کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید

فولیک اسید (ویتامین B9)، یکی از مواد مغذی اساسی است که کمبود آن می تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی از جمله کم خونی و نقایص مادرزادی شود. برای ساخت گلبول های قرمز سالم و حمایت از تقسیم سلولی، بدن ما به این عنصر ضروری وابسته است. در ادامه اطلاعاتی درباره علل کمبود فولات، علائم هشداردهنده و روش های درمان و پیشگیری از آن ارائه می شود.

کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید چیست؟

کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید زمانی رخ می دهد که میزان فولات در خون بسیار پایین باشد. فولات نقش حیاتی در ساخت گلبول های قرمز جدید دارد -سلول هایی که وظیفه انتقال اکسیژن به اندام های مختلف بدن را بر عهده دارند. وقتی تعداد این سلول ها کاهش یابد، فرد دچار وضعیتی به نام کم خونی می شود که با احساس ضعف و خستگی مفرط همراه است.

در دوران بارداری، اهمیت این ویتامین دوچندان می شود؛ زیرا کمبود آن خطر بروز نقایص مادرزادی جدی مانند اسپینا بیفیدا (نقص لوله عصبی) را افزایش می دهد که باعث بدشکلی ستون فقرات نوزاد می گردد. خوشبختانه دریافت کافی فولیک اسید نه تنها از این مشکلات پیشگیری می کند، بلکه طبق نظر متخصصان دانشگاه هاروارد، می تواند خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و بیماری های قلبی را نیز کاهش دهد.

فولیک اسید دقیقاً چیست؟

فولیک اسید در واقع شکل مصنوعی و ساخته دست بشر از فولات (ویتامین B9) است. از آنجایی که این ویتامین محلول در آب است، بدن آن را از طریق تعریق و ادرار از دست می دهد. چون بدن ما قادر به ذخیره طولانی مدت این ویتامین نیست، دریافت روزانه آن از طریق رژیم غذایی یا مکمل ها برای حفظ سلامتی ضروری است.

علائم و نشانه های کمبود فولیک اسید کدامند؟

کمبود این ویتامین در ابتدا ممکن است علائم خفیفی ایجاد کند، اما با پیشرفت وضعیت و بروز کم خونی، نشانه ها جدی تر می شوند.

علائم عمومی کمبود:

• خستگی مداوم و زخم های دهانی
• سفید شدن زودرس موها و تورم یا قرمزی زبان
• اختلال در رشد (که از نشانه های اصلی سوءتغذیه در کودکان است)

علائم پس از بروز کم خونی:

علاوه بر خستگی، ممکن است علائمی نظیر سرگیجه، احساس سرمای مداوم، تحریک پذیری، سردرد و تنگی نفس بروز کند. همچنین پوست رنگ پریده، اسهال، کاهش وزن غیرارادی، کاهش اشتها و مشکل در تمرکز از دیگر پیامدهای این وضعیت هستند.

چه کسانی در معرض خطر این نوع کم خونی هستند؟

برخی عوامل و سبک های زندگی احتمال ابتلا به این بیماری را به شدت افزایش می دهند:

• عادات غذایی: رژیم غذایی فاقد سبزیجات تازه و مصرف غذاهای بیش از حد پخته شده (حرارت زیاد فولات را از بین می برد).
• مصرف الکل: الکل به طور مستقیم در جذب فولات توسط بدن اختلال ایجاد می کند.
• شرایط پزشکی: بارداری، بیماری های خاص مانند سلول داسی شکل و مصرف برخی داروهای خاص (مثل داروهای ضد تشنج).

علل اصلی کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید چیست؟

سوءتغذیه اصلی ترین عامل این بیماری است. اما علاوه بر رژیم غذایی ضعیف، دو عامل دیگر نقش پررنگی دارند:

• بارداری: در این دوران بدن فولیک اسید را آهسته تر جذب می کند، در حالی که جنین در حال رشد به سرعت از ذخایر بدن مادر استفاده می کند. تهوع و استفراغ صبحگاهی نیز این کمبود را تشدید می کند.
• سوء جذب: گاهی مشکل از رژیم غذایی نیست، بلکه بدن نمی تواند ویتامین را جذب کند. بیماری هایی مانند سلیاک یا مصرف برخی داروها، سد راه جذب صحیح فولیک اسید در روده ها می شوند.

کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید چگونه تشخیص داده می شود؟

از آنجا که بیماری های خونی دیگر هم علائم مشابهی دارند، تشخیص دقیق توسط پزشک الزامی است. پزشک معمولاً با آزمایش شمارش کامل خون ($CBC$) تعداد و شکل گلبول های قرمز را بررسی می کند (در این نوع کم خونی، گلبول ها معمولاً بزرگتر از حد عادی هستند). همچنین آزمایش سطح فولات گلبول های قرمز برای سنجش دقیق ذخایر بدن انجام می شود. پزشک درباره رژیم غذایی، مصرف داروها و احتمال بارداری نیز سوالاتی خواهد پرسید.

روش های درمان و جبران کمبود فولیک اسید چیست؟

هدف اصلی درمان، بازگرداندن سطح فولیک اسید به محدوده نرمال است.

• مکمل ها: ساده ترین راه، مصرف روزانه قرص های فولیک اسید است. در موارد بسیار شدید، ممکن است پزشک تزریق وریدی را تجویز کند.
• رژیم غذایی: مصرف غذاهای غنی از فولات مانند لوبیا چیتی، اسفناج، مرکبات (مثل پرتقال) و غلات غنی شده ضروری است. توصیه می شود از غذاهای تازه استفاده کرده و از غذاهای فرآوری شده یا سرخ شده دوری کنید.

میزان مصرف: طبق دستورالعمل های علمی، مصرف روزانه ۴۰۰ میکروگرم برای بزرگسالان توصیه می شود. در دوران بارداری این میزان افزایش می یابد، اما توجه داشته باشید که سقف مجاز مصرف روزانه (بدون نظارت خاص) ۱۰۰۰ میکروگرم است.

سخن نهایی

کم خونی ناشی از کمبود فولیک اسید وضعیتی است که با وجود جدی بودن، به سادگی قابل پیشگیری و درمان است. با داشتن یک رژیم غذایی سرشار از سبزیجات برگ سبز و غلات، و مصرف مکمل تحت نظر پزشک (به ویژه در دوران بارداری)، می توان از عوارض طولانی مدت آن جلوگیری کرد. اکثر افراد پس از شروع درمان، بدون هیچ عارضه ماندگاری به طور کامل بهبود می یابند.