گاستریت یا التهاب معده یکی از بیماری هایی است که به خصوص در کشورهای در حال توسعه شیوع بالایی دارد. این بیماری در نتیجه التهاب و ورم پوشش داخلی معده در نتیجه حساسیت به اسید معده ایجاد می شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز گاستریت، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
نگاه کلی
گاستریت یک اصطلاح کلی برای گروهی از بیماری ها با یک ویژگی مشترک است: التهاب پوشش داخلی معده. گاستریت اغلب نتیجه عفونت با همان باکتری است که باعث ایجاد زخم معده می شود. استفاده منظم از برخی مسکن ها و مصرف بیش از حد نوشیدنی های الکل دار نیز احتمال ابتلا به گاستریت را افزایش خواهد داد.
گاستریت ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد (گاستریت حاد) یا به مرور زمان و به آرامی ظاهر شود (گاستریت مزمن). همچنین گاستریت در برخی از موارد به زخم معده و افزایش خطر سرطان معده، منجر خواهد شد. با این حال، برای اکثر افراد، گاستریت جدی نیست و با درمان به سرعت بهبود می یابد.
علائم
علائم و نشانه های گاستریت عبارتند از:
- درد یا سوزش (سوء هاضمه) در قسمت بالای شکم که ممکن است با غذا خوردن بدتر یا بهتر شود.
- حالت تهوع
- استفراغ
- احساس پری در بالای شکم بعد از غذا خوردن
البته گاستریت همواره منجر به ایجاد علائم نمی شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
تقریباً همه افراد دچار سوء هاضمه و سوزش معده شده اند. با این وجود، بیشتر موارد سوء هاضمه، کوتاه مدت و موقت هستند و نیازی به مراقبت پزشکی ندارند. اگر علائم و نشانه های گاستریت را برای یک هفته یا بیشتر داشتید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر ناراحتی معده شما پس از مصرف داروهای با نسخه یا بدون نسخه، مخصوصاً آسپیرین یا سایر مسکن ها رخ داد، پزشک تان را مطلع سازید.
درصورتی که دچار استفراغ خونی، مدفوع خونی یا سیاه شدید، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید تا علت آن مشخص شود.
علل بیماری
گاستریت، التهاب مخاط معده است. ضعف یا آسیب به سد مخاطی که از دیواره داخلی معده محافظت می کند، به اسید معده اجازه می دهد تا به دیواره معده آسیب زده و آن را ملتهب سازد. همچنین برخی از بیماری ها از جمله بیماری کرون و سارکوئیدوز (بیماری که در آن مجموعه ای از سلول های التهابی در بدن رشد می کنند)، نیز خطر ابتلا به گاستریت را افزایش خواهد داد.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عواملی که خطر گاستریت را افزایش می دهند عبارتند از:
- عفونت باکتریایی. اگرچه عفونت با هلیکوباکتر پیلوری یکی از شایع ترین عفونت های انسانی در سراسر جهان است، اما تنها برخی از افراد مبتلا به این عفونت، دچار گاستریت یا سایر اختلالات دستگاه گوارش فوقانی می شوند. پزشکان بر این باورند که آسیب پذیری در برابر این باکتری می تواند ارثی باشد و یا به دلیل انتخاب سبک زندگی، مانند سیگار کشیدن و داشتن رژیم غذایی ناسالم، ایجاد شود.
- مصرف منظم مسکن ها. مصرف مسکن های معمول -مانند آسپیرین، ایبوپروفن و ناپروکسن- می توانند منجر به ابتلا به گاستریت حاد و مزمن شوند. استفاده منظم از این مسکن ها یا مصرف بیش از حد این داروها ممکن است باعث کاهش ماده ای که به حفظ پوشش محافظ معده کمک می کند، شود.
- افزایش سن. افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به گاستریت هستند زیرا پوشش داخلی معده با افزایش سن نازک می شود. علت دیگر آن نیز این است که افراد مسن نسبت به افراد جوان بیشتر در معرض ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا اختلالات خود ایمنی، قرار دارند.
- مصرف بیش از حد نوشیدنی های الکل دار. الکل می تواند پوشش معده را تحریک کرده و فرسایش دهد و باعث آسیب پذیرتر شدن معده در برابر اسیدهای معده می شود. مصرف بیش از حد الکل به احتمال زیاد باعث گاستریت حاد می شود.
- استرس. استرس شدید ناشی از جراحی، جراحت، سوختگی یا عفونت شدید نیز می تواند باعث ابتلا به گاستریت حاد شود.
- بدن، خود به سلول های معده حمله کند. این نوع گاستریت که گاستریت خود ایمنی نامیده می شود، زمانی رخ می دهد که بدن به سلول هایی که پوشش معده را تشکیل می دهند، حمله می کند.
- گاستریت خودایمنی. این نوع عارضه در افراد مبتلا به سایر اختلالات خودایمنی از جمله بیماری هاشیموتو و دیابت نوع ۱، شایع تر می باشد. گاستریت خودایمنی همچنین می تواند با کمبود ویتامین B-12 نیز همراه باشد.
- سایر بیماری ها. گاستریت ممکن است با سایر بیماری ها از جمله HIV / AIDS، بیماری کرون و عفونت های انگلی نیز مرتبط باشد.
عوارض بیماری
ورم معده در صورت عدم درمان ممکن است به زخم معده و خونریزی معده، منجر شود. همچنین برخی از اشکال گاستریت مزمن به ندرت ممکن است خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهند مخصوصاً اگر موجب نازک شدن گسترده پوشش معده و تغییرات در سلول های پوششی شده باشند.
درصورتی که علائم و نشانه هایتان حتی پس از درمان ورم معده نیز بهبود نیافتند، پزشک خود را مطلع سازید.
پیشگیری از بروز بیماری
پیشگیری از عفونت هلیکوباکتر پیلوری
نحوه انتقال هلیکوباکتر پیلوری مشخص نیست اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد که این عفونت می تواند از فردی به فرد دیگر یا از طریق غذا و آب آلوده، منتقل شود. البته می توان با شستن مکرر دست ها با آب و صابون و خوردن غذاهایی که کاملاً پخته شده اند، اقداماتی را برای محافظت از خود در برابر عفونت هایی مانند هلیکوباکتر پیلوری انجام داد.
تشخیص
اگرچه ممکن است پزشک پس از صحبت با شما در مورد سابقه پزشکی و انجام یک معاینه به وجود گاستریت مشکوک شود اما احتمالاً انجام یک یا چند آزمایش زیر را برای مشخص کردن علت دقیق، توصیه خواهد کرد.
آزمایش های هلیکوباکتر پیلوری. پزشک ممکن است آزمایش هایی را برای تعیین اینکه آیا فرد، باکتری را دارد یا خیر توصیه کند. نوع آزمایش به شرایط بیمار بستگی دارد. هلیکوباکتر پیلوری ممکن است در آزمایش خون، آزمایش مدفوع یا آزمایش تنفس تشخیص داده شود.
فرد در آزمایش تنفس، یک لیوان مایع شفاف و بی مزه که حاوی کربن رادیواکتیو است را می نوشد سپس در یک کیسه فوت کرده و فوراً سر آن را می بندد. این مایع، باکتری هلیکوباکتر پیلوری موجود در معده را تجزیه می کند. اگر فردی به هلیکوباکتر پیلوری آلوده باشد، نمونه تنفسی او حاوی کربن رادیواکتیو خواهد بود.
استفاده از یک اسکوپ برای بررسی دستگاه گوارش فوقانی (آندوسکوپی). پزشک در طول آندوسکوپی، یک لوله انعطاف پذیر مجهز به یک دوربین (اندوسکوپ) را از گلو و به مری، معده و روده کوچک فرد بیمار، عبور داده و علائم التهاب را مورد بررسی قرار خواهد داد و درصورت مشاهده ناحیه مشکوکی، نمونه های کوچک بافت را برای بررسی های بیشتر به آزمایشگاه ارسال می کند. همچنین بیوپسی (نمونه برداری) وجود هلیکوباکتر پیلوری را در پوشش معده نیز شناسایی خواهد کرد.
رادیوگرافی از دستگاه گوارش فوقانی. رادیوگرافی از دستگاه گوارش فوقانی، تصاویری از مری، معده و روده کوچک را برای بررسی ناهنجاری ها ایجاد خواهد کرد. برای قابل مشاهده تر کردن این ناهنجاری ها و زخم ها ممکن است فرد بیمار، مجبور شود تا یک مایع سفید رنگ فلزی (حاوی باریم) که دستگاه گوارش را می پوشاند، قورت دهد.
درمان
درمان گاستریت به عامل آن بستگی دارد. گاستریت حاد ناشی از مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی یا نوشیدنی های الکل دار با قطع مصرف آن، بهبود خواهد یافت.
داروهای مورد استفاده برای درمان گاستریت عبارتند از:
- آنتی بیوتیک برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری. پزشک برای درمان هلیکوباکتر پیلوری در دستگاه گوارش و از بین بردن باکتری، ترکیبی از آنتی بیوتیک ها مانند کلاریترومایسین و آموکسی سیلین یا مترونیدازول را تجویز می کند. حتماً باید دوره درمان کامل با آنتی بیوتیک و معمولاً به مدت 7 تا 14 روز مصرف شود.
- داروهایی که تولید اسید را مسدود کرده و باعث بهبودی می شوند. مهارکننده های پمپ پروتون با مسدود کردن عملکرد بخش هایی از سلول هایی که اسید تولید می کنند، اسید را کاهش می دهند. این داروها شامل داروهای تجویزی و بدون نسخه امپرازول، لانسوپرازول، رابپرازول، اسومپرازول، دکس لانسوپرازول و پنتوپرازول می باشد.
- استفاده طولانی مدت از مهارکننده های پمپ پروتون، مخصوصاً در دوزهای بالا، خطر شکستگی لگن، مچ دست و ستون فقرات را افزایش خواهد داد. از پزشک خود بپرسید که آیا مکمل کلسیم ممکن است این خطر را کاهش دهد یا خیر.
- داروهایی برای کاهش تولید اسید. مسدود کننده های اسید -که به آنها مسدود کننده های هیستامین (H-2) نیز گفته می شود- میزان اسید آزاد شده در دستگاه گوارش را کاهش می دهند که این امر، درد گاستریت را تسکین داده و به بهبودی نیز منجر خواهد شد. مسدودکننده های اسید که با نسخه یا بدون نسخه، قابل تهیه هستند هستند شامل فاموتیدین، سایمتیدین و نیزاتیدین می باشند.
- آنتی اسیدهایی که اسید معده را خنثی می کنند. پزشک ممکن است یک آنتی اسید را در رژیم دارویی قرار دهد. آنتی اسیدها، اسید موجود در معده را خنثی کرده و می توانند به تسکین سریع درد نیز کمک کنند. عوارض جانبی بسته به ترکیبات اصلی انها می تواند شامل یبوست یا اسهال باشد.
سبک زندگی و درمان های خانگی
علائم بیماری در صورت رعایت موارد زیر، کاهش می یابند:
- وعده های غذایی را در حجم کمتر ولی در دفعات بیشتر بخورید. اگر دچار سوء هاضمه مکرر می شوید، تعداد وعده های غذایی کم حجم را افزایش دهید. این گونه اثرات اسید معده، کاهش خواهد یافت.
- از مصرف غذاهای محرک خودداری کنید. از مصرف غذاهایی که معده را تحریک می کنند مخصوصاً غذاهای تند، ترش و اسیدی، سرخ شده یا چرب خودداری کنید.
- از مصرف نوشیدنی های الکل دار اجتناب کنید. الکل می تواند پوشش مخاطی معده را تحریک کند.
- برخی از مسکن ها را جایگزین کنید. درصورتی که در حال مصرف مسکن هایی که خطر گاستریت را افزایش می دهند هستید، از پزشک خود بپرسید که آیا استامینوفن ممکن است گزینه ای مناسب برای شما باشد یا خیر. احتمال این که این دارو مشکل معده شما را تشدید کند کمتر است.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
ابتدا به یک پزشک عمومی مراجعه نمایید. اگر پزشک مشکوک به گاستریت باشد، شما را به یک به متخصص گوارش، ارجاع خواهد داد.
آن چه می توانید انجام دهید
از محدودیت های قبل از قرار ملاقات آگاه باشید. هنگام گرفتن وقت، بپرسید که آیا کاری وجود دارد که می بایست آن را از قبل انجام دهید، مثلاً رژیم غذایی خود را محدود کنید.
- علائمی که تجربه می کنید، از جمله علائمی که به نظر می رسد به بیماری ارتباطی ندارد را یادداشت کنید.
- اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله استرس های عمده یا تغییرات اخیر زندگی را یادداشت کنید.
- فهرستی از تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید تهیه کنید.
- یک نفر را همراه با خود ببرید. فردی که شما را همراهی می کند ممکن مواردی که فراموش کرده اید را به خاطر سپرده باشد.
سوالاتی که می خواهید از پزشک خود بپرسید را یادداشت کنید
تهیه لیستی از سوالات به شما کمک می کند تا از زمان ملاقات خود با پزشک، نهایت استفاده را ببرید. برای گاستریت، برخی از سوالات اساسی که بهتر است از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- چه چیزی احتمالاً باعث علائم یا بیماری من می شود؟
- آیا هر یک از داروها می تواند باعث بیماری من شود؟
- دلایل احتمالی دیگر برای علائم یا بیماری من چیست؟
- به چه آزمایش هایی نیاز دارم؟
- آیا بیماری من موقتی است یا مزمن؟
- بهترین اقدام چیست؟
- جایگزین های رویکرد اولیه ای که پیشنهاد می کنید چیست؟
- من به بیماری های دیگری نیز مبتلا هستم. چگونه می توانم آنها را با هم مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت هایی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا باید به متخصص دیگری نیز مراجعه کنم؟
- آیا جایگزین عمومی برای دارویی که تجویز می کنید وجود دارد؟
- آیا بروشوری وجود دارد که بتوانم آن را ببرم؟ چه وب سایت هایی را پیشنهاد می کنید؟
- چه چیزی تعیین می کند که آیا باید برای بازدید بعدی برنامه ریزی کنم؟
همچنین درصورت داشتن هرگونه سوال دیگری در پرسیدن آن، تردید نکنید.
از پزشک چه انتظاری می رود
پزشک احتمالاً تعدادی سؤال از جمله سوالات زیر را از شما خواهد پرسید:
- علائم شما چیست؟
- شدت علائم تان در چه حدی هست؟ درد معده خود را کمی ناراحت کننده یا سوزش توصیف می کنید؟
- علائم شما مداوم بوده یا گاه به گاه؟
- آیا به نظر می رسد مواردی مانند خوردن برخی غذاها، علائم شما را بدتر می کند؟
- آیا به نظر می رسد مواردی مانند خوردن غذاهای خاص یا مصرف آنتی اسیدها علائم شما را بهبود می بخشد؟
- آیا حالت تهوع یا استفراغ دارید؟
- آیا اخیرا وزن کم کرده اید؟
- هر چند وقت یکبار مسکن هایی مانند آسپیرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن مصرف می کنید؟
- هرچند وقت یکبار، نوشیدنی های الکل دار می نوشید و چقدر می نوشید؟
- سطح استرس خود را چگونه ارزیابی می کنید؟
- آیا متوجه مدفوع سیاه یا خون در مدفوع خود شده اید؟
- آیا تا به حال دچار زخم معده شده اید؟
در این بین چه کارهایی می توان انجام داد
قبل از قرار ملاقات، از مصرف نوشیدنی های الکلی و خوردن غذاهایی که به نظر می رسد معده را تحریک می کنند، مانند غذاهای تند، ترش، سرخ شده یا چرب خودداری کنید. همچنین قبل از قطع هر گونه داروهای تجویزی که مصرف می کنید، با پزشک خود صحبت کنید.
