پژوهش تازهای از دانشگاه کمبریج نشان داده است که اختلال در سیستم پاکسازی طبیعی مغز، موسوم به سیستم گلیمفاتیک، میتواند یکی از عوامل مهم در بروز زوال عقل باشد. این سیستم که در سالهای اخیر شناخته شده، مانند شبکهای از لولههای پاکسازی در مغز عمل میکند و در هنگام خواب، مایع مغزی-نخاعی را از میان بافتهای عصبی عبور میدهد تا مواد سمی و زبالههای سلولی را از مغز خارج کند. به گفته دانشمندان، کارکرد درست این سیستم نقش مهمی در حفظ سلامت مغز و جلوگیری از تجمع پروتئینهایی دارد که در بیماریهایی مانند آلزایمر دخیلاند.
در این پژوهش بزرگ که نتایج آن در مجله Alzheimer’s & Dementia منتشر شده است، محققان با استفاده از دادههای بیش از ۴۵ هزار اسکن MRI از بانک اطلاعاتی بزرگ UK Biobank، توانستند ارتباطی مستقیم میان اختلال در عملکرد سیستم گلیمفاتیک و افزایش خطر زوال عقل پیدا کنند. آنها از الگوریتمهای یادگیری ماشین برای تحلیل تصاویر مغزی استفاده کردند و سه شاخص زیستی مرتبط با جریان مایع مغزی-نخاعی را شناسایی کردند که میتوانند احتمال ابتلا به زوال عقل در سالهای آینده را پیشبینی کنند.
نتایج نشان دادند افرادی که نشانههای اختلال در این سیستم را داشتند، بهمرور بیشتر در معرض زوال عقل قرار گرفتند. از سوی دیگر، عواملی مانند فشار خون بالا، دیابت، مصرف دخانیات و نوشیدنیهای الکلی، با کاهش کارایی سیستم گلیمفاتیک و افزایش احتمال ابتلا به زوال عقل همراه بودند. به گفته دکتر استیو آلدر، متخصص مغز و اعصاب در مرکز Re:Cognition Health، بیماریهای قلبی عروقی با کاهش ضربان و سفتی عروق، میتوانند جریان طبیعی مایع مغزی-نخاعی را مختل کنند و از پاکسازی مؤثر مغز جلوگیری کنند. او میگوید:
«این نتایج نشان میدهند که سلامت قلب و مغز بیش از آنچه پیشتر تصور میکردیم به یکدیگر وابستهاند.»
یکی از یافتههای جالب این پژوهش، نقش تعیینکننده خواب در عملکرد سیستم گلیمفاتیک است. فعالیت این سیستم در هنگام خواب عمیق به اوج خود میرسد و در ساعات بیداری کاهش مییابد. در واقع، خواب شبانه به مغز فرصت میدهد تا سموم و پروتئینهای مضر، از جمله آمیلوئید بتا را که در بیماری آلزایمر تجمع مییابد، شستوشو دهد. به گفته پژوهشگران، داشتن خواب کافی و باکیفیت میتواند یکی از سادهترین و مؤثرترین راهها برای حمایت از سلامت مغز باشد.
دکتر آلدر تأکید میکند که راههای تقویت پاکسازی مغز، همان راهکارهای شناختهشده برای حفظ سلامت عمومی بدن هستند: کنترل فشار خون، مدیریت دیابت، ورزش منظم، پرهیز از مصرف زیاد الکل، حفظ آب بدن و تغذیه سرشار از امگا۳. این عوامل همگی به بهبود جریان مایع مغزی-نخاعی و در نتیجه به پاکسازی بهتر مغز کمک میکنند.
پژوهشگران معتقدند که این یافته میتواند به گامی بزرگ در جهت تشخیص زودهنگام زوال عقل منجر شود. در آینده، ممکن است شاخصهای MRI مرتبط با سیستم گلیمفاتیک بهعنوان نشانگرهای غیرتهاجمی برای شناسایی افرادی که در معرض خطر بالای زوال عقل قرار دارند، مورد استفاده قرار گیرند. دکتر آزاما اسماعیل از انجمن آلزایمر میگوید:
«درک بهتر از چگونگی حذف مواد زائد در مغز میتواند به طراحی درمانهای جدید و مؤثر برای کاهش خطر زوال عقل کمک کند.»
به بیان ساده، این پژوهش بار دیگر نشان میدهد که خواب کافی و سلامت قلب نهتنها برای بدن، بلکه برای پاکسازی ذهن نیز حیاتی هستند. شاید راز جوان ماندن مغز، در نهایت در یک خواب عمیق شبانه پنهان باشد.
بیماری مرتبط
آلزایمر
آلزایمر نوعی بیماری عصبی پیش رونده است که به مرور زمان سلول های مغزی تخریب می شوند که نهایتا منجر به زوال عقل شده و باعث ناتوانی...
بیماری مرتبط
زوال عقل (دمانس)
زوال عقل یا دمانس مجموعه ای از علائم پیچیده است که منجر به تحلیل رفتن توانایی شناختی فرد شده و علائم آن از فراموشی فراتر رفته و...
ثبت دیدگاه
دیدگاه خود را درباره این مطلب بنویسید.