آتروفی واژن

آتروفی واژن عارضه ای است که اغلب خانم های یائسه یا آن ها در دوره گذار یائسگی هستند را تحت تاثیر قرار می دهد. طی این عارضه پوشش داخلی واژن به دلیل کمبود استروژن، خشک‌تر و نازک‌تر می‌شود. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز آتروفی واژن و نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.

آتروفی واژن یا سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM) چیست؟

آتروفی واژن (واژینیت آتروفیک)، به نازک شدن، خشک شدن و التهاب دیواره های واژن که ممکن است در نتیجه کاهش سطح استروژن در بدن اتفاق بیفتد، اطلاق می شود. آتروفی واژن اغلب پس از یائسگی رخ می دهد.

برای بسیاری از زنان، آتروفی واژن نه تنها مقاربت را دردناک می کند، بلکه منجر به بروز علائم ناراحت کننده ادراری نیز می شود. از آنجایی که این بیماری هم باعث بروز علائم واژن و هم علائم ادراری می شود، پزشکان از اصطلاح "سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM)" برای توصیف آتروفی واژن و علائم همراه آن استفاده می کنند.

درمان های ساده و موثری برای GSM وجود دارد. کاهش سطح استروژن معمولاً منجر به بروز تغییراتی در بدن می شود، اما این بدان معنا نیست که باید تمام عمر را با مشکل GSM گذراند.

علائم آتروفی واژن یا سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM)

علائم و نشانه های سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM) می تواند شامل موارد زیر باشد:

• خشکی واژن
• سوزش واژن
• ترشحات واژینال
• خارش در ناحیه تناسلی
• سوزش ادراری
• احساس ناگهانی ادرار
• تکرر ادرار
• عفونت های مکرر دستگاه ادراری
• بی اختیاری ادرار
• خونریزی خفیف بعد از مقاربت
• احساس ناراحتی در حین رابطه جنسی
• کاهش میزان روان بودن واژن در طول فعالیت جنسی
• کوتاه و سفت شدن کانال واژن

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

بسیاری از زنان یائسه معمولاً علائم GSM را تجربه می کنند. اما تنها تعداد کمی از آنها به دنبال درمان هستند. همچنین بسیاری از زنان ممکن است از صحبت کردن در مورد علائم خود با پزشک خود خجالت بکشند و ممکن است تسلیم زندگی با آن شوند.

در صورت بروز لکه بینی یا خونریزی غیرعادی واژن، ترشح غیر معمول، سوزش یا درد، با پزشک خود مشورت کنید.

همچنین در صورت داشتن مقاربت دردناک می توان درد ناشی از آن را با استفاده از مرطوب کننده های واژینال یا روان کننده های برپایه آب برطرف نمود؛ اما در صورت عدم برطرف شدن باید به پزشک مراجعه نمود.

علل ابتلا به آتروفی واژن یا سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM)

سندرم ادراری تناسلی یائسگی معمولاً به دلیل کاهش تولید استروژن ایجاد می شود. کاهش استروژن باعث نازک تر شدن، خشک تر شدن، انعطاف پذیری کمتر و شکننده تر شدن بافت واژن می شود.

کاهش سطح استروژن ممکن است در نتیجه شرایط زیر اتفاق بیفتد:

• بعد از یائسگی
• در طول سال های منتهی به یائسگی (دوران پیش از یائسگی)
• پس از برداشتن هر دو تخمدان با جراحی (یائسگی ناشی از جراحی)
• در دوران شیردهی
• هنگام مصرف داروهایی که می توانند بر سطح استروژن تأثیر بگذارند، مانند برخی از قرص های ضد بارداری.
• بعد از پرتو درمانی لگن برای سرطان
• پس از شیمی درمانی برای سرطان
• به عنوان یک عارضه جانبی هورمون درمانی در سرطان پستان

علائم و نشانه‌های GSM ممکن است در طی سال‌های منتهی به یائسگی (دوران پیش از یائسگی) شروع به ایجاد احساس ناراحتی بکنند، یا ممکن است تا چندین سال پس از یائسگی مشکلی ایجاد نکنند. اگرچه این بیماری یک بیماری شایع است، اما همه زنان یائسه آن را تجربه نمی کنند. فعالیت جنسی منظم، با یا بدون شریک جنسی، می تواند به حفظ سلامت بافت های واژن کمک کند.

عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)

عوامل خاصی ممکن است در بروز GSM نقش داشته باشند، این عوامل عبارتند از:

• سیگار کشیدن. سیگار کشیدن بر گردش خون تأثیر می گذارد و ممکن است جریان خون و اکسیژن رسانی به واژن و سایر مناطق مجاور آن را کاهش دهد. سیگار کشیدن همچنین اثرات استروژن های طبیعی در بدن را کاهش می دهد.
• نداشتن زایمان طبیعی. محققان مشاهده کرده اند که زنانی که قبلاً زایمان طبیعی نداشته اند در مقایسه با زنانی که زایمان طبیعی داشته اند بیشتر در معرض علائم GSM هستند.
• نداشتن فعالیت جنسی. فعالیت جنسی، با یا بدون شریک، باعث افزایش جریان خون شده و بافت های واژن را انعطاف پذیرتر می کند.

عوارض بیماری

سندرم ادراری تناسلی یائسگی می تواند خطر ابتلا به موارد زیر را افزایش می دهد:

• عفونت های واژن. تغییر تعادل اسیدی واژن احتمال ابتلا به عفونت واژن را افزایش می دهد.
• مشکلات ادراری. تغییرات ادراری مرتبط با GSM می تواند باعث مشکلات ادراری شود. ممکن است در این بین افزایش تکرر ادرار یا ضرورت یا سوزش همراه با ادرار تجربه شود. برخی از زنان بیشتر دچار عفونت های دستگاه ادراری یا نشت ادرار (بی اختیاری) می شوند.

پیشگیری از بروز بیماری

داشتن فعالیت جنسی منظم، با یا بدون شریک جنسی، می تواند به پیشگیری از سندرم ادراری تناسلی یائسگی کمک کند. زیرا فعالیت جنسی باعث افزایش جریان خون به واژن شده و به حفظ سلامت بافت های سالم واژن کمک می کند.

تشخیص آتروفی واژن یا سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM)

تشخیص سندرم تناسلی ادراری یائسگی (GSM) ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه لگن. که طی آن پزشک اندام های لگنی را لمس می کند و دستگاه تناسلی خارجی، واژن و دهانه رحم شما را بررسی کرده و معاینه می کند.
• آزمایش ادرار. شامل جمع آوری و آزمایش ادرار در صورت داشتن علائم ادراری است.
• آزمایش تعادل اسید. نمونه برداری از مایعات واژن یا قرار دادن یک نوار کاغذی نشانگر در واژن برای آزمایش تعادل اسیدی آن است.

درمان آتروفی واژن یا سندرم ادراری تناسلی یائسگی (GSM)

برای درمان سندرم تناسلی ادراری یائسگی، پزشک ممکن است ابتدا گزینه های درمانی بدون نسخه از جمله موارد زیر را توصیه کند:

• مرطوب کننده های واژن. می توان از یک مرطوب کننده واژن برای بازگرداندن رطوبت به ناحیه واژن استفاده نمود. در این بین ممکن است لازم باشد هر چند روز یکبار از مرطوب کننده و روان کننده استفاده نمود. اثرات یک مرطوب کننده معمولاً کمی بیشتر از یک روان کننده باقی می ماند.
• روان کننده های بر پایه آب. این روان کننده ها باید درست قبل از انجام فعالیت جنسی استفاده شوند زیرا می توانند احساس ناراحتی ایجاد شده در حین برقراری رابطه را کاهش دهند.

بهتر است از محصولاتی استفاده شود که حاوی گلیسیرین یا خاصیت گرم کنندگی نباشند زیرا زنانی که به این مواد حساس هستند ممکن است دچار سوزش شوند. همچنین در صورت استفاده از کاندوم نیز، باید از مصرف وازلین یا سایر فرآورده های با پایه نفت جهت روان سازی خودداری نمود، زیرا مواد نفتی در تماس با کاندوم های لاتکس باعث تجزیه آنها شود.

اگر این گزینه ها نتواند علائم را کاهش دهند، پزشک ممکن است گزینه های زیر را توصیه کند:

استروژن موضعی

استروژن واژینال این مزیت را دارد که می تواند در دوزهای پایین‌تر مؤثر واقع شود و قرار گرفتن کل اندام های بدن در معرض استروژن را محدود کند، زیرا تنها مقدار کمی از آن وارد جریان خون می‌ شود. همچنین ممکن است باعث تسکین مستقیم و بهتر علائم به نسبت استروژن خوراکی شود.

استروژن درمانی واژن، معمولاً به اشکال مختلفی انجام می شود. از آنجایی که به نظر می رسد همه آنها به یک اندازه مؤثر واقع شوند، بیمار و پزشک باید تصمیم بگیرند که کدام یک می تواند بهترین گزینه باشد.

کرم استروژن واژینال (Estris، Premarin). می توان این کرم را به طور مستقیم با اپلیکاتور و معمولاً قبل از خواب وارد واژن نمود. خانم‌ها معمولاً روزانه به مدت یک تا سه هفته و سپس یک تا سه بار در هفته از آن استفاده می‌کنند، اما پزشک تعیین می‌ کند که چه مقدار کرم و چند بار در روز باید استفاده نمود.

شیاف استروژن واژینال (Imvexxy). این شیاف های استروژن با دوز پایین را باید به صورت روزانه، در فاصله حدود 5 سانتی متری کانال واژن برای چند هفته استفاده نمود. سپس، بعد از آن، شیاف باید فقط دو بار در هفته استفاده شود.

حلقه استروژن واژینال (Estring، Femring). بیمار یا پزشک یک حلقه نرم و انعطاف پذیر را در قسمت بالایی واژن قرار می دهد. حلقه، دوز ثابتی از استروژن را در حالی که در جای خود قرار دارد آزاد می کند و معمولاً هر سه ماه یکبار باید تعویض شود. بسیاری از زنان از راحتی این حلقه استقبال می کنند. همچنین استفاده از حلقه متفاوت و با دوز بالاتر به عنوان یک درمان سیستمیک به جای موضعی در نظر گرفته می شود.

قرص استروژن واژینال (Vagifem). می توان از یک اپلیکاتور یک بار مصرف برای قرار دادن یک قرص واژینال استروژن در واژن استفاده نمود. پزشک تعداد و فواصل لازم استفاده از قرص را توضیح خواهد داد. به عنوان مثال، می توان آن را برای دو هفته اول به صورت روزانه و سپس دو بار در هفته از آن استفاده کرد.

سایر داروها

اسپمیفن (اسفنا)

مصرف روزانه این قرص می تواند به تسکین علائم متوسط ​​تا شدید مقاربت دردناک در زنان مبتلا به GSM کمک کند. مصرف این دارو برای زنانی که مبتلا به سرطان پستان بوده اند یا در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان پستان هستند، تأیید نشده است.

پراسترون (اینتراروزا)

این دارو DHEA را به طور مستقیم به داخل واژن می‌رساند و به تسکین و کاهش درد در حین مقاربت کمک می کند. DHEA هورمونی است که به بدن در تولید هورمون های دیگر از جمله استروژن کمک می کند. در موارد آتروفی متوسط ​​تا شدید واژن، پراسترون در شب و پیش از خواب استفاده می شود.

استروژن درمانی سیستمیک

اگر خشکی واژن با سایر علائم یائسگی، مانند گرگرفتگی متوسط ​​یا شدید همراه باشد، پزشک ممکن است قرص، چسب یا ژل استروژن یا حلقه استروژن با دوز بالاتر را پیشنهاد کند. استروژنی که به صورت خوراکی مصرف می شود وارد کل سیستم بدن می شود. از پزشک خود بخواهید خطرات و فواید استروژن خوراکی را توضیح دهد و اینکه آیا نیاز به مصرف هورمون دیگری به نام پروژستین همراه با استروژن نیز دارید یا خیر.

لیدوکائین موضعی

لیدوکائین موضعی که به عنوان پماد یا ژل تجویزی موجود است، می تواند برای کاهش احساس ناراحتی مرتبط با فعالیت جنسی استفاده شود. معمولاً بهترین زمان برای استفاده از لیدوکائین موضعی، 10 دقیقه پیش از شروع آن است.

در صورت ابتلا به سرطان پستان

اگر سابقه ابتلا به سرطان پستان دارید، به پزشک خود اطلاع دهید:

• درمان های غیر هورمونی. به عنوان اولین انتخاب از مرطوب کننده ها و روان کننده ها استفاده کنید.
• گشادکننده واژن. گشادکننده واژن یک گزینه غیر هورمونی است که می تواند عضلات واژن را تحریک و باعث کشش آن شوند.
• استروژن واژن. با مشورت متخصص سرطان (انکولوژیست)، اگر درمان‌های غیر هورمونی نتواند به بهبود علائم کمک کند، پزشک ممکن است استفاده از استروژن واژینال با دوز پایین را توصیه کند. با این حال، نگرانی هایی وجود دارد که استروژن واژینال ممکن است خطر عود سرطان را افزایش دهد، به خصوص اگر سرطان پستان از نظر هورمونی حساس باشد.
• استروژن درمانی سیستمیک. درمان سیستمیک استروژن معمولاً توصیه نمی شود، به خصوص اگر سرطان پستان از نظر هورمونی حساس باشد.

مراقبت از خود

در صورت ابتلا به خشکی یا تحریک واژن، ممکن است موارد زیر بتوانند باعث تسکین آن شوند:

• یک مرطوب کننده بدون نسخه را امتحان کنید. این نوع کرم می تواند باعث بازگردانی مقداری رطوبت به ناحیه واژن شود.
• از روان کننده های مبتنی بر آب بدون نسخه استفاده کنید. یک روان کننده می تواند احساس ناراحتی در هنگام برقراری رابطه جنسی را کاهش دهد.
• جهت برقراري رابطه جنسي ابتدا اجازه دهيد تحريك صورت پذيرد. مايع روانی كه در نتيجه تحريك جنسي ترشح می شود، می تواند به كاهش علائم خشكی يا سوزش واژن كمك كند.

درمان­ های جایگزین یا مکمل

برخی از داروهای جایگزین برای درمان خشکی واژن و التهاب ناشی از یائسگی استفاده می‌شوند، اما تنها تعداد کمی از این روش ها و درمان ها براساس شواهد کافی آزمایش‌های بالینی مورد تایید واقع شده اند. با این حال علاقه به طب مکمل و جایگزین در حال افزایش است و محققان در حال بررسی تعیین میزان مزایا و خطرات درمان های جایگزین مختلف برای سندرم ادراری تناسلی یائسگی هستند.

قبل از مصرف هر گونه مکمل گیاهی یا غذایی برای کاهش علائم قبل از یائسگی یا یائسگی با پزشک خود صحبت کنید. زیرا سازمان غذا و دارو محصولات گیاهی خاصی را معرفی نکرده است و برخی نیز ممکن است با داروهای دیگری که مصرف می کنید تداخل داشته باشند و باعث به خطر انداختن سلامت شما شوند.

آمادگی برای ملاقات با پزشک

اگر قبلاً به پزشک متخصص در زمینه سلامت زنان (متخصص زنان یا متخصص سلامت زنان داخلی) مراجعه نکرده اید، پزشک عمومی ممکن است شما را به یک پزشک متخصص ارجاع دهد.

آن چه می توانید انجام دهید

در زیر برخی از اطلاعات برای کمک به آمادگی برای ملاقات با پزشک و انتظاراتی که از پزشک دارید، آورده شده است:

• علائمی که تجربه می کنید را یادداشت کنید، از جمله علائمی که به نظر می رسد ارتباطی با دلیل بیماری فعلی نداشته باشد.
• اطلاعات شخصی کلیدی را از جمله هرگونه استرس عمده یا تغییرات اخیر زندگی بنویسید.
• فهرستی از تمام داروهایی از جمله داروهای تجویزی و بدون نسخه، ویتامین ها و مکمل ها که مصرف می کنید را تهیه کنید و مقدار دوز را یادداشت کنید.

یکی از اعضای خانواده یا دوست خود را همراه داشته باشید. بعضی اوقات یادآوری تمام اطلاعات ارائه شده در هنگام قرار ملاقات دشوار است. شخصی که شما را همراهی می کند، می تواند به شما در یادآوری نکات پزشک کمک کند.

سوالاتی که می خواهید از پزشک بپرسید را یادداشت کنید. لیستی از سوالات که می تواند به شما کمک کند تا از وقت خود نهایت استفاده را ببرید.

برخی از سوالات اساسی که بهتر است از پزشک بپرسید عبارتند از:

• علت احتمالی علائم من چیست؟
• آیا علل احتمالی دیگری وجود دارد؟
• به چه نوع آزمایش هایی نیاز دارم؟
• آیا وضعیت من موقتی است یا مداوم؟
• بهترین دوره درمانی چه خواهد بود؟ چه چیزی را برای من توصیه می کنید؟
• جایگزین های روش اولیه ای که پیشنهاد می کنید چیست؟
•  آیا باید به متخصص مراجعه کنم؟
• به بیماری های دیگری نیز مبتلا هستم، چطور می توانم این شرایط را با هم کنترل کنم؟
• چه مجله ها و بروشورهایی در دسترس هستند؟ چه سایت هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می دهید؟

از پزشک چه انتظاری می رود

پزشک احتمالاً در مورد علائم سوالاتی از شما پرسیده و وضعیت هورمونی شما را ارزیابی کند. سوالاتی که پزشک ممکن است بپرسد عبارتند از:

• چه زمانی برای اولین بار علائم واژینال یا ادراری را تجربه کردید؟
• چه مدت است که این علائم را داشته اید؟
• آیا هنوز دوره های قاعدگی دارید؟
• علائم شما چقدر برای شما احساس پریشانی ایجاد می کنند؟
• آیا از نظر جنسی فعال هستید؟
• آیا علائم شما فعالیت جنسی شما را محدود کرده است؟
• آیا برای سرطان درمان شده اید؟
• آیا از صابون معطر استفاده می کنید؟
• آیا از دوش واژینال یا از اسپری بهداشتی زنانه استفاده می کنید؟
• چه داروها، ویتامین ها یا مکمل های دیگری مصرف می کنید؟
• آیا مرطوب کننده یا روان کننده بدون نسخه را امتحان کرده اید؟