سنجش تراکم استخوان

سنجش تراکم استخوان، میزان کلسیم و سایر انواع مواد معدنی را در ناحیه ای از استخوان اندازه می گیرد. این آزمایش به پزشک کمک می کند پوکی استخوان یا کاهش حجم استخوان را تشخیص داده و خطر شکستگی استخوان را پیش بینی کند. در ادامه اطلاعاتی درباره نحوه سنجش تراکم استخوان و موارد انجام آن ارائه می شود.

سنجش تراکم استخوان چیست؟

ژنتیک و میزان فعالیت بدنی مهمترین عامل تعیین تراکم استخوان است. بعد از این دو عامل میزان مصرف کلسیم و ویتامین D نیز در متراکم کردن استخوان مؤثر است. سنجش تراکم استخوان یا دنسیتومتری استخوان (به انگلیسی: Bone Mineral Densitometry) یا به اختصار BMD روش متداول برای سنجش مقدار تراکم استخوان های بدن و احتمال یا شدت استئوپروزیس (پوکی استخوان) است.

برای سنجش تراکم استخوان راه های متفاوتی وجود دارد ولی رایج ترین روش آن استفاده از روش دگزا (DEXA) است. دگزا روشی است که طی آن از اشعه ایکس جهت تصویربرداری سنجش تراکم استخوان استفاده می شود. بدین صورت که:

مقداری از اشعه ایکس توسط استخوان جذب شده و مقداری از آن از استخوان عبور کرده و از سمت دیگر بدن خارج می شود. مقدار هر کدام از این دو اشعه بعد از خروج از بدن توسط یک گیرنده اندازه گیری می شود. هر چه تراکم استخوانی بیشتر باشد (به این معنی که خلل و فرج و فضاهای خالی ریز داخل استخوان کمتر باشد) مقدار بیشتری از اشعه ایکس را جذب کرده و اجازه عبور اشعه کمتری را می دهد و مقدار اشعه کمتری به گیرنده می رسد. اشعه دریافتی توسط گیرنده به یک کامپیوتر رفته و در آنجا میزان اشعه دریافتی توسط مقیاس میزان تراکم استخوان بررسی می شود.

دستگاه های سنجش تراکم استخوان

دو نوع دستگاه اسکن برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد.

اسکنر های مرکزی و اسکنر های محیطی.

در دستگاه های اسکنر مرکزی تراکم استخوان های مرکزی بدن یعنی ستون مهره ها و لگن بررسی شده و در دستگاه های اسکنر محیطی تراکم استخوان های محیطی مانند مچ دست، مچ پا و انگشتان بررسی می شود. اسکن یا سنجش تراکم حدود 10-20 دقیقه به طول می انجامد. اسکنر های محیطی کوچک تر و سبک تر بوده و استفاده از آنها راحت تر است. برای انجام تست سنجش تراکم استخوان نیاز به آمادگی خاصی وجود ندارد.

بیشتر دستگاه های DXA مرکزی نمی توانند تراکم استخوان ران و ستون فقرات بیمارانی را که بیش از 136 کیلوگرم وزن دارند، اندازه گیری کنند. برخی از دستگاه های جدید می توانند تراکم استخوان را در افرادی که وزن آنها تا 180 کیلوگرم است اندازه گیری کنند، اما این دستگاه ها به طور گسترده در دسترس نیستند. هنگامی که تراکم مفصل ران و ستون فقرات قابل اندازه گیری نیست، بعضی از پزشکان آزمایش DXA مرکزی استخوان زند زبرین (استخوانی در ساعد)، در بازو و آزمایش تراکم استخوان محیطی پاشنه یا استخوان دیگر را توصیه می کنند. انجام هر دو این تست ها ممکن است اطلاعات کامل تری را در اختیار شما قرار دهد.

سنجش تراکم استخوان بیشتر در کسانی استفاده می شود که در معرض خطر ابتلا به استئوپروز یا پوکی استخوان هستند. از آنجا که در خانم ها پس از یائسگی تراکم استخوان کم می شود و پس از 65 سالگی احتمال شکستگی به دلیل پوکی استخوان وجود دارد، در خانمهای 65 سال و بالاتر بهتر است تراکم استخوان بررسی شود. از موارد دیگری که این آزمایش توصیه می شود، شامل خانم هایی است که خیلی زود یائسه شده اند و کسانی که کورتون به مدت طولانی استفاده کرده اند. در مواردی که استخوان ها با ضربه کوچک شکسته شوند، مثلاً وقتی با یک زمین خوردن ساده استخوان لگن می شکند، باید به پوکی استخوان شک و تراکم استخوان را اندازه گیری کرد. پوکی استخوان در ابتدا هیچ علامتی ندارد، ولی می تواند موجب افزایش خطر شکستگی استخوان شود.

این بیماری در آقایان کمتر رایج است و در کودکان به ندرت مشاهده می شود. در استئوپروزیس (پوکی استخوان)، تخلخل استخوان افزایش می یابد. این موضوع باعث شکنندگی استخوان می شود. همچنین از DXA برای بررسی اثر درمان های انجام شده بر پوکی استخوان، استفاده می شود.

چه کسانی بهتر است تحت سنجش تراکم استخوان قرار گیرند

احتمال پوکی استخوان در برخی افراد بیشتر از سایرین است؛ به همین دلیل این آزمایش برای افراد زیر توصیه می شود:

• افرادی که تیروئید پرکار دارند.
• افرادی که دیابت نوع یک دارند.
• افرادی که سابقه خانوادگی شکستگی لگن دارند.
• زنانی که پس از یائسگی، دارو های استروژن دار مصرف نکرده اند.
• افرادی که میزان کلاژن داخل ادرار آن ها بیشتر از حد نرمال است.
• افرادی که دارای ترک خوردگی در مهره های ستون فقرات هستند.
• افرادی که تجربه شکستگی در اثر یک ضربه خیلی جزئی داشته اند.
• آقایانی که دارای بیماری های خاص کلیوی، کبدی و روماتوئید هستند.
• زنانی که در دوران یائسگی به سر می برند و قد آن ها بلندتر از 170 سانتی متر یا وزنشان کمتر از 57 کیلوگرم است.
• افرادی که از برخی دارو های خاص از جمله داروهای خانواده کورتیکو استروئید، داروی های ضد تشنج و غیره استفاده می کنند.

نتایج سنجش

نتایج آزمایش تراکم استخوان با استفاده از نمرات T گزارش می شود. T-score نشان می دهد که تراکم استخوان هر فرد از تراکم استخوان یک بزرگسال 30 ساله سالم بیشتر یا کمتر است. پزشک کمترین نمره T را برای تشخیص پوکی استخوان بررسی می کند.

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی:

نمره T

• نمره از 0 تا 1 یا بالاتر از صفر تراکم طبیعی استخوان است.
• اگر نمره بین 1- تا 2.5- به معنی تراکم پایین استخوان یا استئوپنی است.
• اگر نمره 5- یا پایین تر باشد، تشخیص پوکی استخوان است.

عدد Z

این عدد مقایسه میزان تراکم استخوان بیمار با دیگر افراد در بازه سنی خودش است. اگر این عدد به صورت غیرنرمالی بسیار بالا یا پایین باشد، تست های تکمیلی لازم است. تشخیص پوکی استخوان در مردان جوان، زنان یائسه و کودکان نباید فقط بر اساس نتیجه آزمایش تراکم استخوان باشد.

تراکم سنجی استخوان این اطلاعات را نشان می دهد:

• تعیین تراکم استخوان پیش از رخ دادن شکستگی
• تایید تشخیص پوکی استخوان پس از رخ دادن شکستگی
• پیش بینی خطر شکستگی های آینده
• ارزیابی تأثیر بخشی درمان ها برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوان
• کلیسم و ویتامین د، مکمل های ضروری برای پیشگیری از پوکی استخوان هستند و هم در درمان پوکی و پیشگیری از بروز شکستگی مؤثر هستند، اما به تنهایی برای درمان کافی نمی باشند.

بهترین روش برای تامین کلسیم مورد نیاز، مصرف لبنیات کم چرب به اندازه کافی است، سعی کنید مصرف مکمل دارویی كلسیم را به حداقل برسانید؛ به خصوص اگر مبتلا به سنگ کلیه یا بیماری قلبی-عروقی هستید.

مواد غذایی و آفتاب به طور معمول برای تامین ویتامین D بدن کافی نیستند. پزشک آشنا به بیماری های متابولیک استخوان براساس آزمایش مقدار ویتامین D خون باید مقدار و نوع مصرف ویتامین D را تنظیم نماید. به خاطر داشته باشید که مصرف بی رویه ویتامین D برای سلامتی شما مضر خواهد بود.

افرادی که داروی پوکی استخوان مصرف می کنند باید هر دو سال یکبار آزمایش تراکم استخوان خود را با DXA مرکزی تکرار کنند. پس از شروع داروی جدید پوکی استخوان، بسیاری از پزشکان پس از یک سال آزمایش تراکم استخوان را تکرار می کنند.

داشتن تراکم استخوان پایین به معنای ابتلا به پوکی استخوان نیست. این بدان معناست که اگر تراکم استخوان کم باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان در آینده بیشتر است. در حالی که مبتلایان به پوکی استخوان باید برای کاهش خطر شکستگی استخوان درمان شوند، اما همیشه مشخص نیست که چه زمانی باید افرادی که کاهش تراکم استخوان دارند، درمان شوند.