سوختگی یکی از اتفاقات ناخوشایندی هست که احتمالاً بسیاری از ما در زندگی خود تجربه کرده ایم، اما انواع سوختگی چیست؟ و چه درمان هایی برای سوختگی ها وجود دارد؟ در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل سوختگی پوست، عوارض و نحوه درمان آن ارائه می شود.
سوختگی چیست؟
سوختگی نوعی آسیب بافتی است که در نتیجه ی حرارت، قرارگیری بیش از حد در معرض نور خورشید و یا سایر اشعه ها، مواد شیمیایی یا برق گرفتگی اتفاق می افتد. سوختگی از خفیف تا کشنده درجه بندی می شود.
نوع درمان سوختگی به محل و شدت آسیب بستگی دارد. آفتاب سوختگی و سوختگی های خفیف با بخار یا آب گرم را می توان در خانه درمان کرد؛ اما سوختگی های عمیق یا گسترده به مراقبت های فوری و پزشکی نیاز دارند. در برخی موارد نیاز به درمان های تخصصی تر و پیگیری چند ماهه می باشد.
علائم سوختگی
علائم سوختگی بسته به شدت و عمق آسیب به پوست متفاوت است. در سوختگی های شدید، گاهی یک تا دو روز طول می کشد تا علائم اصلی و جدی پدیدار شوند.
- سوختگی درجه 1. سوختگی خفیفی می باشد که تنها بر روی لایه ی سطحی پوست (اپیدرم) اثر گذاشته و می تواند باعث درد و قرمزی شود.
- سوختگی درجه 2. در این عارضه علاوه بر لایه ی اول (اپیدرم)، لایه ی دوم (درم) نیز سوخته که باعث تورم، قرمزی یا ایجاد لکه های سفید پوستی می شود. تاول و درد شدید در این سوختگی مشاهده شده و معمولاً جای زخم باقی می ماند.
- سوختگی درجه 3. این سوختگی به لایه چربی زیر پوست می رسد. ناحیه ی سوختگی ممکن است سیاه، قهوه ای و یا سفید شده و جنس پوست شبیه به چرم شود. سوختگی درجه سه می تواند باعث تخریب اعصاب و بی حسی ناحیه شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در موارد زیر باید به مراکز فوریت های پزشکی مراجعه نمود:
- سوختگی نواحی دست، پا، صورت، کشاله ران، باسن، مفصلی بزرگ یا ناحیه وسیعی از بدن.
- سوختگی های عمیق، که تمام لایه های پوست یا حتی بافت های عمیق تر را درگیر می کند.
- سوختگی که باعث شود پوست مشابه چرم به نظر برسد.
- سوختگی که باعث ایجاد لکه های سیاه، قهوه ای و یا سفید شود.
- سوختگی ناشی از مواد شیمیایی یا برق گرفتگی.
- تنفس دشوار و یا سوختگی نواحی دستگاه تنفسی
پس از شروع درمان، در صورت مشاهده موارد زیر حتماً باید به پزشک مراجعه کنید:
- علائم عفونت، مانند ترشح از زخم، افزایش درد، قرمزی پوست و التهاب
- سوختگی و یا تاول های بزرگ و یا عدم بهبودی پس از 2 هفته.
- علائم جدید و غیر قابل توضیح
- جای زخم (اسکار) مشخص
علل سوختگی
سوختگی می تواند به علت تماس با عوامل زیر ایجاد شود:
- آتش
- مایعات و بخار داغ
- فلز، شیشه و یا سایر وسایل داغ
- جریان الکتریکی
- پرتوهای رادیواکتیو، مانند اشعه ایکس
- نور خورشید و یا سایر منابع نور فرابنفش، مانند دستگاه سولاریوم
- مواد شیمیایی مانند اسیدهای قوی، قلیا، تینر رنگ و گازولین
عوارض سوختگی
عوارض سوختگی گسترده و یا عمقی شامل موارد زیر می باشد:
- عفونت باکتریایی که ممکن است وارد جریان خون شود (سپسیس).
- از دست دادن مایعات و آب بدن، از جمله کاهش حجم خون (هایپوولمی)
- افت شدید و خطرناک دمای بدن (هایپوترمیا)
- مشکلات تنفسی ناشی از استنشاق دود
- ایجاد اسکار یا نواحی برآمده در نتیجه رشد بیش از حد بافت (کلوئید)
- مشکلات استخوانی و مفصلی، مانند کوتاه شدن و سفت شدن پوست، عضله و تاندون
پیشگیری از سوختگی
برای کاهش سوختگی هایی که در منزل اتفاق می افتد، اقدامات زیر می تواند موثر باشد:
- دسته کتری را به سمت خارج اجاق گاز قرار ندهید.
- در زمان آشپزی، کودکان را از گاز دور نگاه دارید.
- مایعات داغ را دور از دسترس کودکان و حیوانات نگاه دارید.
- وسایل برقی را از آب دور نگه دارید.
- پیش از غذا دادن به کودک، دمای آن را کنترل کنید. شیشه شیر را داخل مایکروویو نگذارید.
- در صورت داشتن کودک در منزل، مانع دسترسی او به اجاق گاز، گریل و وسایل گرمایشی شوید.
- در تابستان قبل از سوار شدن کودک در ماشین، میزان داغ شدن کمربند ایمنی را کنترل کنید.
- زمانی که از اتو و یا وسایل مشابه استفاده نمی کنید، آن ها را از برق کشیده و در جایی دور از دسترس کودکان قرار دهید.
- روی وسایل برقی بدون استفاده، روکش مناسبی بکشید، سیم های برقی را از دسترس بچه ها خارج کنید تا آن ها را وارد دهان خود نکنند.
- هیچ وقت در رخت خواب سیگار نکشید.
- از درست کار کردن سنسور های تشخیص دود مطمئن شوید و حداقل سالی یک بار باطری آنها را تعویض کنید.
- در هر طبقه یک کپسول آتشنشانی بگذارید.
- در هنگام مصرف مواد شیمیایی از لباس و عینک مخصوص استفاده کنید.
- مواد شیمیایی، فندک و کبریت را از دسترس کودکان دور نگاه داشته و از قفل های ایمن استفاده کنید. از فندک هایی که شبیه اسباب بازی هستند استفاده نکنید.
- درجه ی آبگرمکن را زیر 50 درجه سانتی گراد تنظیم کرده تا از سوخته شدن پوست جلوگیری شود. گرمای آب حمام را پیش از استفاده برای کودکان کنترل کنید.
مراقب خطرات احتمالی سوختگی های خارج از خانه باشید، به خصوص اگر در مکانی هستید که آتش، مواد شیمیایی و یا مواد داغ وجود دارد.
تشخیص سوختگی
پزشک برای تعیین شدت سوختگی، پوست را معاینه می کند. پس از معاینه، در صورتی که میزان سوختگی بیش از 10 درصد کل بدن، بسیار عمیق و یا نواحی صورت، پا، کشاله را درگیر کرده باشد، بیمار به مراکز تخصصی ارجاع داده می شود. گاهی پزشک برای بررسی آسیب های دیگر و تشخیص آنها، انجام آزمایش ها و تصویر برداری هایی را توصیه کند.
درمان سوختگی
بیشتر سوختگی های سطحی در منزل، قابل درمان هستند و معمولاً چند هفته طول می کشد تا بهبود یابند. اما در سوختگی های شدید، بعد از اقدامات اولیه ی مناسب و بررسی زخم ها، درمان اصلی آغاز می شود، این درمان می تواند شامل استفاده از داروها، پانسمان زخم، اقدامات تسکینی و جراحی باشد. هدف از این اقدامات، کنترل درد، جدا کردن بافت مرده، جلوگیری از عفونت، کاهش رد آثار سوختگی و ترمیم بافت می باشد. افرادی که دچار سوختگی شدید شده اند، باید در مراکز تخصصی سوختگی تحت درمان های تخصصی قرار گیرند. گاهی برای پوشاندن زخم های بزرگ به پیوند پوست نیاز می باشد. به علاوه ممکن است بیمار، به حمایت عاطفی و ماه ها پیگیری و مراقبت هایی مانند فیزیوتراپی نیاز داشته باشد.
کمک های اولیه در سوختگی های شدید
برای سوختگی های بزرگ، تا رسیدن اورژانس، کمک های اولیه را انجام دهید:
- بیمار را از آسیب دیدگی بیشتر محافظت کنید. مطمئن شوید که فردی که به او کمک می کنید با منبع سوختگی دیگر تماسی نداشته باشد.
- مطمئن شوید که بیمار نفس می کشد. عملیات احیا (CPR) را در صورت ضرورت آغاز کنید.
- زیورآلات، کمربندها و سایر وسایل تنگ را به خصوص از ناحیه سوخته و گردن جدا کنید. نواحی سوخته به سرعت متورم می شوند.
- محل سوختگی را بپوشانید. محل را با گاز یا پارچه تمیز به آرامی بپوشانید.
- ناحیه سوخته را بالا ببرید. در صورت امکان اندام زخمی را از سطح قلب بالاتر ببرید.
درمان های تخصصی
پس از انجام اقدامات اولیه در مداوای سوختگی، درمان های تخصصی تری ممکن است برای بهبودی زخم ها انجام شود.
- آب درمانی. تیم پزشکی ممکن است از روش هایی مانند پاکسازی فراصوتی برای تمیز کردن و تحریک بهبودی زخم ها استفاده کنند.
- سرم درمانی برای جبران کمبود مایعات بدن. گاهی برای تأمین آب از دست رفته، از طریق وریدی مایعات به فرد تزریق می شود.
- داروهای ضد درد و ضد استرس. زخم های ناشی از سوختگی معمولاً بسیار دردناک هستند، به همین منظور برای کاهش درد آن به خصوص در هنگام تعویض پانسمان زخم به داروهای ضد درد و ضد اضطراب نیاز می باشد.
- کرم ها و پماد های سوختگی. در بسیاری موارد تیم پزشکی برای بهبودی زخم ها از پماد و کرم های مخصوصی مانند باسیتراسین و سیلور سولفادیازین استفاده می کنند. این کرم ها به بسته شدن زخم ها کمک کرده و از عفونت آن ها جلوگیری می کند.
- پانسمان. تیم پزشکی از پانسمان های مختلف برای بهبودی زخم استفاده می کنند. در مراکز سوختگی معمولاً تنها از گاز استریل برای پانسمان استفاده می شود.
- آنتی بیوتیک. در صورت بروز عفونت، به تزریق آنتی بیوتیک های وریدی نیاز می شود.
- واکسن کزاز. به طور معمول پزشک بعد از جراحات سوختگی، واکسیناسیون کزاز را توصیه می کند.
فیزیوتراپی و کار درمانی
اگر سوختگی مناطق وسیعی از مفاصل را در گیر کند، فیزیوتراپی می تواند موثر باشد. فیزیوتراپی باعث بازگشت انعطاف پذیری پوست و مفاصل می شود. سایر تمرین ها باعث افزایش قدرت و هماهنگی ماهیچه ها می شود. در صورت ناتوانی در انجام کارهای روزمره، کار درمانی می تواند موثر باشد.
جراحی و شیوه های درمانی دیگر
در سوختگی های شدید ممکن است به یکی یا چندین روش درمانی زیر نیاز باشد:
- کمک به تنفس. اگر سوختگی در ناحیه ی صورت یا گردن باشد، می تواند باعث تورم و در نتیجه بسته شدن راه گلو شود. در این صورت پزشک لوله ای را وارد نای کرده تا همچنان اکسیژن مورد نیاز ریه ها تأمین شود.
- لوله ی غذا رسانی. در سوختگی های شدید و ناتوانی در غذا خوردن، باید به روش های دیگری مواد مغذی را به بدن رساند. در این حالت به کمک لوله ای که از بینی وارد معده می شود، مواد مغذی مورد نیاز بدن فرد تأمین می شود.
- تسهیل جریان خون در اطراف زخم. اگر دَلَمۀ سوختگی کاملاً دور اندام را بگیرد، می تواند سفت شده و جریان خون را قطع کند. این دَلَمه های پوستی اگر در اطراف قفسه سینه ایجاد شوند، نفس کشیدن را دشوار می کنند. به همین دلیل شاید پزشک آن را به طور تخصصی ببرد، تا فشار از روی این ناحیه برداشته شود.
- پیوند پوست. دراین عمل جراحی قسمتی از بافت پوست سالم خود فرد با بافت آسیب دیده ناشی از سوختگی عمیق جایگزین می شود. از پوست یک اهداکننده یا خوک نیز می توان به عنوان یک راه حل موقت استفاده کرد.
- جراحی پلاستیک. این جراحی می تواند در بهبودی جای زخم موثر بوده و به انعطاف پذیری مفاصل کمک کند.
سبک زندگی و درمان خانگی
در درمان سوختگی های سطحی، اقدامات زیر را انجام دهید:
- خنک نگه داشتن جای سوختگی. محل سوختگی را برای 10 تا 20 دقیقه زیر آب خنک (نه یخ) بگیرید، اگر امکان این کار نبود روی آن پارچه خنک و مرطوبی قرار دهید تا درد تسکین یابد. در سوختگی های ناحیه دهان می توانید از چیپس یخ برای چند دقیقه استفاده کنید.
- انگشتر و یا وسایل دیگر را از بدن در آورید. این آویز ها را به سرعت و قبل از تورم محل سوختگی در بیاورید.
- استفاده از لوسیون. بعد از خنک شدن زخم، از لوسیون های حاوی موادی مانند آلوئه ورا و یا کره کاکائو استفاده کنید.
- پانسمان محل سوختگی. ناحیه سوختگی را با گاز استریل پانسمان کنید، اما آن را محکم نبندید. با این کار از تماس هوا با سوختگی جلوگیری کرده، درد کم شده و پوست آسیب دیده محافظت می شود.
- استفاده از مُسَکن. در صورت درد زیاد، استفاده از ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم و استامیتوفن می تواند آن را کاهش دهد.
پس از بهبود زخم، به طور منظم از ضد آفتاب و مرطوب کننده استفاده کنید.
این اقدامات را نجام ندهید
- از یخ به صورت مستقیم روی پوست استفاده نکنید، چون ممکن است به بافت آسیب بزند.
- تاول ها را نترکانید. تاول ها از پوست در برابر عفونت محافظت می کنند. تاول های ترکیده را با استفاده از صابون ملایم و آب تمیز کنید. از پماد انتی بیوتیک استفاده کنید، اما اگر دچار عارضه پوستی شدید، مصرف آن را متوقف کنید.
- از پنبه برای پانسمان زخم استفاده نکنید.
- از استفاده از گریس، روغن، کره و یا پماد های ضد درد روی زخم پرهیز کنید.
- سعی نکنید پانسمانی که به زخم چسبیده است را با زور جدا کنید.
راهکارهایی برای کنار آمدن با بیماری
کنار آمدن با سوختگی کار بسیار سختی است به خصوص اگر مناطق وسیعی یا در معرض دیدی از بدن مانند دست ها و صورت را در گیر کرده باشد. آثار زخم، کاهش قدرت تحرک و نیاز احتمالی به جراحی می تواند به سختی های آن بیافزاید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
بلافاصله پس از سوختگی های شدید و عمیق دست ها، پاها، صورت، کشاله ران، باسن، مفاصل بزرگ یا نواحی گسترده ای از بدن به مراکز فوریت های پزشکی مراجعه کرده یا با آن ها تماس بگیرید. ممکن است به بررسی و معاینه دقیق پوست توسط متخصص پوست یا جراح نیاز باشد.
در رابطه با سوختگی های سطحی تر می توانید به پزشک عمومی مراجعه کنید. اطلاعات زیر می تواند به شما کمک کند تا آمادگی لازم را پیدا کنید.
سوالاتی که بهتر است از پزشک بپرسید:
- آیا برای این سوختگی به درمان خاصی نیاز است؟
- چه گزینه های درمانی وجود دارد؟ و مزایا و معایب آن چیست؟
- آیا می توان منتظر ماند تا زخم ها خود به خود التیام یابند؟
- آیا دارویی تجویز می کنید و یا می توانم برای درمان از داروهای بدون نسخه استفاده کنم؟
- چه مراقبت های پوستی را جهت التیام سوختگی پیشنهاد می دهید؟
- آیا نیاز به پیگیری درمان می باشد؟
- پس از بهبودی چه تغییراتی در پوست ایجاد می شود؟
از پزشک چه انتظاری می رود
ممکن است پزشک سوالات زیر را از شما بپرسد:
- چگونه سوختگی ایجاد شده است؟
- آیا علائم دیگری نیز دارید؟
- آیا به بیماری های دیگری مانند دیابت دچار هستید؟
- آیا از درمان های خانگی خاصی استفاده کرده اید؟ چه درمانی؟
- آیا در ظاهر سوختگی تغییری ایجاد شده است؟
