زردی نوزادان، که باعث تغییر رنگ پوست و چشمان نوزاد تازه متولد شده به رنگی زرد می شود، اغلب والدین را نگران می کند. این عارضه، که به دلیل افزایش موقت ماده ای به نام بیلی روبین در خون نوزاد رخ می دهد، در بسیاری از موارد یک پدیده فیزیولوژیک و گذرا است. در ادامه اطلاعاتی درباره علائم و علل بروز زردی نوزادان، نحوه تشخیص و درمان آن ارائه می شود.
زردی نوزادان چیست؟
زردی نوزاد وضعیتی است که در آن پوست و سفیدی چشم نوزاد تازه متولد شده به رنگ زرد در می آید. این تغییر رنگ زمانی رخ می دهد که خون نوزاد حاوی مقدار بیش از حد بیلی روبین -یک رنگدانه زردرنگ ناشی از تجزیه گلبول های قرمز خون- باشد.
زردی یک عارضه شایع، به ویژه در نوزادانی که زودتر از هفته ۳۸ بارداری متولد می شوند (نوزادان نارس) و نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، است. علت اصلی زردی معمولاً این است که کبد نوزاد هنوز به اندازه کافی بالغ نشده است تا بتواند بیلی روبین را به طور مؤثر از جریان خون حذف کند. در برخی موارد، یک بیماری زمینه ای نیز می تواند منجر به بروز زردی در نوزاد شود.
اغلب نوزادانی که پس از هفته ۳۵ بارداری متولد می شوند، در صورت ابتلا به زردی نیازی به درمان خاصی ندارند. با این حال، در موارد نادر، سطوح بسیار بالای بیلی روبین در خون نوزاد تازه متولد شده می تواند خطر آسیب مغزی را به همراه داشته باشد، به خصوص اگر نوزاد عوامل خطر خاصی برای زردی شدید داشته باشد.
علائم زردی نوزادان
زرد شدن پوست و سفیدی چشم ها (صلبیه)، که علامت اصلی زردی است، معمولاً بین روز دوم تا چهارم پس از تولد ظاهر می شود. برای بررسی زردی در نوزاد، می توانید به آرامی پیشانی یا بینی او را فشار دهید. اگر نوزاد مبتلا به زردی نباشد، رنگ پوست برای لحظه ای کمی روشن تر از حالت طبیعی به نظر می رسد. معاینه نوزاد را در نور مناسب، ترجیحاً نور طبیعی روز، انجام دهید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اکثر بیمارستان ها قبل از ترخیص نوزاد، او را از نظر زردی بررسی می کنند. آکادمی اطفال آمریکا (AAP) توصیه می کند که نوزادان بستری در بیمارستان حداقل هر ۸ تا ۱۲ ساعت یک بار در طول معاینات معمول از نظر زردی ارزیابی شوند. نوزاد شما باید بین روزهای سوم تا هفتم پس از تولد، زمانی که سطح بیلی روبین معمولاً به اوج خود می رسد، برای زردی معاینه شود. اگر نوزادتان زودتر از ۷۲ ساعت پس از تولد مرخص شد، باید ظرف دو روز پس از ترخیص برای معاینه مجدد زردی به پزشک مراجعه کنید.
در صورت مشاهده علائم زیر که نشان دهنده زردی شدید و سطح بالای بیلی روبین در خون هستند، فوراً با پزشک تماس بگیرید:
- پوست نوزاد به شدت زرد رنگ می شود.
- پوست ناحیه شکم، بازوها و پاها نیز زرد به نظر می رسد.
- سفیدی چشم نوزاد زرد رنگ می شود.
- نوزادتان بی حال یا بیمار به نظر می رسد و به سختی از خواب بیدار می شود.
- نوزاد به خوبی شیر نمی خورد یا وزن اضافه نمی کند.
- نوزاد بیش از حد معمول گریه می کند.
- علائم و نشانه های دیگری در نوزاد ظاهر شده است که شما را نگران می کند.
علل ابتلا به زردی نوزادان
افزایش سطح بیلی روبین در خون، علت اصلی بروز زردی نوزاد است. بیلی روبین، که مسئول رنگ زرد در زردی است، یک رنگدانه طبیعی است که از تجزیه گلبول های قرمز قدیمی یا آسیب دیده تولید می شود.
نوزادان تازه متولد شده به دلیل داشتن تعداد زیادی گلبول قرمز در بدنشان در روزهای ابتدایی زندگی و همچنین سرعت بالای تجزیه این گلبول ها، بیشتر از بزرگسالان بیلی روبین تولید می کنند. به طور معمول، کبد بیلی روبین موجود در جریان خون را پردازش کرده و آن را به داخل مجرای روده ترشح می کند تا از بدن دفع شود. با این حال، کبد نوزاد تازه متولد شده هنوز نابالغ است و نمی تواند بیلی روبین را به اندازه کافی سریع و مؤثر پردازش کند، در نتیجه سطح بیلی روبین در خون افزایش می یابد.
زردی که در نتیجه این وضعیت در نوزادان تازه متولد شده ایجاد می شود، زردی فیزیولوژیک نامیده می شود و معمولاً در روز دوم یا سوم پس از تولد ظاهر می شود و اغلب بدون نیاز به درمان خاصی برطرف می گردد.
سایر علل بیماری
در برخی موارد، زردی در نوزادان می تواند ناشی از وجود یک بیماری زمینه ای باشد. این نوع زردی ممکن است زودتر یا دیرتر از زردی فیزیولوژیک شایع ظاهر شود. بیماری ها و عوارضی که می توانند منجر به زردی شوند عبارتند از:
- خونریزی داخلی (هماتوم): تجمع خون در زیر پوست نوزاد ناشی از زایمان دشوار می تواند منجر به افزایش تجزیه گلبول های قرمز و در نتیجه افزایش بیلی روبین شود.
- عفونت خون نوزاد (سپسیس): وجود عفونت در جریان خون نوزاد می تواند بر عملکرد کبد تأثیر گذاشته و باعث افزایش بیلی روبین شود.
- سایر عفونت های ویروسی یا باکتریایی: برخی عفونت ها می توانند عملکرد کبد را مختل کنند.
- ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد (Rh یا ABO): اگر گروه خونی مادر و نوزاد متفاوت باشد، بدن مادر ممکن است آنتی بادی هایی تولید کند که گلبول های قرمز نوزاد را تخریب کرده و سطح بیلی روبین را افزایش دهد.
- اختلال در عملکرد کبد: بیماری های مادرزادی یا اکتسابی که بر عملکرد کبد نوزاد تأثیر می گذارند.
- انسداد مجاری صفراوی (آترزی صفراوی): وضعیتی که در آن مجاری صفراوی نوزاد مسدود یا آسیب دیده باشد و مانع دفع بیلی روبین از کبد شود.
- کمبود آنزیم: برخی کمبودهای آنزیمی ارثی می توانند در پردازش بیلی روبین اختلال ایجاد کنند.
- ناهنجاری های گلبول های قرمز خون: برخی اختلالات ارثی در ساختار گلبول های قرمز می توانند باعث افزایش سرعت تجزیه آن ها و در نتیجه افزایش بیلی روبین شوند.
عوامل خطرساز (ریسک فاکتورها)
عوامل زیر می توانند خطر ابتلا به زردی، به ویژه زردی شدید که ممکن است منجر به عوارض شود، را در نوزادان افزایش دهند:
- زایمان زودرس (نارس بودن): نوزادانی که قبل از هفته ۳۸ بارداری متولد می شوند، کبدشان به اندازه نوزادان بعد از 38 هفته قادر به پردازش بیلی روبین نیست. همچنین، این نوزادان معمولاً کمتر غذا می خورند و دفع مدفوع کمتری دارند، که منجر به دفع کمتر بیلی روبین از بدن می شود.
- کبودی قابل توجه در هنگام تولد: تجزیه خون ناشی از کبودی های بزرگ در حین زایمان می تواند منجر به افزایش سطح بیلی روبین شود.
- گروه خونی: اگر گروه خونی مادر و نوزاد متفاوت باشد، آنتی بادی های مادر می توانند باعث تخریب سریع تر گلبول های قرمز نوزاد شوند.
- تغذیه با شیر مادر: نوزادانی که در تغذیه با شیر مادر مشکل دارند و به اندازه کافی شیر دریافت نمی کنند، ممکن است دچار کم آبی و دریافت کالری ناکافی شوند که می تواند خطر زردی را افزایش دهد. با وجود این خطر، به دلیل فواید تغذیه با شیر مادر، متخصصان همچنان بر اهمیت آن تأکید می کنند و توصیه می شود اطمینان حاصل شود که نوزاد به اندازه کافی شیر دریافت می کند.
- نژاد: مطالعات نشان داده اند که نوزادان آسیای شرقی بیشتر در معرض خطر ابتلا به زردی قرار دارند.
عوارض بیماری
سطوح بالای بیلی روبین در خون، در صورت عدم درمان، می تواند منجر به عوارض جدی شود، از جمله:
- آسیب مغزی ناشی از بیلی روبین حاد: بیلی روبین برای سلول های مغزی سمی است. در صورت تشدید زردی، بیلی روبین می تواند به مغز نفوذ کند و باعث آسیب مغزی حاد شود. درمان سریع می تواند از آسیب دائمی و قابل توجه جلوگیری کند. علائم آسیب مغزی حاد ناشی از بیلی روبین در نوزادان مبتلا به زردی عبارتند از:
- بی حالی و خواب آلودگی بیش از حد
- مشکل در بیدار شدن از خواب
- گریه با صدای بسیار بلند و زیر
- ضعف در مکیدن و تغذیه
- قوس دادن به پشت و گردن و بدن
- تب
- کرنیکتروس: کرنیکتروس یک سندرم ناشی از آسیب مغزی دائمی ناشی از بیلی روبین حاد است. این وضعیت می تواند منجر به موارد زیر شود:
- حرکات غیرارادی و غیرقابل کنترل (فلج مغزی آتتوئید)
- نگاه دائمی به سمت بالا
- از دست دادن شنوایی
- تکامل غیرطبیعی مینای دندان
پیشگیری از بروز بیماری
بهترین راه پیشگیری از زردی نوزاد، اطمینان از تغذیه مناسب او است. نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند باید در روزهای اول زندگی ۸ تا ۱۲ بار در روز شیر بخورند. نوزادانی که شیر خشک مصرف می کنند نیز باید در هفته اول زندگی هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار، حدود ۳۰ تا ۶۰ میلی لیتر شیر دریافت کنند. تغذیه مکرر به دفع بیلی روبین از طریق مدفوع کمک می کند.
تشخیص زردی نوزادان
پزشک معمولاً می تواند زردی را از روی ظاهر زرد رنگ پوست و چشم نوزاد تشخیص دهد. با این حال، اندازه گیری دقیق سطح بیلی روبین در خون نوزاد برای تعیین شدت زردی و انتخاب روش درمان مناسب ضروری است. آزمایش های زیر برای تشخیص و اندازه گیری بیلی روبین به کار می روند:
- معاینه فیزیکی: پزشک با بررسی پوست و چشم های نوزاد و ارزیابی علائم دیگر، می تواند میزان احتمالی زردی را تخمین بزند.
- آزمایش خون: دقیق ترین روش برای اندازه گیری سطح بیلی روبین در خون نوزاد، گرفتن نمونه خون از پاشنه پا یا ورید است.
- آزمایش از راه پوست (بیلی روبینومتر پوستی): در این روش غیرتهاجمی، پزشک با استفاده از دستگاهی به نام بیلی روبینومتر پوستی، نور مخصوصی را به پوست نوزاد می تاباند. این دستگاه میزان بیلی روبین موجود در بافت زیر پوست را اندازه گیری می کند و می تواند به عنوان یک روش غربالگری برای تعیین نیاز به آزمایش خون استفاده شود.
در صورتی که پزشک مشکوک به وجود یک بیماری زمینه ای به عنوان علت زردی باشد، ممکن است آزمایش های خون و ادرار بیشتری را برای بررسی عملکرد کبد، ناسازگاری گروه خونی یا عفونت تجویز کند.
درمان زردی نوزادان
زردی خفیف اغلب به خودی خود در طی یک تا دو هفته از بین می رود. با این حال، زردی شدید در نوزادان ممکن است نیاز به بستری در بخش نوزادان بیمارستان و درمان های تخصصی داشته باشد. درمان های مورد استفاده برای کاهش سطح بیلی روبین در خون نوزادان عبارتند از:
- افزایش مصرف مواد غذایی: تغذیه مکرر و کافی به دفع بیلی روبین از طریق مدفوع کمک می کند. پزشک ممکن است توصیه کند که نوزاد به دفعات بیشتر تغذیه شود یا از مکمل های شیر برای اطمینان از دریافت کالری کافی استفاده شود، به ویژه اگر نوزاد در تغذیه با شیر مادر مشکل دارد یا وزن کم می کند.
- نور درمانی (فتوتراپی): نوزاد زیر یک لامپ مخصوص قرار داده می شود که نوری در طیف آبی و سبز ساطع می کند. این نور ساختار مولکول های بیلی روبین را تغییر می دهد، به طوری که راحت تر از طریق ادرار و مدفوع از بدن دفع می شوند. در طول نور درمانی، نوزاد فقط یک پوشک به تن دارد و از یک چشم بند محافظ برای محافظت از چشم ها در برابر نور استفاده می شود. استفاده از پدهای ساطع کننده نور و تشک های نوری نیز می تواند به تکمیل فرآیند درمان کمک کند.
- ایمنوگلوبولین های داخل وریدی (IVIg): اگر زردی ناشی از ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد باشد، تزریق داخل وریدی ایمنوگلوبولین ها (پروتئین های خونی که سطح آنتی بادی ها را کاهش می دهند) می تواند به کاهش سرعت تخریب گلبول های قرمز نوزاد و در نتیجه کاهش سطح بیلی روبین کمک کند. این روش ممکن است نیاز به تعویض خون را کاهش دهد، اما نتایج آن همیشه قطعی نیست.
- تعویض خون: در موارد بسیار نادر و زمانی که زردی بسیار شدید باشد و نوزاد به سایر درمان ها پاسخ ندهد، ممکن است از روش تعویض خون استفاده شود. در این روش، مقدار کمی از خون نوزاد به طور مکرر برداشته شده و با خون اهدایی که سطح بیلی روبین پایینی دارد، جایگزین می شود. این کار به سرعت سطح بیلی روبین و آنتی بادی های مادر را در خون نوزاد کاهش می دهد. تعویض خون معمولاً در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) انجام می شود.
سبک زندگی و درمان های خانگی
در موارد زردی خفیف، ایجاد تغییرات در عادات تغذیه نوزاد (تحت نظر پزشک) می تواند به کاهش سطح بیلی روبین کمک کند. اگر در مورد میزان و دفعات تغذیه نوزادتان نگران هستید یا در شیردهی به او مشکل دارید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
موارد زیر ممکن است به کاهش زردی خفیف کمک کند:
- تغذیه مکرر: تغذیه مکرر (هر ۲ تا ۳ ساعت یک بار برای نوزادان شیرخشکی و ۸ تا ۱۲ بار در روز برای نوزادان شیر مادر در روزهای اول) باعث می شود نوزاد به اندازه کافی شیر دریافت کند و دفع مدفوع او بیشتر شود، که به دفع بیلی روبین کمک می کند.
- تغذیه مکمل: اگر نوزاد در خوردن شیر مادر مشکل دارد، وزن کم می کند یا علائم کم آبی نشان می دهد، پزشک ممکن است تغذیه با شیر خشک را به عنوان مکمل یا جایگزین موقت شیر مادر توصیه کند تا اطمینان حاصل شود که نوزاد کالری و مایعات کافی دریافت می کند. در مورد بهترین روش تغذیه برای نوزادتان با پزشک مشورت کنید.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
معمولاً بین روز سوم تا هفتم پس از تولد، سطح بیلی روبین در خون نوزاد به بالاترین حد خود می رسد. بنابراین، معاینه نوزاد از نظر زردی در این بازه زمانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هنگام ترخیص نوزاد از بیمارستان، پزشک یا پرستار او را به دقت معاینه کرده و با توجه به عوامل زیر، وجود یا عدم وجود زردی و خطر احتمالی آن را ارزیابی می کنند:
- میزان بیلی روبین اندازه گیری شده در خون نوزاد چقدر است؟
- آیا نوزاد نارس (زودتر از موعد مقرر) متولد شده است؟
- الگوی تغذیه نوزاد چگونه است (شیر مادر یا شیر خشک)؟
- سن دقیق نوزاد چند روز است؟
- آیا نوزاد هنگام تولد دچار کبودی قابل توجهی بوده است؟
- آیا سابقه ابتلا به زردی شدید در دوران نوزادی در خواهر یا برادر بزرگتر نوزاد وجود دارد؟
مراجعه مجدد به پزشک
در صورت وجود عوامل خطر برای زردی شدید، پزشک معمولاً توصیه می کند که یک یا دو روز پس از ترخیص نوزاد از بیمارستان، برای معاینه مجدد به مطب یا بیمارستان مراجعه کنید. در این ملاقات، برای پاسخ دادن به سؤالات زیر آماده باشید:
- کیفیت و میزان تغذیه نوزادتان چگونه است؟
- آیا نوزاد از شیر مادر تغذیه می کند یا شیر خشک؟
- نوزاد هر چند وقت یک بار تغذیه می شود؟
- نوزادتان در طول روز چند بار پوشکش را خیس می کند (نشانه ای از دریافت مایعات کافی و دفع ادرار)؟
- نوزادتان چند بار در روز مدفوع می کند؟
- آیا نوزاد به راحتی برای غذا خوردن از خواب بیدار می شود و هوشیار است؟
- آیا نوزادتان ظاهری ضعیف، بی حال یا بیمار دارد؟
- آیا متوجه تغییر رنگ در پوست یا چشم های نوزادتان شده اید؟
- اگر نوزادتان زرد شده است، آیا رنگ زرد فقط در صورتش دیده می شود یا به سایر قسمت های بدن نیز گسترش یافته است؟
- آیا دمای بدن نوزادتان در محدوده طبیعی و پایدار است؟
در ویزیت، سؤالات زیر را بهتر است از پزشک بپرسید:
- آیا زردی فرزند من در حال حاضر شدید است؟
- علت احتمالی ایجاد زردی در فرزند من چیست؟
- آیا فرزند من نیاز به انجام آزمایش های بیشتری دارد؟
- آیا فرزند من باید درمان خاصی برای زردی شروع کند؟
- آیا در حال حاضر امکان مرخص کردن فرزندم از بیمارستان وجود دارد؟
- آیا زردی فرزندم در حال افزایش است و نیاز به بستری مجدد دارد؟
- آیا فرزند من نیاز به ویزیت های پیگیری بیشتری خواهد داشت؟ برنامه آن چگونه خواهد بود؟
- آیا باید الگوی تغذیه کودکم را تغییر دهم یا به همان روش قبلی ادامه دهم؟
- آیا بروشور یا اطلاعاتی در مورد بیماری زردی نوزادان و تغذیه مناسب در این دوره دارید؟
ثبت دیدگاه
دیدگاه خود را درباره این مطلب بنویسید.