بیماری آبله | علل بروز، نشانه ها، روش تشخیص و درمان

آبله، نوعی بیماری ویروسی خطرناک و به شدت واگیردار با قدمتی هزار ساله است که خوشبختانه در قرن بیستم با تلاش های جهانی برای واکسیناسیون ریشه کن گردید. اگرچه آبله دیگر به طور طبیعی وجود ندارد، اما به دلیل خطرناک بودن آن، آگاهی از علائم، علل بروز و نحوه تشخیص و درمان آن امری ضروری تلقی می شود.

بیماری آبله چیست؟

آبله یک عفونت ویروسی جدی و بعضاً کشنده است. این بیماری بسیار مسری است و از فردی به فرد دیگر منتقل می شود و می تواند باعث ایجاد جای زخم های دائمی و گاهی اوقات تغییر شکل ظاهری شود. آبله برای هزاران سال انسان را تحت تأثیر قرار داده بود اما به لطف واکسن های آبله، در سال 1980 در سراسر جهان ریشه کن شد و دیگر به طور طبیعی در جهان یافت نمی شود. آخرین مورد آبله ای که به طور طبیعی رخ داده بود، در سال 1977 گزارش شد.

بیماری آبله چیست؟

نمونه هایی از ویروس آبله برای اهداف تحقیقاتی نگهداری شده اند و پیشرفت های علمی امکان ساخت آبله در آزمایشگاه را فراهم کرده است. این موضوع نگرانی هایی را در مورد احتمال استفاده از آبله به عنوان یک سلاح بیولوژیکی در آینده به وجود آورده است.

واکسن ها می توانند از ابتلا به آبله جلوگیری کنند، اما از آنجایی که احتمال تماس بیشتر افراد با آبله به طور طبیعی کم است، واکسیناسیون روتین توصیه نمی شود. به نظر می رسد داروهای ضد ویروسی جدید روی ویروس آبله مؤثر باشند.

علائم بیماری آبله

نخستین نشانه های آبله معمولاً 10 تا 14 روز پس از آلودگی نمایان می شوند. در دوره نهفتگی هفت تا 17 روزه، فرد ظاهری سالم و احساس سلامت دارد و قادر به انتقال بیماری به دیگران نیست.

پس از دوره کمون، به طور ناگهانی علائم و نشانه هایی شبیه آنفولانزا بروز می کند. این علائم عبارتند از:

تب
احساس ناخوشی عمومی
سردرد
خستگی مفرط
کمردرد شدید
گاهی، استفراغ

چند روز بعد، لکه های صاف و قرمز ابتدا بر روی صورت، دست ها و بازوها و سپس بر روی تنه ظاهر می گردند. در عرض یک یا دو روز، بسیاری از این ضایعات به تاول های کوچک پر از مایع شفاف و سپس چرک تبدیل می شوند. پوسته ریزی این زخم ها حدود هشت تا نه روز بعد آغاز شده و در نهایت می ریزند و جای آن ها گودال های عمیقی باقی می ماند.

همچنین ضایعات ممکن است در غشاهای مخاطی بینی و دهان ایجاد شده و به سرعت به زخم های باز تبدیل شوند.

بروز ضایعات پوستی از علائم بیماری آبله

علل ابتلا به بیماری آبله

آبله ناشی از عفونت با ویروس واریولا است. این ویروس از طرق زیر قابل انتقال است:

مستقیماً از فردی به فرد دیگر: انتقال مستقیم ویروس نیازمند تماس فیزیکی نسبتاً طولانی است. ویروس از طریق قطرات تنفسی که فرد آلوده هنگام سرفه، عطسه یا صحبت کردن منتشر می کند، منتقل می شود.
به طور غیرمستقیم از فرد آلوده: در موارد نادر، ویروس معلق در هوا می تواند مسافت بیشتری را طی کند، و حتی از طریق سیستم تهویه ساختمان، افراد در اتاق های دیگر یا طبقات مختلف را آلوده سازد.
از طریق اشیاء آلوده: آبله همچنین می تواند از طریق تماس با لباس و ملحفه های آلوده گسترش یابد، اگرچه احتمال این نوع انتقال کمتر است.
به عنوان سلاح تروریستی: انتشار عمدی آبله یک تهدید بالقوه است. با این حال، از آنجا که هرگونه انتشار ویروس می تواند به سرعت منجر به شیوع بیماری شود، مقامات دولتی اقدامات احتیاطی گسترده ای را برای مقابله با این احتمال، مانند ذخیره سازی واکسن آبله، انجام داده اند.

عوارض بیماری

اکثر افرادی که به آبله مبتلا می شوند، زنده می مانند. با این حال، چند شکل نادر از آبله تقریباً همیشه کشنده هستند. این اشکال شدیدتر معمولاً زنان باردار و افراد دارای نقص سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار می دهد.

افرادی که از آبله بهبود می یابند معمولاً دچار جای زخم های شدیدی، به خصوص در صورت، دست ها و پاها می شوند. در بعضی موارد، آبله ممکن است باعث از دست دادن بینایی (کوری) شود.

پیشگیری از بروز بیماری

در صورت شیوع آبله، افراد مبتلا برای جلوگیری از گسترش ویروس قرنطینه می شوند. هر کسی که با فرد مبتلا تماس داشته باشد، به واکسن آبله نیاز دارد. واکسن می تواند از بیمار شدن فرد جلوگیری کند یا در صورت ابتلا، شدت بیماری را کاهش دهد. واکسن باید قبل از قرار گرفتن در معرض ویروس یا تا یک هفته پس از آن تزریق شود.

دو واکسن برای این بیماری در دسترس است:

واکسن ACAM2000: این واکسن حاوی ویروس زنده ای است که از نظر ساختار شبیه ویروس آبله است اما شدت بیماری زایی آن کمتر است. با این وجود، در برخی موارد می تواند منجر به عوارض جانبی جدی مانند عفونت های قلبی یا مغزی شود. به همین دلیل، در شرایط عادی و عدم شیوع بیماری، واکسیناسیون عمومی با این واکسن توصیه نمی شود زیرا خطرات احتمالی آن برای اکثر افراد بیشتر از مزایای پیشگیرانه اش است.
واکسن Jynneos: این واکسن از یک سویه بسیار ضعیف شده ویروس تهیه شده و نسبت به ACAM2000 ایمن تر تلقی می شود. Jynneos می تواند برای افرادی که به دلیل ضعف سیستم ایمنی یا ابتلا به اختلالات پوستی، امکان دریافت واکسن ACAM2000 را ندارند، مورد استفاده قرار گیرد.

شایان ذکر است که واکسن های آبله می توانند در برابر سایر عفونت های ویروسی مشابه، از جمله آبله میمون و آبله گاوی نیز محافظت ایجاد کنند.

افرادی که در کودکی واکسینه شده اند:

چنانچه در دوران کودکی واکسن آبله را دریافت کرده باشید، همچنان سطح مشخصی از ایمنی در برابر ویروس آبله در بدن شما وجود دارد. ایمنی کامل یا نسبی ناشی از واکسن آبله ممکن است تا حدود 10 سال دوام داشته باشد و در صورت تزریق دوزهای یادآور، این مدت می تواند به 20 سال افزایش یابد. در صورت شیوع بیماری، افرادی که در کودکی واکسینه شده اند، احتمالاً در صورت تماس مستقیم با فرد مبتلا به ویروس، نیاز به دریافت دوز جدیدی از واکسن خواهند داشت.

تشخیص بیماری آبله

در صورت وقوع شیوع آبله در حال حاضر، تشخیص زودهنگام آن برای اکثر پزشکان دشوار خواهد بود و این موضوع می تواند به انتشار گسترده تر ویروس منجر شود. حتی یک مورد قطعی ابتلا به آبله، یک وضعیت اضطراری بهداشت عمومی در سطح بین المللی تلقی می شود. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) با استفاده از آزمایشگاه های تخصصی، نمونه های بافتی گرفته شده از ضایعات پوستی فرد آلوده را بررسی می کنند تا به طور قطع بیماری را تشخیص دهند.

درمان بیماری آبله

در حال حاضر، درمان قطعی برای بیماری آبله وجود ندارد. در صورت بروز عفونت، رویکرد درمانی معطوف به کاهش علائم و پیشگیری از کم آبی در بدن بیمار است. چنانچه عفونت های باکتریایی ثانویه در ریه ها یا پوست ایجاد شود، ممکن است آنتی بیوتیک تجویز گردد.

با این حال، داروهای ضد ویروسی جدیدی برای درمان احتمالی افراد مبتلا به آبله مورد بررسی قرار گرفته اند:

تکوویریمات: این دارو در سال 2018 توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای استفاده در این کشور تأیید شده است. تحقیقات آزمایشگاهی و حیوانی نشان دهنده اثربخشی آن بوده اند. با این وجود، کارآزمایی بالینی بر روی افراد مبتلا به آبله صورت نگرفته است و اثربخشی آن در این جمعیت هنوز مشخص نیست. مطالعات ایمنی بر روی افراد سالم، بی خطر بودن آن را تأیید کرده اند.
برینسیدوفوویر: این دارو نیز در سال 2021 توسط FDA در ایالات متحده تأیید شده است. مشابه تکوویریمات، اثربخشی برینسیدوفوویر در مدل های حیوانی و آزمایشگاهی نشان داده شده است. با این حال، اثربخشی آن در بیماران مبتلا به آبله مورد مطالعه قرار نگرفته است. بی خطر بودن آن در افراد سالم و مبتلا به سایر ویروس ها به اثبات رسیده است.

در حال حاضر، میزان اثربخشی این داروهای ضد ویروسی در درمان بیماری آبله در انسان نامشخص است و تحقیقات برای یافتن داروهای مؤثرتر همچنان ادامه دارد.