از علائم زیر، یا اگر دیگران به شما گفته اند که این علائم را دارید، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید:
- شنیدن، دیدن، بوییدن، چشیدن یا درک چیزهایی که دیگران نمی بینند، نمی شنوند، نمی بویند، نمی چشند یا درک نمی کنند.
- افکار هذیانی، مانند باورهای نادرست مبنی بر اینکه کنترل می شوید.
- افکار بی نظم، مانند عوض کردن سریع موضوعات یا مشکل در تمرکز
- کاهش ناگهانی در مراقبت از خود، مانند بهداشت شخصی یا عملکرد تحصیلی / کاری
- رفتار پرخاشگرانه
- انرژی بسیار زیاد
- مشکل جدی در خوابیدن
- افکار سریع و پرشتاب
- رفتار بی پروا
- ایده های غیرعادی بزرگ
- شادی یا بدخلقی بیش از حد
- صحبت کردن بیشتر یا سریع تر از حد معمول
نعوظ دردناک و طولانی مدت (پریاپیسم)
دکس متیل فنیدات ممکن است باعث نعوظ ناخواسته شود که پایدار، دردناک و ممکن است بدون تحریک جنسی رخ دهد. اگر پریاپیسم به سرعت درمان نشود، ممکن است به طور دائم به آلت تناسلی شما آسیب برسد. در صورت بروز هر یک از علائم پریاپیسم، مصرف دکس متیل فنیدات را قطع کرده و کمک اضطراری دریافت کنید:
- نعوظی که بیش از چهار ساعت طول بکشد
- نعوظی که ارتباطی با تحریک جنسی نداشته باشد
- آلت تناسلی دردناک یا حساس
مشکلات جریان خون
دکس متیل فنیدات ممکن است باعث مشکلات جریان خون شود، از جمله وضعیتی به نام پدیده رینود، که زمانی رخ می دهد که رگ های خونی در انگشتان دست و پا بیش از حد واکنش نشان می دهند و منجر به کاهش جریان خون می شوند. در صورت بروز هر یک از علائم زیر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:
- احساس بی حسی، سردی، درد یا حساسیت به سرما در انگشتان دست یا پا
- تغییر رنگ انگشتان دست یا پا از رنگ پریده به آبی و سپس قرمز
- زخم های غیرقابل توضیح روی انگشتان دست یا پا
کاهش سرعت رشد در کودکان
کودکانی که دکس متیل فنیدات مصرف می کنند، ممکن است بیشتر در معرض خطر عدم افزایش قد و وزن مورد انتظار باشند. قبل از شروع و در طول درمان با دکس متیل فنیدات، به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید تا قد و وزن کودک شما بررسی شود.
گلوکوم (آب سیاه)
دکس متیل فنیدات ممکن است فشار داخل چشم را افزایش داده و باعث ایجاد یا بدتر شدن گلوکوم شود، که می تواند منجر به نابینایی شود. افرادی که مشکلات دید نزدیک (دوربینی) دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند. در صورت بروز هر یک از علائم گلوکوم، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید:
- تغییرات در بینایی، از جمله از دست دادن بینایی
- درد یا قرمزی چشم
- سردرد شدید یا استفراغ
- دیدن حلقه های روشن و رنگارنگ در اطراف چراغ ها
تیک عصبی
دکس متیل فنیدات ممکن است باعث ایجاد یا بدتر شدن تیک شود، که حرکات یا صداهای ناگهانی و تکراری هستند که کنترل آن ها دشوار است. در صورت بروز هر گونه تیک جدید یا بدتر شدن تیک های قبلی، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
موارد احیتاطی و منع مصرف دکس متیل فنیدات
چه کسانی نباید از دکس متیل فنیدات استفاده کنند؟
حساسیت به مواد تشکیل دهنده
افرادی که به هر یک از مواد زیر حساسیت دارند، نباید دکس متیل فنیدات مصرف کنند:
- دکس متیل فنیدات
- فوکالین
- فوکالین XR
- هر یک از مواد تشکیل دهنده موجود در محصول خاصی که تجویز شده است
داروساز شما می تواند تمامی مواد تشکیل دهنده موجود در محصولات دکس متیل فنیدات را به شما بگوید.
تداخلات دارویی
دکس متیل فنیدات نباید همزمان با مصرف داروهای خاص دیگر مصرف شود. قبل از مصرف دکس متیل فنیدات، پزشک خود را در مورد مصرف هرگونه داروهای تجویزی یا بدون نسخه (OTC)، ویتامین ها / مواد معدنی، محصولات گیاهی و سایر مکمل ها مطلع کنید. برای اطلاعات بیشتر به بخش تداخلات دارویی مراجعه کنید.
قبل از مصرف دکس متیل فنیدات چه نکاتی را باید بدانم؟
- دکس متیل فنیدات را فقط در صورتی مصرف کنید که توسط پزشک تجویز شده باشد و دقیقاً طبق دستورالعمل مصرف کنید.
- دکس متیل فنیدات را با افراد دیگر به اشتراک نگذارید، حتی اگر آنها شرایط مشابهی با شما داشته باشند. این دارو ممکن است برای آنها مضر باشد.
- فرم های مختلفی از دکس متیل فنیدات موجود است که به روش های مختلفی مصرف می شوند. دستورالعمل های مربوط به محصولی که در اختیار دارید را بخوانید و دنبال کنید و اطمینان حاصل کنید که نحوه آماده سازی، مصرف و دور انداختن صحیح آن را درک می کنید. در صورت داشتن هرگونه سوال، با پزشک خود صحبت کنید.
- هرگونه دکس متیل فنیدات استفاده نشده یا تاریخ گذشته را به یک روش صحیح دور بریزید. اگر در مورد نحوه دور انداختن ایمن این دارو مطمئن نیستید، از داروساز یا سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی خود سوال کنید.
- کپسول های دکس متیل فنیدات باید به طور کامل با آب یا مایع دیگر بلعیده شوند. کپسول ها را نجوید، خرد نکنید و نصف نکنید. اگر نمی توانید کپسول را به طور کامل ببلعید، می توانید آن را باز کرده و محتویات آن را روی یک قاشق پوره سیب بپاشید. مخلوط را بلافاصله قورت دهید و آن را نجوید.
- قبل از مصرف و در طول درمان با دکس متیل فنیدات، در تمام قرارهای ملاقات خود، از جمله آزمایش خون و معاینات قلب، شرکت کنید. این کار به پزشک شما کمک می کند تا مطمئن شود مصرف دکس متیل فنیدات برای شما بی خطر است.
قبل از مصرف دکس متیل فنیدات، چه نکاتی را باید به پزشک خود بگویم؟
پزشک خود را در مورد تمام شرایط سلامتی و هرگونه داروهای تجویزی یا بدون نسخه (OTC)، ویتامین ها / مواد معدنی، محصولات گیاهی و سایر مکمل هایی که مصرف می کنید، مطلع کنید. این کار به آنها کمک می کند تا بدانند آیا دکس متیل فنیدات برای شما مناسب است یا خیر.
به طور خاص، مطمئن شوید که در مورد هر یک از موارد زیر با پزشک خود صحبت کنید:
اختلال مصرف مواد
اگر سابقه سوء مصرف الکل، داروهای تجویزی یا سایر مواد مخدر را دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. دکس متیل فنیدات خطر سوء مصرف دارد.
مشکلات سلامت روان
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان سابقه مشکلات سلامت روان، از جمله روان پریشی، اختلال دوقطبی، شیدایی، افسردگی یا خودکشی داشته اید، به پزشک خود اطلاع دهید. دکس متیل فنیدات ممکن است برخی از شرایط سلامت روان را بدتر کند.
مشکلات قلبی
افرادی که بیماری قلبی جدی یا نقص قلبی دارند، ممکن است در صورت مصرف دکس متیل فنیدات در معرض خطر مرگ ناگهانی قرار بگیرند. اگر هرگونه مشکل قلبی، از جمله بیماری قلبی، نقص قلبی، کاردیومیوپاتی یا ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی) دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین اگر کسی در خانواده شما مشکلات قلبی دارد، به پزشک خود اطلاع دهید.
سایر شرایط سلامتی فعلی و گذشته
اگر هر یک از موارد زیر را دارید یا داشته اید، به پزشک خود اطلاع دهید:
- فشار خون بالا
- مشکلات گردش خون در انگشتان دست یا پا
- مشکلات چشمی، از جمله افزایش فشار در چشم، گلوکوم یا مشکلات دید نزدیک (دوربینی)
- تیک (حرکات یا صداهای تکراری)، سندرم توره یا سابقه خانوادگی تیک یا سندرم توره
بارداری
مشخص نیست که آیا دکس متیل فنیدات می تواند بر بارداری تأثیر بگذارد یا به جنین متولد نشده آسیب برساند یا خیر. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک شما به شما اطلاع می دهد که آیا در دوران بارداری یا تلاش برای باردار شدن باید دکس متیل فنیدات مصرف کنید یا خیر.
شیردهی
دکس متیل فنیدات وارد شیر مادر می شود. اگر در حال شیردهی هستید یا قصد شیردهی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک شما به شما اطلاع می دهد که آیا در حین شیردهی باید دکس متیل فنیدات مصرف کنید یا خیر.
تداخلات دارویی دکس متیل فنیدات
آیا دکس متیل فنیدات با غذاها یا نوشیدنی ها تداخل دارد؟
هیچ تداخل شناخته شده ای بین دکس متیل فنیدات و غذاها یا نوشیدنی ها وجود ندارد. مصرف کپسول های طولانی رهش دکس متیل فنیدات همراه با غذا ممکن است باعث شود دارو به سرعت عمل نکند. در مورد نحوه مصرف فرم دکس متیل فنیداتی که برای شما تجویز شده است، از داروساز یا سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی خود سوال کنید.
مشخص نیست که آیا مصرف الکل بر دکس متیل فنیدات تأثیر می گذارد یا خیر. خطر برخی از عوارض جانبی ممکن است در صورت مصرف الکل در حین مصرف دکس متیل فنیدات افزایش یابد.
آیا دکس متیل فنیدات با سایر داروها تداخل دارد؟
همیشه پزشک خود را در مورد مصرف هرگونه داروهای تجویزی یا بدون نسخه (OTC)، ویتامین ها / مواد معدنی، محصولات گیاهی و سایر مکمل هایی که استفاده می کنید، مطلع کنید.
به طور خاص، قبل از مصرف دکس متیل فنیدات، مطمئن شوید که در مورد مصرف هر یک از موارد زیر با پزشک خود صحبت می کنید:
- مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) در طی دو هفته گذشته، دارویی است که معمولاً برای افسردگی یا بیماری پارکینسون استفاده می شود.
- دارو های درمان فشار خون بالا
- استفاده از داروهای بیهوشی.
- ریسپریدون، دارویی است که برای درمان اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و بدخلقی مشاهده شده در اوتیسم استفاده می شود.
این یادداشت ممکن است لیست کاملی از داروهایی نباشد که می توانند با دکس متیل فنیدات تداخل داشته باشند. همیشه با پزشک خود مشورت کنید.
مصرف بیش از حد و فراموشی مصرف دکس متیل فنیدات
در صورت مصرف تصادفی بیش از حد دکس متیل فنیدات چه باید کرد؟
اگر شما یا شخص دیگری بیش از حد دکس متیل فنیدات مصرف کرده اید، فوراً به پزشک مراجعه کنید، یا با شماره 115 تماس بگیرید.
در صورت فراموشی مصرف یک دوز دکس متیل فنیدات چه باید کرد؟
اگر یک دوز را فراموش کردید، به محض یادآوری آن را مصرف کنید. اگر تقریباً زمان مصرف دوز بعدی شما فرا رسیده است، دوز فراموش شده را نادیده بگیرید و فقط دوز بعدی را مصرف کنید. از مصرف دو دوز یا دوز اضافی خودداری کنید.
نحوه نگهداری دکس متیل فنیدات
دکس متیل فنیدات باید در دمای اتاق (بین 20 تا 25 درجه سانتی گراد) نگهداری شود. برای مدت کوتاهی مثلاً هنگام حمل و نقل می توان آن را در دمای بین 15 تا 30 درجه سانتی گراد نیز نگهداری کرد. دارو را در مکانی خنک و دوز از تابش نور و رطوبت نگهداری کنید. از نگهداری داروها در حمام و دستشویی خودداری کنید و همواره به خاطر داشته باشید که تمامی داروها باید دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی قرار گیرند.
دیدگاه خود را به اشتراک بگذارید.